Njëzet vjet pas luftës së vitit 2003, ish-ministri, studiuesi dhe diplomati i OKB-së, Ghassan Salame, e ka kujtuar këtë episod që shënoi themelimin e një epoke të pasigurisë kolektive.
Në një intervistë për prestigjiozen “L’Orient-Le Jour” ai ka analizuar pasojat globale dhe rajonale të kësaj paranteze që nuk është mbyllur asnjëherë.
Me poshtë intervista e Salame e përshtatur për Albanian Post.
Ndërkohë që bota po pyet për pasojat afatgjata gjeostrategjike të pushtimit rus të Ukrainës, ju jeni ndër ata që, njëzet vjet më vonë, vazhdoni të shihni te ajo e Irakut një thyerje thelbësore në rendin ndërkombëtar. Pse?
Siç e dimë tani, që në shkurt 2001, ideja e një sulmi ndaj Irakut ishte tashmë në diskutim brenda administratës dhe plane ishin hartuar në këtë drejtim.
Këto plane do të shtyheshin përkohësisht nga 11 shtatori, por administrata e Bushit po priste vetëm disa muaj për të filluar transferimin e një pjese të aseteve të saj ushtarake atje, në përgatitje për një pushtim të Irakut.
Dhe për të justifikuar këtë luftë, amerikanët nuk hezitojnë të shumëfishojnë lloj-lloj gënjeshtrash dhe argumentesh pa baza logjike (për armët e shkatërrimit në masë, lidhjet me 11 shtatorin etj.).
Por ata përballen me kundërshtime të forta ndërkombëtare, duke përfshirë atë të tre anëtarëve të përhershëm të KS-së të OKB-së, Vatikanit dhe opinionit publik.
Kur pushtimi filloi më 19 mars 2003, amerikanët nuk kishin autorizim nga Këshilli i Sigurimit dhe udhëhoqën një koalicion shumë më të vogël se në 1991, me objektivin e vetëm për të prerë kokën e regjimit.
Kjo është ajo që do të lejojë Bushin të shpallë që në maj 2003 “misioni ishte i kryer”.
Megjithatë, siç munda ta kuptoja me mbërritjen time në Bagdad muajin pasardhës, ndërkohë që shpërthimi i luftës ishte një vendim i paligjshëm dhe katastrofik, menaxhimi i pasluftës doli të ishte edhe më i keq.
Administratorët amerikanë lexuan librat për demokratizimin e Gjermanisë dhe Japonisë pas Luftës së Dytë Botërore dhe donin të aplikonin formula të ngjashme duke sulmuar themelet e regjimit, me në veçanti shpërbërjen e ushtrisë.
Megjithatë, në këtë rajon, ne e dimë shumë mirë se në çfarë mase shtetet dhe regjimet janë të ngatërruara dhe se, për rrjedhojë, kur këto të fundit goditen në këtë mënyrë, ne bëjmë tre viktima njëherësh: regjimi bie, shteti dekonstruktohet dhe shoqëria përfundon nga ana tjetër duke u prishur.
Gjatë Luftës së Ftohtë, Shtetet e Bashkuara – si BRSS – nuk e kursyen përdorimin e forcës për të kontrolluar fatet e kombeve të tjera dhe për të përmbysur regjimet. Si ndryshojnë ndërhyrjet aktuale?
Me shumë të drejtë theksoni se dy fuqitë e mëdha nuk e kanë privuar veten në këtë fushë.
Risia nuk është aty.
Ajo qëndron në pyetjen që Shtetet e Bashkuara i bënë vetes në fund të Luftës së Ftohtë: çfarë të bëjmë me fitoren?
A nuk pati edhe pushtimi i vitit 2003 një efekt mimesis (imitim) nga pikëpamja e rritjes së forcës së armatosur në shkallë globale, i ilustruar për shembull nga pesha e fituar nga grupi Wagner?
Kur mbërrita në Irak në qershor 2003, forca e parë ushtarake në vend ishte ushtria amerikane dhe e dyta ishte ushtria e kompanive private të sigurisë, e cila numëronte rreth 60 mijë njerëz.
Ishte theksimi i një tendence të nisur në Ballkan në vitet 1990, kur firmat amerikane shkuan për të “trajnuar” trupat boshnjake dhe kroate.
Pa dyshim, aktiviteti mercenar është një fenomen po aq i vjetër sa bota – mendoni, për shembull, rolin e mercenarëve në konfliktet e shumta midis qyteteve italiane të mesjetës apo kapjen e Kostandinopojës.
Por risia, gjithashtu, është diku tjetër: në kuadrin e çrregullimit të forcës, shtetet gjejnë cilësi të reja në këto grupe, siç është për shembull mosdetyrimi për të zbuluar humbjet njerëzore dhe mundësinë e mohimit të çdo pranie zyrtare.
Ndonjëherë interesat e këtyre grupeve private nuk janë gjithmonë në një linjë me ato të shtetit të tyre të origjinës dhe kjo mund të çojë në situata paradoksale: për shembull, në qershor 2019, pikërisht në momentin kur njerëzit e Wagner po luftonin përkrah atyre të Marshall Haftar, Blackwater, grupi po përpiqej të rrëzonte qeverinë e përkohshme.
Atë ditë, mercenarët rusë dhe amerikanë i shërbyen pa sukses të njëjtit zotëri.
Le të qëndrojmë për një moment në rastin e Libisë.
Deri në çfarë mase zbatimi nga parimi i “përgjegjësisë për të mbrojtur” – që përfundimisht do të rezultonte me vdekjen e Gadafit – kompletoi delegjitimimin e ndërhyrjes që filloi me pushtimin e vitit 2003?
Është e qartë se, që nga ajo kohë, tani jemi dëshmitarë të një lloj refluksi të një procesi të kryer nga perëndimorët, dhe i pranuar deri më tani disi me ngurrim nga të tjerët.
Ky parim, i sanksionuar në vitin 2005 nga OKB-ja dhe i zbatuar për herë të parë në Libi, përbënte një lloj kompromisi midis të drejtës dhe përkufizimit tradicional të parimi i sovranitetit.
Megjithatë, që nga çështja libiane, është bërë e vështirë të bindesh Rusinë dhe Kinën (por edhe Pakistanin apo Indinë) të bien dakord për të dhënë pëlqimin për zgjerimin e përkufizimit të sovranitetit siç kuptohet nga përgjegjësia për të mbrojtur.
Kjo është veçanërisht e vërtetë për Pekinin, i cili mbron idenë se ai është i zbatueshëm vetëm në rast se shteti kombëtar ka pushuar së ekzistuari.
Megjithatë, është ironike që disa vende mund ta sfidojnë këtë parim dhe t’i drejtohen atij kur duhet – si për shembull Rusia, e cila, në prag të aneksimit të Krimesë në 2014, e justifikon funksionimin e saj me nevojën për të mbrojtur rusishtfolësit në Ukrainë.
Kjo mund të ngjallë një tjetër paradoks: dëshira e vazhdueshme për shkëputjen e Amerikës nga Lindja e Mesme.
Ky mosangazhim është vetëm pasojë e ndërgjegjësimit amerikan për fundin e asaj që është quajtur “shfaqja paqësore” e Kinës.
Më gjerësisht, ajo që ne po dëshmojmë në Lindjen e Mesme është një përshtatje nga aktorët rajonalë.
Për të përfunduar mbi aksionet afatgjata të pushtimit të vitit 2003, a mendoni se ky ishte momenti kur Shtetet e Bashkuara arritën kulmin e “zgjerimit të tepërt perandorak”?
Me zgjerimin e saj të shpejtë në të gjitha drejtimet (nga Evropa Lindore në Lindjen e Mesme përmes Afrikës) dhe ngërçin e konfliktit në Ukrainë, a nuk po shkon Rusia e Putinit, e ruajtur në të gjitha përmasat, drejt një fati të ngjashëm?
Do të kënaqem me një përgjigje të thjeshtë: ashtu si lufta e vitit 2003 ishte vendimi më i keq i politikës së jashtme amerikane që kam parë në karrierën time të gjatë, pushtimi i Ukrainës është politika e jashtme më e keqe e Moskës.
Përtej shumë dallimeve që ekzistojnë midis këtyre dy vendimeve – të cilave duhet shtuar fakti se ndryshe nga Rusia, Amerika ishte në kulmin e lavdisë dhe fuqisë së saj në vitin 2003 – ato në të dyja rastet kishin për qëllim të përforcojnë ndikimin dhe fuqinë e këtyre vendimeve.
Dhe kanë rezultuar në efektin e kundërt: Irani nuk ka qenë kurrë kaq ndikues në rajon dhe ne jemi dëshmitarë të një ringjalljeje të re të NATO-s, e shpallur si truri i vdekur nga Emmanuel Macron disa vite më parë.
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
