Një fuçi baruti i quajtur Islam: Fjalimi i Foucault në Corriere della Sera në 1979

Ky është një nga nëntë raportet e filozofit francez kushtuar revolucionit iranian: Çfarë do të ndodhte, pyeti ai, nëse kauza palestineze do të merrte dinamizmin e një lëvizjeje islamike?

Dhe çfarë force do të merrte Irani nëse do të propozonte çlirimin e Palestinës si qëllim të tij?

11 shkurt 1979: revolucion në Iran. Kam përshtypjen se e lexoj këtë fjali në gazetat e së nesërmes dhe në librat e historisë së ardhshme.

Është e vërtetë se në këtë seri ngjarjesh të çuditshme që kanë karakterizuar 12 muajt e fundit të jetës politike iraniane shfaqet më në fund një figurë e njohur.

Por ky varg i gjatë festimesh dhe zie, këta miliona burra në rrugë për të thirrur Allahun, mullahët nëpër varreza që thërrisnin revoltë dhe lutje, këto predikime të shpërndara në minikaseta dhe plaku që kalonte rrugën çdo ditë në një qytet të vogël nga periferia e Parisit për t’u gjunjëzuar në drejtim të Mekës.

Të gjithë këtë e kishim të vështirë ta quanim “revolucion”.

Sot ndihemi sikur jemi në një botë më të njohur: ka pasur barrikada; rezervat e armëve të grabitura; dhe një këshill i mbledhur me nxitim u la ministrave vetëm kohë për të dhënë dorëheqjen përpara se gurët të thyenin dritaret dhe dyert të binin nën presionin e turmës.

Historia ka vendosur vulën e kuqe në fund të faqes që vërteton revolucionin.

Feja ka luajtur rolin e saj në heqjen e perdes; mullahët tani do të shpërndahen me një fluturim të madh rrobash bardh e zi.

Skena ndryshon. Akti kryesor është gati të fillojë: ai i luftës së klasave, i pararojave të armatosura, i partisë që organizon masat popullore etj. A do të jetë vërtet kështu?

Nuk duhej të ishe një profet i madh për të parë se Shahu ishte tashmë i vdekur politikisht që verën e kaluar; as të kuptohej se ushtria nuk mund të përbënte një forcë politike të pavarur.

Nuk duhej të ishe shikues falli për të parë se feja nuk ishte një formë kompromisi, por një forcë e vërtetë: një forcë që mund ta bënte një popull të ngrihej jo vetëm kundër sovranit dhe policisë së tij, por kundër një regjimi të tërë, gjithçka mënyrë jetese, një botë e tërë.

Por gjërat duken mjaft të qarta sot, ato na lejojnë të gjurmojmë atë që duhet ta quajmë strategji e lëvizjes fetare. Demonstratat e gjata – nganjëherë të përgjakshme, por të përsëritura pa pushim – ishin akte të shumta ligjore dhe politike në të njëjtën kohë që i privuan Shahut legjitimitetin e tij dhe personelit politik përfaqësimin e tyre.

Balli Kombëtar u përkul. Baktiari në vend të kësaj donte të rezistonte dhe të merrte nga Shahu një legjitimitet që do ta meritonte duke garantuar largimin pa kthim të sovranit. Më kot.

Pengesa e dytë ishin amerikanët. Këto dukeshin vërtet të frikshëm.

Por ata u dorëzuan. Nga pafuqia, por edhe nga llogaritja: në vend që të mbështesin me të gjitha forcat e tyre një fuqi që po vdiste me të cilën ishin shumë të kompromentuar, ata preferojnë të lënë një situatë të tipit kilian të zhvillohet, të lënë konfliktet e brendshme të përkeqësohen dhe të ndërhyjnë më vonë.

Ndoshta ata mendojnë se kjo lëvizje, e cila në fund të fundit shqetëson të gjitha regjimet në rajon, çfarëdo qofshin ato, do të përshpejtojë një marrëveshje në Lindjen e Mesme.

Kjo u perceptua menjëherë nga palestinezët dhe izraelitët: të parët i bënin thirrje Ajatollahut për çlirimin e Vendeve të Shenjta, ndërsa të dytët shpallnin: aq më tepër arsye për të mos dorëzuar asgjë.

Për sa i përket pengesës së ushtrisë, paraliza e saj e shkaktuar nga rrymat që e përshkonin ishte e qartë.

Por kjo paralizë, e cila ishte një avantazh për opozitën për sa kohë mbretëronte Shahu, u bë rrezik sapo çdo prirje ndjehej e lirë, në mungesë të ndonjë pushteti, për të vepruar në mënyrën e vet.

Prandaj: ishte e nevojshme të futeshe ushtria në sektorë të njëpasnjëshëm, pa e shkatërruar atë shumë shpejt.

Por thyerja ndodhi më shpejt se sa pritej.

Provokim, aksident, nuk ka rëndësi. Një grup “djemsh të fortë” sulmuan fraksionin e ushtrisë që kishte kaluar në anën e Ajatollahut, duke nxitur një afrim mes tyre dhe turmës që shkoi përtej demonstrimit të thjeshtë bërryl më bërryl.

U kalua në shpërndarjen e armëve. Pika kryesore klasike e çdo ngritjeje revolucionare.

Është kjo shpërndarje që, e vetme, ktheu gjithçka përmbys dhe kufizoi luftën civile.

Shtabi i Përgjithshëm kuptoi se një pjesë shumë e rëndësishme e trupave ishte jashtë kontrollit të tij; dhe se kishte materiale në arsenale për të armatosur dhjetëra e dhjetëra mijëra civilë.

Më mirë të bashkohemi në bllok, përpara se popullsia të jetë me armë, për ndoshta me vite.

Krerët fetarë ia kthyen menjëherë mirësjelljen: dhanë urdhrin për kthimin e armëve.

Sot jemi në këtë pikë: në një situatë që nuk ka gjetur një përfundim të saktë, “revolucioni” ka shfaqur, herë pas here, disa nga format e tij të njohura.

Por gjërat janë ende çuditërisht të paqarta.

Ushtria që ka kaluar në anën e besimtarëve, pa u përçarë realisht, do të ketë një peshë të rëndësishme: tendencat e ndryshme të saj do të përplasen në hije për të përcaktuar se kush do të jetë “roja” e re e regjimit, ai që mbron atë, kush e mbështet dhe kush e mban në duar.

Nga ana tjetër, është e sigurt që jo të gjithë do t’i kthejnë armët. «Marksist-leninistët», roli i të cilëve nuk ishte krejtësisht dytësor në lëvizje, ndoshta mendojnë se duhet të kalojnë nga bashkimi i masave në luftën e klasave. Duke mos qenë pararoja, që bashkon dhe ngre, ata do të duan të jenë forca: që vendos mes keqkuptimit dhe që sqaron.

Të tejkalohen për të arritur t’i ndash më mirë.

Zgjedhja është vendimtare për këtë lëvizje, e cila ka arritur një rezultat pafundësisht të rrallë në shekullin e 20-të: një popull i paarmatosur që ngrihet i njëjti dhe rrëzon me duart e veta një regjim “të gjithëfuqishëm”. Por rëndësia e tij historike ndoshta nuk do të varet nga përputhja e tij me një model të njohur “revolucionar”.

Ajo do t’i detyrohet më tepër mundësisë që do të ketë për të prishur elementët e situatës politike në Lindjen e Mesme, dhe për rrjedhojë, ekuilibrin strategjik global.

Singulariteti i saj, që ka qenë forca e saj deri tani, rrezikon të bëhet fuqia e saj e zgjerimit më vonë.

Në fakt, është si një lëvizje “islamike” që mund t’i vërë flakën gjithë rajonit, duke përmbysur regjimet më të paqëndrueshme dhe duke shqetësuar regjimet më solide.

Islami – që nuk është thjesht fe, por një mënyrë jetese, që i përket një historie dhe një qytetërimi – rrezikon të bëhet një fuçi gjigante baruti, e përbërë nga qindra miliona njerëz.

Që dje çdo shtet mysliman mund të jetë revolucionar nga brenda, duke u nisur nga traditat e tij laike.

Në fakt: duhet pranuar se kërkesa për “të drejtat e drejta të popullit palestinez” nuk i ka trazuar aspak popujt arabë. Çfarë do të ndodhte nëse kjo kauzë do të merrte dinamizmin e një lëvizjeje islamike, shumë më të fortë se një referencë marksiste-leniniste apo maoiste?

Nga ana tjetër: çfarë force do të merrte lëvizja “fetare” e Khomeinit nëse do të propozonte si objektiv çlirimin e Palestinës?

Jordani nuk rrjedh shumë larg Izraelit.