Pse një minutë ndahet në 60 sekonda, një orë në 60 minuta, megjithatë ka vetëm 24 orë në ditë?

Në botën e sotme, sistemi numerik më i përdorur është ai dhjetor (baza 10), një sistem që ndoshta ka origjinën sepse e ka bërë të lehtë për njerëzit të numërojnë duke përdorur gishtat e tyre.

Qytetërimet që fillimisht e ndanë ditën në pjesë më të vogla, megjithatë, përdorën sisteme të ndryshme numerike, veçanërisht duodekimale (baza 12) dhe seksagesimal (baza 60).

Falë dëshmive të dokumentuara të përdorimit të diellit nga Egjiptianët, shumica e historianëve i vlerësojnë ata si qytetërimi i parë që e ndau ditën në pjesë më të vogla.

Orë e para diellore ishin thjesht aksione të vendosura në tokë që tregonin kohën nga gjatësia dhe drejtimi i hijes.

Që në vitin 1500 p.e.s, egjiptianët kishin zhvilluar një orë diellore më të përparuar. Ky shirit në formë “T” i vendosur në tokë, ky instrument u kalibrua për të ndarë intervalin midis lindjes dhe perëndimit të diellit në 12 pjesë.

Kjo ndarje pasqyroi përdorimin e sistemit duodekimal nga Egjipti, rëndësia e numrit 12 zakonisht i atribuohet ose faktit që barazohet me numrin e cikleve hënore në një vit ose numrin e nyjeve të gishtërinjve në secilën dorë (tre në secilën nga katër gishtat, duke përjashtuar gishtin e madh), duke bërë të mundur numërimin deri në 12 me gishtin e madh.

Ora diellore e gjeneratës së ardhshme ka të ngjarë të jetë paraqitja e parë e asaj që ne tani e quajmë orë. Edhe pse orët brenda një dite të caktuar ishin afërsisht të barabarta, gjatësia e tyre ndryshonte gjatë vitit, me orët e verës që ishin shumë më të gjata se orët e dimrit.

Pa dritë artificiale, njerëzit e kësaj periudhe kohore i konsideronin periudhat e ndriçuara nga dielli dhe errësira si dy sfera të kundërta dhe jo si pjesë e së njëjtës ditë.

Pa ndihmën e orëve diellore, ndarja e intervalit të errët midis perëndimit të diellit dhe lindjes ishte më komplekse sesa ndarja e periudhës së ndriçuar nga dielli.

Gjatë epokës kur u përdorën orët e diellit, megjithatë, astronomët egjiptian gjithashtu vëzhguan së pari një grup prej 36 yjesh që ndanë rrethin e qiejve në pjesë të barabarta. Kalimi i natës mund të shënohet me shfaqjen e 18 prej këtyre yjeve, tre prej të cilëve u caktuan në secilën prej dy periudhave të muzgut kur yjet ishin të vështira për t’u parë.

Periudha e errësirës totale u shënua nga 12 yjet e mbetur, duke rezultuar përsëri në 12 ndarje të natës (një tjetër shenjë në sistemin duodekimal). Gjatë Mbretërisë së Re (1550 deri në 1070 p.e.s.), ky sistem matës u thjeshtësua për të përdorur një grup prej 24 yjesh, 12 prej të cilëve shënonin kalimin e natës.

Klepsydra ose ora e ujit, u përdor gjithashtu për të regjistruar kohën gjatë natës, dhe ishte ndoshta pajisja më e saktë e matjes së kohës në botën e lashtë.

Një mostër e asaj ore, e gjetur në Tempullin e Amonit në Karnak, e datuar në 1400 para Krishtit, ishte një anije me sipërfaqe të brendshme të pjerrëta për të lejuar uljen e presionit të ujit, të gdhendur me peshore që shënonin ndarjen e natës në 12 pjesë gjatë muajve të ndryshëm.

Pasi të dy orët e lehta dhe të errëta u ndanë në 12 pjesë, koncepti i një dite 24 orëshe ishte në vend.

Koncepti i orëve me gjatësi fikse, nuk filloi deri në periudhën helenistike, kur astronomët grekë filluan të përdorin një sistem të tillë për llogaritjet e tyre teorike.

Hipparchus, puna e të cilit u zhvillua kryesisht midis 147 dhe 127 p.e.s., propozoi ndarjen e ditës në 24 orë ekuinoktiale, bazuar në 12 orët e ditës dhe 12 orë errësirë ​​të vëzhguara në ditët e ekuinoksit.

Përkundër këtij sugjerimi, njerëzit e zakonshëm vazhduan të përdorin orë të ndryshme sezonale për shumë shekuj. (Orët me gjatësi fikse u bënë të zakonshme vetëm pasi orët mekanike u shfaqën për herë të parë në Evropë gjatë shekullit të 14 -të).

Hipparchus dhe astronomë të tjerë grekë përdorën teknika që ishin zhvilluar më parë nga babilonasit, të cilët banonin në Mesopotami.

Babilonasit bënë llogaritjet astronomike në sistemin seksagesimal (baza 60) që trashëguan nga sumerët, të cilët e zhvilluan atë rreth vitit 2000 p.e.s.

Edhe pse nuk dihet pse u zgjodh 60, është veçanërisht i përshtatshëm për shprehjen e thyesave, pasi 60 është numri më i vogël i pjesëtueshëm me gjashtë numrat e parë të numërimit, si dhe me 10, 12, 15, 20 dhe 30.

Edhe pse nuk përdoret më për llogaritjen e përgjithshme, sistemi seksagesimal përdoret akoma për të matur këndet, koordinatat gjeografike dhe kohën. Në fakt, si faqja rrethore e orës ashtu edhe sfera e globit i detyrohen ndarjeve të tyre një sistemi numerik 4 mijë vjeçar të babilonasve.

Astronomi grek Eratosthenes (i cili jetoi rreth 276 deri 194 para Krishtit) përdori një sistem seksagesimal për të ndarë një rreth në 60 pjesë në mënyrë që të krijojë një sistem të hershëm gjeografik të gjerësisë gjeografike, me vija horizontale që kalojnë nëpër vende të njohura në tokë.

Një shekull më vonë, Hipparchus normalizoi linjat e gjerësisë, duke i bërë ato paralele dhe të bindura ndaj gjeometrisë së tokës. Ai gjithashtu krijoi një sistem të linjave gjatësore që përfshinin 360 gradë dhe që kalonin nga veriu në jug, nga poli në pol.

Në traktatin e tij Almagest (rreth 150 pas Krishtit), Klaudi Ptolemeu shpjegoi dhe zgjeroi punën e Hipparchus duke ndarë secilën prej 360 gradëve të gjerësisë dhe gjatësisë në segmente më të vogla.

Çdo shkallë u nda në 60 pjesë, secila prej tyre u nda përsëri në 60 pjesë më të vogla. Ndarja e parë, “partes minutae primae”, ose minuta e parë, u bë e njohur thjesht si “minuta”.

Segmentimi i dytë, “partes minutae secundae”, ose “minuta e dytë”, u bë i njohur si i dyti.

Minutat dhe sekondat, megjithatë, nuk u përdorën për matjen e përditshme të kohës deri shumë shekuj pas Almagest. Ekranet e orës e ndanë orën në gjysma, të tretat, të katërtat dhe nganjëherë edhe në 12 pjesë, por asnjëherë me 60.

Në fakt, kjo orë zakonisht nuk kuptohej të ishte kohëzgjatja prej 60 minutash. Nuk ishte praktike që publiku i gjerë të merrte parasysh minutat derisa orët e para mekanike që shfaqnin minuta u shfaqën në fund të shekullit të 16 -të. Edhe sot, shumë orë dhe orë dore kanë një rezolutë prej vetëm një minutë dhe nuk shfaqin sekonda.

Falë qytetërimeve të lashta që përcaktuan dhe ruajtën ndarjet e kohës, shoqëria moderne ende koncepton një ditë prej 24 orësh, një orë prej 60 minutash dhe një minutë prej 60 sekondash.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.