Çfarë solli takimi ballë për ballë midis Donald Trump dhe Volodymyr Zelensky nën strehën e Kishës së Shën Pjetrit? A është marrëveshja mbi burimet minerale të Ukrainës një akt nënshtrimi kolonial i vendit të pushtuar nga Rusia ndaj mbrojtësit të saj amerikan, apo i lë Kievit shpresën – siç thotë vetë marrëveshja – për të qenë në gjendje të mbetet “i lirë, sovran dhe i sigurt”?

Teksti i nënshkruar në Uashington nga zëvendëskryeministrja Yulia Svyrydenko dhe Sekretari i Thesarit të SHBA-së, Scott Bessent, përmban mundësi të rëndësishme për Ukrainën, por edhe disa kurthe makroskopike.

Grackat në marrëveshje

Më e dukshmja ka të bëjë me ndihmën ushtarake amerikane: teksti i marrëveshjes parashikon që çdo furnizim me armë dhe mjete të tjera mbrojtëse nga Uashingtoni do të llogaritet si një pagesë nga Shtetet e Bashkuara në “Fondin e Investimeve për Rindërtim” të përbashkët me Kievin.

Kështu, miratohet parimi se ndihma ushtarake amerikane për Kievin duhet të paguhet, por edhe se kostoja e saj do të ndryshojë ekuilibrin e fuqisë në fondin “e përbashkët” për shfrytëzimin e burimeve fosile dhe minerale të Ukrainës. Ose për zhvillimin e infrastrukturës së vendit.

Prandaj, ekziston rreziku që kontrolli dhe fitimet e Fondit “të përbashkët” të kalojnë gjithnjë e më shumë në favor të Trump, duke modifikuar aksionet e kapitalit në favor të Uashingtonit dhe rrjedhimisht duke rritur me kalimin e kohës aftësinë e Amerikës për të kontrolluar burimet natyrore dhe infrastrukturën e Ukrainës.

Djalli do të jetë në detajet e marrëveshjeve ekzekutive, të cilat ende mungojnë. Por le ta shohim pikë për pikë.

Pika e parë: Kina është e izoluar

Së pari, marrëveshja duket se synon të ndërpresë çdo përfitim ekonomik që rrjedh nga rindërtimi ose burimet e Ukrainës për Rusinë, por edhe për Kinën. Por ai e bën këtë vetëm pasi të ketë njohur, të paktën me fjalë, rolin dhe aspiratat e Ukrainës.

Në të shkruhet “Shtetet e Bashkuara dhe Ukraina e njohin kontributin që Ukraina ka dhënë në forcimin e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare duke braktisur vullnetarisht arsenalin e tretë më të madh bërthamor në botë”.

Me fjalë të tjera, Zelensky arriti që marrëveshja të kujtonte se Kievi duhej të hiqte dorë nga mjetet më të fuqishme të parandalimit me këmbënguljen e Shteteve të Bashkuara, me marrëveshjet e vitit 1994.

Për të sinjalizuar se pakti nuk është kolonial në natyrë, teksti thekson gjithashtu se Ukraina “zotëron, sipas ligjit ndërkombëtar, sovranitet mbi burimet e saj natyrore të vendosura në territorin e saj”.

Pastaj vjen klauzola e penalizimit për Rusinë (për të cilën Kievi interesohet) dhe Kinën (për të cilën Uashingtoni interesohet). Në të thuhet “Shtetet e Bashkuara dhe Ukraina synojnë të sigurojnë që shtetet dhe të tjerët që kanë vepruar armiqësisht kundër Ukrainës në konflikt të mos përfitojnë nga rindërtimi i Ukrainës pasi të jetë arritur një paqe e qëndrueshme”.

Pra, kompanitë e Pekinit janë jashtë biznesit të rindërtimit, me kërkesë të Trump.

Pika e dytë: partneriteti 50-50 (për momentin)

Mbi këtë bazë, krijohet një “Fond Investimesh për Rindërtim midis Shteteve të Bashkuara dhe Ukrainës në Formën e një Partneriteti” mbi bazën e një ndarjeje 50/50 të kapitalit të investuar dhe të ardhurave për secilën nga të dyja palët.

Por kjo është vetëm për tani. Së shpejti do të shohim se administrata Trump rezervon të drejtën për të ndryshuar marrëveshjet në favor të saj, ndërsa i mohon Kievit të njëjtën të drejtë për t’i ndryshuar ato edhe në rast të ndryshimeve të mëvonshme në ligjin në Ukrainë.

Zelensky arriti të fusë këtu – dhe t’i bëjë amerikanët të nënshkruajnë – fjalë të rëndësishme në nivel parimor “Rindërtimi i Ukrainës kërkon jo vetëm investime financiare, por edhe transformime strukturore, institucionale dhe teknologjike në përputhje me vlerat demokratike, parimet e tregut dhe sundimin e ligjit”.

Mesazhi është: asnjë abuzim, epoka e ekonomisë së dominuar nga oligarkët ka mbaruar. Por Zelensky merr gjithashtu një tjetër deklaratë të rëndësishme parimore nga SHBA-të Ukraina dhe Shtetet e Bashkuara shprehin “bashkimin e gjerë dhe afatgjatë strategjik midis popujve dhe qeverive të tyre dhe një demonstrim të prekshëm të mbështetjes së SHBA-ve për sigurinë, prosperitetin, rindërtimin dhe integrimin e Ukrainës në ekonominë globale”. Ndoshta janë vetëm fjalë, por domethënëse.

Pika e fundit: tre lëshimet (e mëdha) ndaj Trumpit

Shtëpia e Bardhë merr tre pikë në favor të saj që objektivisht e bëjnë marrëveshjen shumë të pabalancuar. Le t’i shohim një nga një.

– Para së gjithash, çdo e ardhur ose investim amerikan në partneritet është i përjashtuar nga çdo taksë në Ukrainë, me një trajtim të veçantë privilegji tatimor të privilegjit të plotë. Në këmbim, Trump është zotuar me dashamirësi të “mosvendosë tarifa” përmes urdhrave ekzekutivë nga Shtëpia e Bardhë për “çdo artikull që rezulton nga të drejtat e tregut mbi blerjen e prodhimit”. Me fjalë të tjera, nuk do të ketë taksa për mineralet që amerikanët do të nxjerrin në Ukrainë dhe do t’i sjellin përsëri në vendin e tyre.

– Lëshimi i dytë i madh i marrë nga Trump është se marrëveshja aktuale midis Kievit dhe Uashingtonit mbizotëron mbi çdo ndryshim në ligj që Ukraina dëshiron të bëjë në të ardhmen. Në thelb, duart e Ukrainës janë të lidhura përgjithmonë, edhe nëse votuesit e saj në të ardhmen i kërkojnë qeverisë të tërhiqet nga marrëveshjet me Shtetet e Bashkuara.

Teksti lexon si më poshtë “Qeveria e Ukrainës siguron se, pavarësisht nga çdo legjislacion i ri ukrainas që mund të miratohet në të ardhmen, marrëveshja (mbi fondin e përbashkët, red.) do të vazhdojë me kushte jo më pak të favorshme”.

Për më tepër – dhe më e rëndësishmja – “në rast të mospërputhjes midis ligjit ukrainas dhe kësaj marrëveshjeje, kjo marrëveshje do të mbizotërojë mbi një mospërputhje të tillë”. Shkurt, pakti i nënshkruar ditën tjetër është më i fortë se vetë parlamenti dhe qeveria e Kievit, madje edhe në të ardhmen dhe pa kufizime kohore “Marrëveshja do të mbetet në fuqi derisa palët të bien dakord ta përfundojnë atë”, thuhet në tekst.

Por, meqenëse Ukraina nuk mund ta ndryshojë atë me ligj, kjo do të thotë që SHBA-të mund të vendosin ta bëjnë atë të zgjasë përgjithmonë. Historiani ruso-britanik Sergey Radchenko i Universitetit Johns Hopkins komenton “Kjo është një klauzolë e çmendur. Edhe Stalini, kur imponoi “ndërmarrje të përbashkëta”, për shembull në Kinë, e kufizoi veten në 25-30 vjet. Kjo është pa kufizim kohor”.

– Pastaj është lëshimi i tretë dhe më i madhi, që lidhet me ndihmën ushtarake. Ja ku është “Nëse (pas hyrjes në fuqi të marrëveshjes, red.) qeveria e Shteteve të Bashkuara i ofron qeverisë së Ukrainës ndihmë të re ushtarake në çfarëdo forme (duke përfshirë sistemet e armëve, municionet, teknologjinë ose trajnimin)”, – thuhet në tekstin e marrëveshjes – “kontributi në kapital (të Fondit, red.) nga Shtetet e Bashkuara do të konsiderohet se është rritur në përputhje me vlerën e parashikuar të ndihmës ushtarake”.

Me fjalë të tjera, pjesa amerikane në partneritet është fillimisht 50%, por duket se mund të rritet gradualisht ndërsa amerikanët zbrazin depot e tyre nga armët e vjetra duke i dërguar ato në Kiev, duke trajnuar ushtarët e Kievit ose duke siguruar lidhje interneti nëpërmjet Starlink.

Të gjitha këto “kontribute” do të rrisin pjesëmarrjen dhe kontrollin e Amerikës në Fond, i cili do të menaxhojë të gjitha burimet minerale të Ukrainës, duke përfshirë arin, uraniumin, kobaltin, grafitin, naftën dhe gazin natyror.

Kjo është një klauzolë jashtëzakonisht e diskutueshme, e cila do të jetë objekt i shumë diskutimeve. Aq më tepër që “Fondi i Përbashkët”, pra “partneriteti Kiev-Uashington”, do të ketë të drejtën e refuzimit të parë edhe për çdo projekt investimi në Ukrainë, për shembull në energji ose lloje të tjera të infrastrukturës.

Prandaj, vendi rrezikon të përfundojë plotësisht nën kontrollin amerikan dhe të ardhurat e tij të ardhshme pothuajse të gjitha do të shkojnë drejt Shteteve të Bashkuara.

Ratifikimi nga parlamenti i Kievit

Do të jetë e rëndësishme të shihet nëse marrëveshjet ekzekutive thelbësore, të cilat ende nuk janë nënshkruar, do të jenë të afta të zbusin këto rreziqe për Ukrainën. Dhe nëse shfrytëzimi i burimeve minerale do të jetë realisht fitimprurës dhe ekonomikisht i qëndrueshëm: për këtë mbetet për t’u parë.

Sigurisht, më 8 maj, parlamenti i Kievit, Rada Verkhovna, do të duhet ta ratifikojë ose ta refuzojë marrëveshjen aktuale. Për Zelenskyn, një gjyq me zjarr nga i cili varet një pjesë e mirë e së ardhmes së tij politike.