Shqipëria del nga misteri

Në katin përdhe të blloqeve të apartamenteve që popullojnë buzë detit të qytetit bregdetar të Vlorës, në rivierën shqiptare dhe përballë portit italian të Brindizit, ka shumë kafene dhe dyqane të vogla suvenire për turistët e rinj që dikur.

Shqipëria e fshehtë.

Pasa ime e vjetër spanjolle ndalon shprehimisht udhëtimin në Tiranë. Nuk kishte vend më të mbyllur komunist se Shqipëria, e cila përqafoi llojin e vet të stalinizmit nën udhëheqjen supreme të Enver Hoxhës. Roli i tij, dyzet vjet pas vdekjes së tij dhe atij në atë të Murit të Berlinit, është reduktuar të një peshe letre në skulpturat e vogla të shitura në dyqanet e suvenireve.

Shqipëria nuk është më aq e fshehtë, as e varfër. Gara është nisur në kërkim të zhvillimit dhe integrimit në Bashkimin Evropian. Aeroporti i Tiranës, i quajtur për nder të Terezës së Kalkutës, është plot me njerëz dhe apartamente në bregdet që po shumohen si kërpudha.

Ka një nxitje për të rikuperuar kohën e kërkuar, edhe pse shumica e tyre janë për të fituar të ardhmen janë ende për t’u bërë.

Mbërritja në Tiranë ka qenë shumëpritur dhe ka qenë e mbrojtur me misterin e natës. Jehona e kohës së ndaluar rezonon në kokën time, kur radiot me valë të shkurtra të akorduara gjatë epokës së Frankos – në kërkim të informacionit të ndaluar nga kontrolli – kapën një tingull të dobët që shpalli Here Albania, radio Tirana në spanjisht.

Fluturimi nga Mynihu, duke hedhur hijen e gjatë gjermane të sotme mbi Ballkan.

U nisëm me vonesë, me ndërrim avioni për shkak të një avarie të mundshme. Më në fund, një fluturim në shi. Ka një stuhi, erë të fortë dhe pajisja lëkundet dhe përsëritet për makthin shqiptar, për pasaportën e kohës së vjetër që ndalon shprehimisht udhëtimin në Shqipëri dhe në vend të tjera komuniste, nga BRSS në Korenë e Veriut.

Një makth historik, ai i komunizmit të arritur në kufi, i cili fshihte privilegjin e klasës sunduese dhe vetëm varfërinë e klasës punëtore të abuzuar. Paarsyeja e instaluar në një brinjë të Evropës. Kur më në fund zbres në Tiranë, ka kaluar mesnata. Një aeroport me një terminal që duket i sapondërtuar dhe që të mirëpret me makineritë më të reja që lexojnë pasaportën e pa pasur nevojë ta tregosh në polici.

Pa viza, pa pyetje. Sapo dilni nga ndërtesa ju përshëndesin disa iniciale gjigante, KFC (nga Kentucky Fried Chicken). Nga këtu buron fuqia e ushqimit të shpejtë amerikan. Jemi në një Shqipëri tjetër, pa dyshim. E kaloj natën në hotel Tirana Airport në pritje të transportit për në jug.

Pritja e ka nënshkruar gjithashtu vizionin një vend të hapur ndërkombëtarisht.

Kryesohet nga katër orë me kohët e New Yorkut, Tokios, Brukselit dhe Tiranës. Në harmoni me gjithë botën. Dhoma ruan vetëm një simbol të një kohe tjetër, që nuk është tjetër veçse një tavolinë e vogël me barelën përballë shtratit, poshtë së cilës mungon një mangall për të ngrohur këmbët, që nuk do të vendoset në ato kohërat e vjetra të skamës komuniste.

Reliket e asaj kohe ruhen në bunkerët e ndryshimeve nga diktatori, tashmë të kthyera në një muze tmerresh dhe teknikash spiunazhi mbi popullsinë.

Ku është Shqipëria?

Shqipëria ishte zhdukur prej kaq vitesh nga koncerti evropian, saqë harta e saj ishte fshirë edhe në imagjinatën tonë. E vendosur përballë fundit të çizmeve italiane, anijet nisen nga porti i Brindizit dhe aksesi është gjithashtu i lehtë nga kufiri dhe bregdeti duke pasur parasysh afërsinë e Korfuzit.

Por, askush që njihja nuk më dukej i afërt. “Po shkoj një udhëtim në Shqipëri”, miqtë e tyre janë të kënaqur me një “dua ta di edhe unë”, “po si do të jetë ai vend”?”…

Unë për të “zbuluar” në të vërtetë vend, nisem me makinë nga Tirana drejt jugut me një shofer që në gjysmën e fjalës bazë të anglishtes dhe që nuk e lë celularin gjatë gjithë rrugëtimit, kthesa kthesave dhe rrethrrotullimeve të pashoqe.

Ne udhëtojmë në autostradë, por ka seksione që kthehen në një rrugë të vjetër me dy drejtime dhe shpejtësia lundrimit humbet. Ne udhëtojmë të gjithë asaj që duhet të jetë rruga më e vërtetë në vend, që lidh kryeqytetin me qytetet bregdetare që dallojnë të turistët evropianë në një destinacion të ri. Vetëm pak njerëz të privilegjuar arritën të shkelnin në ato plazhe gjatë diktaturës komuniste.

Njëra prej tyre ishte fituesja e fundit e çmimit Nobel në letërsi, francezja Annie Ernaux. U befasova, kur pashë filmin e saj të fundit dokumentar The Years of the Super 8 (2 022), që ajo kishte udhëtuar në Shqipëri për pushime me rëndimin e saj të atëhershëm. Ata bëjnë turizmin e majës, duke eksploruar Kilin e Allendes ose Shqipërinë e Hoxhës dhe gjithashtu Spanjën e Tranzicionit.

Mua më dukej e çuditshme, jo vetëm që po udhëtonin drejt Shqipërisë shumë të ndaluar, por mund të përdorni aparatin dhe të filmoni, ndër të tjera, ato plazhe unike, të veçuara për shqiptarët e huaj. Ndoshta ky zhgënjim me disa francezë kishte të bënte me faktin se në rininë e tij Hoxha ishte bursist në Universitetin e Montpellier-it , ku ra për herë të parë në kontakt me organizatat komuniste që e shtynë në militantizëm.

Tani kanë filluar të shkojnë turistë nga e gjithë Evropa dhe ethet e apartamenteve kanë shpërthyer në qytetet bregdetare. Blloqe të mëdha bllokojnë pamjen e detit nga rruga ku udhëtojmë. Malet pas teje, përpara çdo gjë është tulla. Sikur të mos kishte hapësirë. Ndonëse është ajo e një shumë pak të populluar, ndërtesat e vendit janë të shtrydhura pranë zonave bregdetare, sikur ethet për të kopjuar modelin e tyre të lëshuar pa iu besuar mësimeve të marra nga masivizimi.

Kalojmë në një shumë të madhe të madhe kriporesh që duket si një prolog gjeografik i perlës së rivierës shqiptare, Vlorës. Shëtitorja e saj e mbjellë me palmë të lartë dëshiron të konkurrojë me ato të Nicës apo Kanës. Qyteti duket në pasqyrën e një gjiri të madh të përqafuar nga malet.

Një vend natyror, i bukur që po identitetin e tij për shkak të ndërtesave të bukura dhe në rritje që shohin Gjirin. Por ne nuk jemi këtu për të bërë turizëm. Unë jam pjesë e një grupi prej më shumë se pesëdhjetë gazetarësh evropianë për të festuar Asamblenë e Përgjithshme dhe Kongresin vjetor të Shoqatës EJA-APE nën kujdesin e seksionit shqiptar.

Me logjikë të mirë, nikoqiri ynë, gazetari vendas, Arbër Hitaj, do të na njohë me historinë e vendit përmes një vizite në dy muzeume që jo vetëm strehojnë objekte me vlerë historike, por janë histori në vetvete.

Muzeu Kombëtar i Pavarësisë është një ndërtesë e vogël dykatëshe e vendosur në një park pranë detit që luajti një rol të rëndësishëm në shpalljen e pavarësisë dhe formimin e shtetit shqiptar. Themelet e saj datojnë në vitin 1844, që ishte pikërisht viti i lindjes së babait të kombit, Ismail Qemalit, eshtrat e të cilit u zhvendosën këtu në kohën e tij dhe nderohen pikërisht në këtë qytet që vepron si kundërpeshë e zhvillimit në rritje të Tirana në veri.

Muzeu i dytë në planin tonë të vizitës ruan thesare të vogla arkeologjike, amfora dhe skulptura. Edhe armët më të reja, nga partizanët që morën pjesë në pavarësi. Mezi ka vitrinë, varfëria e mjeteve është e qartë.

Në dhomën e fundit zbuloj një sërë librash dhe pamfletesh që i referohen periudhës komuniste. Një vëllim i trashë kopertinash të kuqe nxjerr në pah me të bardhë titullin “Historia e betejave popullore kombëtare antifashiste”.

Sapo e hap, të shfaqet fotografia e shokut Hoxha me uniformë ushtarake, me rrip në gjoks, çizme dhe çorape të larta që janë edhe aq tipike në veshjen folklorike. Këto janë disa mbetje të materialeve që nuk përfunduan në të ashtuquajturin “muze i tmerreve” që tregon në kryeqytet se si Hoxha i bëri gjërat kur bëhej fjalë për kontrollin, ndalimin, ndëshkimin, penalizimin, nënshtrimin e gjithçka tjetër për një popullsi që jetonte në frikë dhe e mbyllur për dekada, duke përfshirë disa nga të afërmit e tyre më të afërt.

Me thellësi dhe stil, ne mund të shikojmë në atë periudhë përmes veprës së Ismail Kadare, një komunist rebel që luftoi deri në fund në përpjekje për të rimarrë dorëshkrimet e tij të rrëmbyera nga e veja jetëgjatë e Hoxhës, gjithashtu bashkë-drejtuese e Partisë së Punës Shqiptare Nexhmije Hoxha. Autori i “Dimrit të gjatë” mori Princin e Asturias për Letërsi në 2009.

Këtu Radio Tirana

Në muzeun e tretë të itinerarit të organizuar, ky me natyrë antropologjike, rijetova një nga ëndrrat (ose makthet) e mia shqiptare të dikurshme. Këtu ecim mes tenxhereve, veshjeve tradicionale, veglave të punës apo kuzhinës… dhe çfarë do të më zgjonte me jehonën e atyre netëve duke kërkuar në valët e botës informacione që u mohuan në vendin tonë: radio të mëdha, për t’u vendosur në një dollap apo bufe, me çelësin e saj dhe butonat e kërkimit përmes të cilëve shfaqej ajo Radio Tirana , e cila edhe atëherë tingëllonte më e vjetër se koha jonë nostalgjike. U mjaftova duke i fotografuar, duke mos dëgjuar më zërin e tyre për shkak të mungesës së prizave dhe valvulave të ndërprera. Por vetëm duke i parë, fëmijëria ime kishte përsëri imazh dhe zë.

Shqipëria vjen nga një kohë shumë më e largët. Është e lidhur edhe me historinë tonë, si gjithë historia e përbashkët e vendeve të Mesdheut. Pasi mbaroi seanca jonë e punës në Kongresin e Gazetarisë, të nesërmen në mëngjes morëm një udhëtim me autobus për në rrëzë të Apolonisë. I vendosur në një kodër që të lejon të monitorosh të gjithë territorin përreth, këtu u vendosën fillimisht grekët dhe më pas romakët, gjurmët arkitekturore të të cilëve kanë mbetur.

Cituar nga gjeografi Straboni dhe gjithashtu nga Aristoteli, ajo u themelua në vitin 588 para Krishtit dhe u braktis rreth shekullit të tretë për shkak të dëmtimeve të shkaktuara nga tërmetet. Disa struktura ende qëndrojnë, të cilit i shtohet një tempull i krishterë ortodoks më i ri, rreth të cilit është organizuar një muze i bukur, i nisur në fillim të shekullit të kaluar nga arkeologët francezë, me Luan Mbretin në krye. Ndërtesa primitive për të vendosur xhevahiret e gjetura u përurua më 8 tetor 1936, që përkon me ditëlindjen e mbretit të atëhershëm të Shqipërisë Zogu I.

Fama izolacioniste e Shqipërisë është në kontrast me këtë rrjedhë pushtuesish dhe endacakësh nëpër trojet e saj që nga kohërat e lashta. Ndoshta ka ferment nacionalist në vend. Pyes një mësues vendas se me cilën gjuhë ngjan shqipja, duke menduar se ndoshta është afër serbishtes apo greqishtes kufitare.

“Gjuha jonë nuk është si asnjë tjetër në botë”, më bën të qartë ai. Hoxha padyshim zhvilloi një brez nacionalist pasi kombi ishte kolonizuar nga italianët, grekët dhe serbët. Arritja në brigjet e Shqipërisë duket e lehtë, kalimi i vargmaleve të saj të valëzuara malore nuk duket të ketë qenë një sfidë e lehtë. Tani jemi në një fazë tjetër.

Kërkimi i investimeve ndërkombëtare, i bekuar pas takimit të fundit të liderëve të BE-së në territorin e saj dhe shfaqja në ekranet e atraksioneve turistike me brigjet apo rrënojat e saj historike si ato të Apolonisë .

Në qytete si Fieri apo Berati, shumë të pasura me ullinj dhe të kryesuar nga një kështjellë famëkeqe, vihet re një nivel i konsiderueshëm zhvillimi. Ndërtesat e reja bëjnë kontrast me skenat e lojës me letra dhe domino të pensionistëve në parkun e qytetit. Kryebashkiaku i Beratit është një profesor universitar, ekonomist i formuar jashtë vendit, i cili e sheh qartë se “rruga më e mirë për Shqipërinë dhe zhvillimin e saj është hyrja në Bashkimin Evropian.

“Ne kemi produkte të mira për të eksportuar dhe jemi një destinacion i mirë turistik që po rritet dukshëm”. Ka zëra të tjerë që kanë frikë se Evropa e udhëzimeve do të vendosë kuota të ashpra bujqësore dhe blegtorale, bazën e ekonomisë shqiptare, dhe do të prishë bizneset më të zakonshme të bazuara në kultivimin e tokës.

Besimi dhe e ardhmja

E ashpër si malet e saj dhe e lidhur me besimin e së kaluarës së saj të madhe fetare, Shqipëria beson në të ardhmen e saj. Aeroporti i Tiranës ka marrë emrin e Nënë Terezës, (nga Kalkuta) ndoshta figura e saj më e njohur ndërkombëtare, edhe pse e lindur në Maqedoninë e Veriut nga prindër shqiptarë të mërguar.

“As në vitet më të ashpra të represionit komunist nuk u zhduk entuziazmi fetar”, më thotë një gazetare eksperte në këtë çështje.

“Disa kulte fshiheshin, për shembull, nën maskën e një hapësire për teatrin e kukullave. Por në realitet ata ruanin kultin ortodoks të lidhur me kishën greke”.

Krishterimi, kulti hebre, sot është pakësuar shumë dhe padyshim opsioni mysliman mbijetoi. Minaret zbukurojnë qiellin e këtyre qyteteve shqiptare ku rrallë mund të shohësh gra të veshura me ferexhe.

“Jemi në një fazë të lumtur të bashkëjetesës mes feve që nderojnë historinë tonë pas periudhës së zezë të ndalimit të komunizmit, e cila bëri dëme të mëdha jo vetëm moralisht, por edhe materialisht duke shkatërruar një pjesë të trashëgimisë sonë artistike të natyrës fetare”.

Një pjesë e krimeve janë regjistruar në muzeun e tmerreve të ruajtur në bunkerët e vjetër të Tiranës.

Nata është e butë, dita është e nxehtë. Këtu vera zgjatet në këto data tashmë vjeshtore sipas kalendarit dhe ndjen se atraksioni turistik i diellit dhe i plazheve është dhe do të jetë shpallja e madhe e Shqipërisë së re në botë. I vetmi sekret që mbijeton nga ajo kohë e izolimit të stilit korean është ai i jetës së qetë dhe klimës së mirë në bregun tjetër të Adriatikut që është ende pak i shfrytëzuar.

Marrë nga El Confidencial, përshtatur për Albanian Post

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.