Për dekada, Irani ka shpenzuar shumë gjak dhe para në mbështetje të presidentit të Sirisë, Bashar al-Assad, duke e ndihmuar atë të mbijetojë një luftë civile që kërcënoi sundimin e tij dinastik.

Irani operonte baza ushtarake, depo armësh dhe fabrika raketash në Siri, të cilat i përdori si tubacion për armatosjen e aleatëve të tij militantë në të gjithë rajonin.

Tani, ashtu si al-Assad ka nevojë për ndihmë për të zmbrapsur një përparim të shpejtë nga forcat rebele, Irani po shkon drejt daljes.

Të premten, vendi filloi evakuimin e komandantëve dhe personelit të tij ushtarak, si dhe disa stafit diplomatik, sipas zyrtarëve iranianë dhe rajonalë.

Është një kthesë e jashtëzakonshme: Irani jo vetëm duket se po braktis al-Assad, aleatin e tij më të afërt arab, por gjithashtu po heq dorë nga gjithçka që kishte ndërtuar dhe luftuar për të ruajtur për 40 vjet në Siri, pikëmbështetja e tij kryesore në botën arabe.

Me rebelët që pritet të avancojnë së shpejti në Damask, Irani nuk është në gjendje të mbrojë qeverinë e Asadit pas një viti të dëmshëm të luftërave rajonale që filloi me sulmin e 7 tetorit ndaj Izraelit nga Hamasi, një aleat iranian.

Një kolaps i partneritetit të Iranit me Sirinë do të riformonte balancën e fuqisë në Lindjen e Mesme.

“Boshti i rezistencës” që Irani ka formuar me aleatët e tij militantë në Liban, territoret palestineze, Siri, Irak dhe Jemen do të dobësohej.

Izraeli dhe aleatët e tij arabë do të forcoheshin.

“Për Iranin, Siria ka qenë shtylla kurrizore e pranisë sonë rajonale”, tha në një intervistë nga Teherani, Hassan Shemshadi, një ekspert për grupet militante proxy të Iranit, i cili ishte për vite me radhë një filmbërës dokumentarësh në fushat e betejës në Siri.

“Gjithçka që dërgoi Irani në rajon kaloi përmes Sirisë. Tani është jashtëzakonisht e vështirë të mbash hapur këto kanale”.

Fillimisht, qeveria iraniane ishte e tronditur se sa shpejt rebelët në Siri fituan terren dhe Ushtria Siriane braktisi bazat e saj, sipas tre zyrtarëve iranianë, dy prej tyre anëtarë të Gardës Revolucionare elitare dhe dy analistëve të shquar iranianë pranë qeverisë.

Nga mesi i javës, gjendja shpirtërore ishte kthyer në panik të plotë, thanë zyrtarët, pasi rebelët ishin në një marshim që do t’i dorëzonte ata qytet pas qyteti, nga Aleppo në Hama në Deir al-Zour dhe Daraa.

Publikisht, zyrtarët iranianë u zotuan se do të mbeten plotësisht të përkushtuar për të mbështetur al-Assad. Por privatisht, ndërsa rebelët fituan kontrollin mbi gjithnjë e më shumë territor ku kishin mbretëruar Irani dhe milicitë e tij përfaqësuese, ata pyesnin veten nëse ngjarjet po kalonin aftësinë e tyre për të kthyer valën, thanë zyrtarët.

Deri në fund të javës, disa zyrtarë të lartë kishin bërë deklarata në mediat sociale se rrëzimi i al-Assad ishte në dukje i pashmangshëm dhe pengesa e Iranit monumentale.

“Rënia e mundshme e qeverisë siriane nga ekstremistët islamistë do të ishte një nga ngjarjet më domethënëse në historinë e Lindjes së Mesme”, shkroi Mohammad Ali Abtahi, një ish-zëvendës president në X.

“Rezistenca në rajon do të mbetej pa mbështetje. Izraeli do të bëhej forca dominuese”.

Edhe pse ministri i jashtëm i Iranit, Abbas Araghchi, i cili ka udhëtuar në Damask, Bagdad dhe Doha të Katarit, për konsultime mbi Sirinë, në fillim pati një ton sfidues, ai më vonë tha se fati i al-Assad do t’i lihej “vullnetit të Zotit”.

Një memo e brendshme nga një anëtar i Gardës Revolucionare që u pa nga The New York Times e përshkruan situatën në Siri si “të pabesueshme dhe të çuditshme”.

Është sikur “Irani pranoi rënien e Assadit dhe ka humbur vullnetin për të rezistuar”, thuhet në memorandum.

Televizioni shtetëror në Iranin me shumicë shiite kaloi nga quajtja e rebelëve sunitë “terroristë të pafe” në “grupe të armatosura” dhe raportoi se ata deri më tani i kishin trajtuar mirë pakicat shiite.

Soheil Karimi, një ish-luftëtar në Siri, i kthyer në ekspert politik, tha në një program lajmesh të televizionit shtetëror se zotimet e zotit Araghchi për mbështetje ndaj qeverisë së Sirisë nuk ishin gjë tjetër veçse shpresë e rreme.

“Realiteti në terren nuk është ai që thotë ai”, tha zoti Karimi, duke cituar raporte nga kontaktet e tij në Siri. “Djemtë tanë nuk janë në fushën e betejës në Siri tani. Ata nuk janë lejuar”.

Një video e postuar të premten në llogaritë e mediave sociale të lidhura me Gardën Revolucionare tregoi një faltore shiite afër Damaskut pothuajse bosh.

Një transmetues thotë: “Këto mund të jenë imazhet e fundit që shihni të faltores, të gjithë janë larguar nga Siria, të gjithë iranianët janë evakuuar”.

Më pas ai shpërthen në të qara.

Faltorja, Sayyidah Zeyneb, është varri i mbesës së Profetit Muhamed dhe ka luajtur një rol qendror në narrativën e luftës së Iranit në Siri. Ushtarët iranianë që luftuan në Siri zakonisht quhen “mbrojtës të faltores”.

Tre zyrtarët iranianë thanë se Hayat Tahrir al-Sham, grupi kryesor rebel që përparon në Siri, i dërgoi Iranit një mesazh privat diplomatik këtë javë.

Grupi premtoi se do të mbronte vendet fetare shiite dhe pakicat shiite dhe i kërkoi Iranit të mos luftonte forcat e tij, sipas zyrtarëve.

Irani, nga ana tjetër, i kërkoi grupit të lejojë kalimin e sigurt të trupave të tij nga Siria dhe të mbrojë faltoret shiite, sipas dy zyrtarëve.

Irani vendosi komandantë dhe trupa në Siri në vitin 2012 në fillim të kryengritjes antiqeveritare, duke ndihmuar në mposhtjen e kundërshtarëve të regjimit të Assadit dhe grupit terrorist të Shtetit Islamik.

Ajo përdori bazën e saj të vazhdueshme në Siri për të mbajtur një zinxhir të fuqishëm furnizimi me armë për Hezbollahun në Liban dhe për palestinezët në Bregun Perëndimor, duke përfshirë dy portet e anijeve dhe aeroportet.

Kohët e fundit, Irani bashkëpunoi me bandat e kontrabandistëve dhe disa anëtarë të fiseve beduin në Jordani për të dërguar armë nga Siria në Bregun Perëndimor.

Por dinamika e Lindjes së Mesme ka ndryshuar shumë gjatë vitit të kaluar.

Irani pësoi goditje të rëndësishme pasi Izraeli sulmoi asetet dhe bazat iraniane në Siri, duke përfshirë kompleksin e ambasadës së tij në Damask.

Izraeli vrau të paktën dy duzina forca iraniane, disa prej tyre komandantë të lartë të ngarkuar me operacionet rajonale, sipas mediave iraniane.

Për më tepër, aleati kryesor i Iranit, Hezbollahu, u godit pas një periudhe intensive luftimesh me Izraelin në Liban.

Rusia, një tjetër aleat i Sirisë, është e fokusuar në luftën e saj me Ukrainën.

Dhe më e rëndësishmja, Ushtria e Sirisë ka demonstruar një mosgatishmëri për të luftuar.

Një tjetër shqetësim për Iranin ishte kërcënimi i Izraelit për të sulmuar çdo mobilizim të trupave iraniane në Siri, sipas analistëve brenda dhe jashtë vendit.

Dy fluturime nga një linjë ajrore private iraniane në rrugë për në Damask u kthyen gjatë javës së kaluar pas paralajmërimeve nga Izraeli se do t’i rrëzonte nëse do të hynin në hapësirën ajrore të Sirisë, sipas zyrtarëve iranianë dhe izraelitë.

Izraeli tha se fluturimet po transferonin armë.

“Që Irani të hyjë në këtë luftë do të kërkonte burime masive logjistike dhe financiare”, si dhe ndihmë nga aleatët dhe vetë Siria, tha Mehdi Rahmati, një analist sirian në Teheran, i cili ka këshilluar qeverinë.

“Asnjë nga këto kushte nuk ekziston tani”.

“Siria dhe Libani janë si krahu ynë i majtë dhe i djathtë”, tha zoti Hemati.

“Ata janë duke u prerë dhe është e vështirë të imagjinohet njëra pa tjetrën.

Afshon Ostovar, një profesor i asociuar i çështjeve të sigurisë kombëtare në Shkollën Pasuniversitare Detare në Kaliforni dhe një ekspert në ushtrinë e Iranit, tha se Irani ishte në një lidhje, veçanërisht me kthimin e Donald J. Trump në presidencë dhe pritet të zbatojë një politikë “maksimumi presion mbi Iranin”.

“Humbja e terrenit në Siri do ta bëjë Iranin të duket gjithnjë e më i dobët për armiqtë e tij në Tel Aviv dhe Uashington”, tha zoti Ostovar. “Nëse Irani dyfishon numrat në Siri, mund të jetë duke hedhur njerëz dhe materiale në një betejë të humbur. Por nëse Irani tërhiqet, ai do të duket i dobët, do të pranojë disfatën dhe do t’ua lëshojë territorin e luftuar ashpër armiqve të tij”.

Farnaz Fassihi është shefe e zyrës së Kombeve të Bashkuara për The Times, duke udhëhequr mbulimin e organizatës, dhe gjithashtu mbulon Iranin dhe luftën në hije midis Iranit dhe Izraelit. Ajo është e vendosur në New York.