Në të njëjtën ditë kur duket se është arritur një armëpushim në luftën tragjike në Gaza, qeveria italiane njoftoi se nuk do të ekzekutonte urdhrin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë për të arrestuar Netanyahun nëse kreu i qeverisë izraelite do të vinte në Itali.

Kjo rrethanë na shtyn të reflektojmë mbi rolin e gjykatës, për synimet dhe shpresat që shoqëruan institucionin dhe për krizën e saj.

Një krizë që ka një karakter shumë të veçantë në kuadrin e përgjithshëm të asaj që prek të drejtën ndërkombëtare dhe gjykatat përgjegjëse për të garantuar respektimin e saj.

Në preambulën e Statutit të Gjykatës Penale, të miratuar në Romë në vitin 1998 dhe të ratifikuar nga Italia vitin e ardhshëm, thuhet se u konsiderua se i jepte fund mosndëshkimit të autorëve të krimeve më të rënda, duke kontribuar kështu, “në interes të brezave të tanishëm dhe të ardhshëm”, për parandalimin e krimeve të reja kundër njerëzimit, krimeve të luftës, gjenocidit dhe agresionit ndërkombëtar.

Traktati që themelon Gjykatën thotë në nenin 27 se ai “do të zbatohet në mënyrë të barabartë për të gjithë pa asnjë dallim bazuar në kualifikimet zyrtare”.

“Në veçanti, cilësia zyrtare e kreut të shtetit ose qeverisë, anëtarit të një qeverie ose parlamenti, përfaqësuesi i zgjedhur ose agjenti i një shteti nuk e përjashton në asnjë rast një person nga përgjegjësia penale sipas këtij Statuti dhe nuk përbën në vetvete një arsye për këtë duke ulur dënimin”.

Dhe se “çdo imunitet ose rregull i veçantë i procedurës që mund t’i bashkëngjitet kapacitetit zyrtar të një personi sipas ligjit kombëtar ose ndërkombëtar, nuk do ta pengojë gjykatën të ushtrojë juridiksionin e saj mbi atë person”.

Kuptimi i vërtetë i fjalëve, logjika e Statutit dhe qëllimi i autorëve të tij duket se nuk lënë vend për dyshime: për krimet për të cilat u krijua Gjykata Ndërkombëtare Penale, nuk zbatohet imunitet, madje as ato që u jepen krerëve të shteteve, krerët e qeverive dhe ministrat e jashtëm sipas një zakoni të përgjithshëm të së drejtës ndërkombëtare.

I hap rrugën dispozitës specifike të Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare Penale: në interpretimin e ligjit, rregulli specifik mbizotëron mbi atë të përgjithshëm.

Këtu, specifika e dispozitës së Statutit të gjykatës rrjedh si për rastet e shqyrtuara ashtu edhe për autoritetin që procedon.

Në fakt, në praktikë kemi parë, pa shumë debate publike, arrestimin ose në mungesë, të krerëve të shteteve të ndjekur penalisht nga gjykata.

Gjykata Ndërkombëtare Penale lëshoi ​​kohët e fundit urdhra arresti kundër presidentit rus Putin, kryeministrit izraelit Netanyahu dhe ministrit izraelit të Mbrojtjes Gallant (si dhe disa liderëve të Hamasit).

Faktet për të cilat ata akuzohen janë të ndryshme, por të gjitha përbëjnë krime për të cilat Gjykata Ndërkombëtare Penale ka juridiksion.

Izraeli dhe Rusia nuk e kanë ratifikuar Statutin e Gjykatës, por aktet janë kryer në territoret ku ai zbatohet.

Reagimet ishin virulente dhe po ashtu edhe akuzat ndaj gjykatës.

Në vazhdën e çështjes Netanyahu, Kongresi i Shteteve të Bashkuara është në procesin e miratimit të një ligji për të ndëshkuar të gjithë ata që bashkëpunojnë me Gjykatën Penale Ndërkombëtare në hetimin e sjelljes së amerikanëve ose qytetarëve të vendeve aleate.

Kjo është një nismë në përputhje me politikën e kundërshtimit ndaj gjykatës që është zbatuar gjithmonë nga qeveritë e Shteteve të Bashkuara.

Nga ana e saj, Rusia ka lëshuar edhe urdhër arresti për gjyqtarët e gjykatës që urdhëruan arrestimin e Putinit.

Dhe, pak a shumë në mënyrë eksplicite, shumë shtete, përfshirë anëtarët e sistemit të Gjykatës Penale Ndërkombëtare, kanë bërë të ditur se nuk do të ekzekutojnë urdhër arrestet e lëshuara nga gjykata.

Është e qartë se në këtë mënyrë Gjykata Ndërkombëtare bëhet jofunksionale ose – më keq – është e destinuar për të vegjlit dhe të pafuqishmit dhe pengohet kur bëhet fjalë për të fuqishmit.

E gjithë kjo u jep arsye atyre që pendohen dhe protestojnë.

Por në mesin e atyre që dyshojnë dhe vënë në dyshim veten e tyre, ka edhe nga ata që janë larg pranimit apo edhe bashkimit me politikat e qeverive që kryejnë krime kundër njerëzimit, krime lufte dhe gjenocid ose pushtojnë territorin e shteteve të tjera.

Alternativa – papajtueshmëria dhe konkurrenca e ndërsjellë – ndërmjet instrumentit të represionit kriminal ndërkombëtar dhe atyre tipike të diplomacisë ka shoqëruar gjithmonë diskutimin për zgjedhjen e metodave që do të përdoren.

Ka pyetje që duhet të marrin përgjigje.

Cila është marrëdhënia konkrete mes paqes dhe drejtësisë? Është pyetur në mënyrë efektive: nuk mund të ketë paqe pa drejtësi, por a mund të ketë drejtësi pa paqe?

Çfarë ndikoi në arritjen e pezullimit të armiqësive në Gaza? Zgjidhja të paktën e përkohshme e interesave të aktorëve politikë dhe ushtarakë apo urdhri i arrestit të lëshuar nga Gjykata Penale Ndërkombëtare?

Automatizmat e drejtësisë penale, apo fleksibiliteti i marrëdhënieve mes palëve të përfshira, me presionet, pritshmëritë, ofertat publike dhe sekrete, kërcënimet?

Refuzimi i gjerë për të marrë në konsideratë gjykatën na detyron të rifillojmë diskutimin, nëse jo për ekzistencën e gjykatës, të paktën për rregullat e vendosura për funksionimin e saj.