Kur hetuesit hynë brenda, John O’Brien po punonte në heshtje në tryezën e tij të punës.
Dyshja e rioshëve me pamje të sinqertë kishin mbërritur pa paralajmërim në zyrën e tij, në katin e gjashtë, në një rrokaqiell prej çeliku dhe xhami, me pamje nga qendra e Stambollit.
Pasi e kishte prishur reputacionin si një denoncues i patrembur – me një mision për të çrrënjosur korrupsionin në projektet e ndryshimeve klimatike që ai mbikëqyr për UNDP-në (Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim) – O’Brien supozoi se ata kishin ardhur për ta intervistuar në lidhje me çështjen e tre milionë paundëve mashtrime me energjinë e gjelbër në Rusi.
Por, atë ditë prilli të vitit 2018, detektivët ishin atje për një arsye shumë të ndryshme. Ata kishin ardhur nga New York-u për të hetuar akuzat kundër tij për parregullsi seksuale.
O’Brien u ka treguar se tre dëshmitarë kishin kontaktuar Zyrën e Auditimit dhe Hetimit të UNDP-së, me pretendimin se e kishin parë një muaj më parë me skena të turpshme gjatë një seminari ndërkombëtar të energjisë në Paris.
Kurse një dëshmitar kishte pohuar se O’Brien kishte përdorur WhatsApp-in për të organizuar një takim në hotelin e tij dhe nga ‘intuita’ ai dyshonte se kishte bërë një përpjekje me një prostitutë.
I bombarduar me pyetje dhe i urdhëruar të dorëzonte telefonin e tij të punës së bashku me laptopin, O’Brien ‘drudhej nga tronditja’, sipas një dëshmitari.
Këshilltari teknik 52-vjeçar i PNUD-it për zbutjen e ndryshimeve klimatike, i cili mbikëqyr projektet në vendet e ish-Bllokut Lindor, këmbënguli se nuk kishte parë asnjë foto të çuditshme, aq më pak të rezervonte një seancë seksi.
Ai ishte më se i bindur se kjo ishte e stisur, për ta diskredituar dhe për të marrë hakmarrje për raportimin e projekteve të tyre mashtruese të gjelbra.
Por kjo histori nuk ka të bëjë vetëm me kryqëzimin kundër korrupsionit të një njeriu dhe përpjekjes së tij për të pastruar emrin e vet, sado intriguese të jetë kjo.
Është shumë më e gjerë dhe më e rëndësishme se kaq.
Udhëheqësit botërorë mund të jenë larguar nga skena në Glasgow, por COP26, Konferenca e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike 2021 vazhdon, me delegatë nëpër negociata dhe grindje mbi gjurmët e vogla të marrëveshjeve të ndryshme për të reduktuar ndryshimet klimatike.
Megjithatë, rasti i O’Brien ravijëzon një problem, mbi të cilin OKB-ja zakonisht shmanget: korrupsionin dhe keqmenaxhimin që përshkon shumë projekte jashtëzakonisht të shtrenjta të ndryshimit të klimës.
Meqenëse vendet më të varfra nuk mund të përballojnë të bëjnë ndryshimet industriale të kërkuara për të reduktuar emetimet e karbonit, Perëndimi nuk ka zgjidhje tjetër veçse t’u paguajë atyre shuma të mëdha për ta bërë këtë.
Boris Johnson ka premtuar të dyfishojë kontributin e Mbretërisë së Bashkuar në iniciativa të tilla globale në 11.6 miliardë paund gjatë pesë viteve të ardhshme.
Të përfshira në këtë shumë të madhe janë edhe 62.3 milionë paund që jemi zotuar t’i japim, ndërmjet viteve 2018 dhe 2022, Fondit Global të Mjedisit (GEF) që u krijua pas Samitit të Tokës në Rio 30 vjet më parë.
Gjithashtu dhurojmë bujarisht për Fondin e Gjelbër të Klimës, i cili ka ndarë 212 milionë paund për iniciativat e UNDP-së për klimën që nga viti 2017.
Ndryshimet klimatike dhe korrupsioni
Për shumicën e njerëzve ekziston një shkëputje e madhe midis këtyre fjalëve.
Në të vërtetë, “ka shumë mbivendosje”, siç ka thënë së fundmi për Financial Times, Brice Böhmer, kreu i integritetit të qeverisjes së klimës për grupin kundër korrupsionit, Transparency International.
Duke iu përgjigjur pretendimeve për keqpërdorim të gjerë të fondeve, UNDP-ja i ka thënë Mail-it se kjo ka prekur vetëm ‘një pjesë’ të projekteve.
Në një portofol vjetor prej pesë miliardë dollarësh, organizata ka pretenduar se pak më shumë se 500 mijë dollarë kanë humbur për shkak të mashtrimit.
Zyra e Jashtme, e Zhvillimit dhe Commonwealth-it, ka këmbëngulur se qeveria e Mbretërisë së Bashkuar ka një “politikë zero tolerance ndaj mashtrimit dhe korrupsionit” dhe se rishikon rregullisht organizatat partnere (si UNDP-ja) “për të identifikuar dhe menaxhuar rreziqet”.
Megjithatë, nëse besojmë denoncues si John O’Brien, realiteti është shumë më ndryshe.
Që nga marrja e postit në vitin 2009, ai ka ngritur dyshime për korrupsion dhe shpërdorim në të paktën dhjetë projekte, në Rusi, Kazakistan, Uzbekistan dhe Ukrainë.
Te kjo e fundit, një skemë energjie e biomasës që ka premtuar të mbjellë një pyll të madh të qëndrueshëm dhe të përdorë fishekët e drurit për të zëvendësuar lëndët djegëse fosile, ka nxjerrë vetëm ‘disa pemë të kalbura’, sipas burimeve tona.
Megjithëse disa nga ankesat e tij besohet se janë nën hetim, dihet se veprimet janë ndërmarrë në lidhje me vetëm një vend, Rusinë.
O’Brien nuk lejohet të flasë me shtypin, por të brendshëm kanë thënë se ai është plotësisht i bindur se “shumë miliona” në fondet e ndryshimeve klimatike po zhduken nga “një vrimë e zezë e madhe” dhe se problemi shtrihet përtej Evropës Lindore, në vendet e Afrikës dhe Amerikës së Jugut.
Megjithatë, burimet kanë thënë se ajo që zemëron më shumë O’Brien është qëndrimi si “struc i shefave” që ai akuzon për dështimin në monitorimin ose hetimin e raporteve për përvetësim.
Dhe ai nuk është i vetmi.
Gjatë dekadës së fundit, thuajse një duzinë ish-punonjës të programit të zhvillimit, auditues dhe konsulentë kanë vënë në dukje shqetësime të ngjashme.
Këtë javë fola me një menaxher projekti të Evropës Lindore për UNDP-në, i cili më tregoi se ishte “rrahur”, sepse guxoi të raportonte korrupsionin brenda një projekti 500 mijë paund për ndryshimet klimatike.
Skema premtoi të organizonte qindra seminare në të gjithë vendin për të promovuar përdorimin e kaldajave për kursimin e energjisë, por ai ka pretenduar se doli të ishte “një përrallë e madhe”.
Ai ka thënë se shumë nga këto ngjarje nuk kanë ndodhur kurrë.
I njëjti burrë ka raportuar gjithashtu dyshimin e tij se kostoja e një fushate reklamuese që promovonte zëvendësimin e llambave që shpenzojnë energji me ato më të gjelbra ishte fryrë qëllimisht me ‘nja dy qindra mijë’.
“Njerëzit e dinë… ata nuk do të dënohen edhe nëse kapen, sepse UNDP-ja nuk ka dhëmbë”, ka thënë ai.
“Është dëshpëruese. Organizatat e OKB-së duhet të jenë model për pjesën tjetër të botës”, ka vijuar ai.
Për një kohë të gjatë, fakti që projektet e ndryshimit të klimës mund të ishin një kontroll i zbrazët për këta eko-sharlatanë mbeti kryesisht i panjohur.
Megjithatë, ajo u soll në mënyrë dramatike në vëmendjen e publikut në dhjetor të vitit 2018 nga Dmitry Ershov, ish-menaxheri i projektit të UNDP-së i një skeme ruse të titulluar në mënyrë madhështore Standardet dhe Etiketat për Promovimin e Efiçencës së Energjisë.
Kjo ishte një nga mashtrimet e energjisë së gjelbër të zbuluara nga John O’Brien dhe denoncues të tjerë.
Ershov, i cili u largua nga roli kur kontrata e tij nuk u rinovua në vitin 2014, ishte ndër të parët që u ankua se paratë po shpenzoheshin gabimisht.
Ende me besimin se po shpenzoheshin miliona për këtë sipërmarrje të dyshimtë, katër vjet më vonë, Ershov postoi një video në YouTube, duke u lutur: ‘Donatorë, ju lutem mos lejoni UNDP-në të vjedhë paratë tuaja dhe duke i mbuluar ato për vite me radhë!’.
Në një vend ku sulmi ndaj të pasurve dhe të fuqishmëve është i mbushur me rrezik, ishte një veprim i guximshëm.
Standardet premtuan të zvogëlojnë gjurmën e karbonit të Rusisë duke inkurajuar miliona qytetarë të ndërrojnë pajisjet shtëpiake të vjetruara me modele të reja dhe të pastra.
Megjithatë, me siguri duhet të kishin rënë këmbanat e alarmit që në fillim.
Së pari, drejtori i saj, Alexei Antropov, ishte një figurë e lartë në Ministrinë Ruse të Arsimit dhe Shkencës, e cila nuk ka të bëjë fare me efiçencën e energjisë.
Antropov pretendohet se u ka dhënë punë dhe kontrata të afërmve dhe miqve, disa me pak ose aspak përvojë në fushën e kursimit të energjisë.
I alarmuar për akuzat e korrupsionit nga disa konsulentë në projekt, John O’Brien vazhdoi të raportonte shqetësimet e tij mbi Standardet dhe Etiketat derisa projekti u mbyll në vitin 2017.
Në të njëjtin vit, dy konsulentë prodhuan një raport dënues, duke thënë se kishte ‘indikacione të forta të shpërdorimit të qëllimshëm’.
Ata zbuluan se afro tre milionë paund – afërsisht gjysma e financimit të UNDP-së – ishin shpenzuar “pa rezultate të dobishme” dhe se “nuk kishin arritur asnjë reduktim të emetimit të gazit serrë”.
Një nga autorët e raportit, Alexei Zhakarov, më ka treguar se si qindra mijëra ishin paguar në projektin e Standardeve dhe Etiketave për të ‘hulumtuar’ informacione që ishin tashmë të disponueshme në dokumentet publike.
Miliona të tjera janë paguar për pajisje të cilat, sipas Zhakarov, nuk kanë shërbyer për asnjë qëllim.
Ai ka thënë për projektin se “ishte i kotë”.
Këto gjetje më në fund e detyruan Zyrën e Auditimit dhe Hetimeve të PNUD-it të niste një hetim, por çuditërisht, në maj të vitit 2018, u gjykua se “akuzat për mashtrime të prokurimit nuk ishin të vërtetuara”.
Vetëm pasi revista Foreign Policy publikoi një hetim të ashpër mbi korrupsionin e ndryshimeve klimatike të UNDP-së, 12 vende donatore, përfshirë SHBA-në, Australinë, Japoninë dhe Francën, këmbëngulën për një rishikim të plotë të pavarur.
Holanda ishte aq e shqetësuar saqë ngriu një të tretën e financimit të vet prej 30 milionë eurosh.
PNUD-ja e urdhëroi një rishikim të tillë. Kjo arriti në përfundimin se “një numër individësh” ishin “në gjendje të luanin me sistemet relativisht të dobëta të qeverisjes”.
Me vonesë, UNDP-ja ka pranuar se problemi shtrihet përtej një molle të kalbur në Rusi.
Në dhjetor 2020, një raport tjetër, nga auditët e vet, gjeti shenja të ‘aktiviteteve mashtruese’ në dy nga tetë zyrat e vendit që shqyrtoi.
Në njërën prej tyre, inspektorët identifikuan 17 kupona të dyshimta pagese me një total prej 250 mijë dollarësh, duke përfshirë shtatë të paguara te një konsulent pa u ofruar asnjë shërbim.
Në dukje, kishte një pagesë mashtruese për një fushatë të mbjelljes së pemëve… dhe “kolezione të dyshimta” mes menaxherëve të projektit. Një shef punësoi gruan e tij si kontraktor. Dhe kështu vazhdoi inventari i turpshëm.
Ndonjëherë është e vështirë të dallosh nëse protagonistët ishin thjesht budallenj.
Një episod i çuditshëm i theksuar në auditimin e UNDP-së ka të bëjë me blerjen e një duzinë kaldajash me biomasë me efikasitet energjetik.
Shefat e këtij projekti – me sa duket në Ukrainë – paguanin 129 mijë dollarë për çdo kazan edhe pse çmimi standard ishte gjysma e asaj shume.
Kjo duke humbur 780 mijë dollarë nga paratë e taksapaguesve në proces. Raporti nuk përmend mundësinë me të cilën ai mund të jetë përvetësuar, në vend që të jetë shpërdoruar.
Konkluzioni i tij ishte se menaxhimi i portofolit të UNDP-së ishte “pjesërisht i kënaqshëm, me përmirësime të mëdha të nevojshme”. Në fillim të këtij viti, Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar iu bashkua vendeve të tjera donatore për të kërkuar që këto përmirësime të bëhen me shpejtësi.
Por muajin e kaluar, organizata kryesore e OKB-së për ndryshimin e klimës u përball me akuza akoma më të dëmshme kur dhjetëra punonjësve iu dërgua me email një dosje me 72 faqe e titulluar “Sjellje e pahijshme”.
I shkruar në mënyrë anonime dhe ‘bazuar në informacione nga burime të shumta brenda PNUD-it’, përshkruante një kulturë ‘mashtrimi, mbulimi dhe hakmarrjeje’. Ndërkaq, u identifikuan disa autorë të dyshuar.
Kushdo që dërgoi email-in pretendoi se po e bënte këtë “me qëllime të mira për të mbrojtur paratë e taksapaguesve” dhe kështu, kërkoi veprim.
Kjo e shqetësoi aq shumë koordinatorin ekzekutiv të UNDP-së dhe drejtorin e financave globale mjedisore, Pradeep Kurukulasuriya, saqë ai thirri një video-konferencë të stafit për të trajtuar çështjen.
Duke i përshkruar akuzat si “shumë serioze” dhe “shqetësuese”, ai ka thënë se ato do të hetoheshin tërësisht.
Vërejtjet e tij u bënë jehonë në përgjigjen e UNDP-së ndaj pyetjeve të Mail-it.
Një zëdhënës më ka treguar se organizata “i merr akuzat për keqbërje jashtëzakonisht seriozisht dhe punon vazhdimisht për të minimizuar rreziqet dhe për të zbatuar mësimet e nxjerra sa herë që nuk i kemi përmbushur standardet që kemi vendosur”.
Aty ku u konstatua keqmenaxhimi financiar, u bënë përpjekje ‘rigoroze’ për t’i zgjidhur ato nëpërmjet rikuperimit të fondeve, masave disiplinore dhe veprimeve të koordinuara me autoritetet kombëtare.
Kurse një menaxhim i ri i lartë ishte vendosur në vitin 2019 për të mbikëqyrur portofolin e Fondit Global të Mjedisit.
Në të u përfshi “një kulturë e re e çiltërsisë dhe transparencës” dhe ata që raportonin keqbërje do të mbroheshin nga hakmarrja.
Por e gjitha kjo na kthen te denoncuesi John O’Brien. A u soll vërtet në mënyrë të qortueshme në konferencën e Parisit ky njeri i dyshimtë, një shtetas i dyfishtë i Britanisë dhe Zelandës së Re?
Ose më mirë, si një denoncues, a ra ai viktimë e vetë llojit të ‘hakmarrjes’ për të cilën aludon dosja anonime?
Organizata refuzon të komentojë rastin e tij, por O’Brien ka bërë përpjekje të mëdha për të provuar pafajësinë e tij.
Një dëshmitar u ka treguar hetuesve se ai ishte ulur pas O’Brien në konferencë dhe e kishte fotografuar fshehurazi duke parë imazhet e shthurura.
Sidoqoftë, O’Brien e sfidoi këtë duke i analizuar fotot nga dikush me njohuri për imazhet e ndryshuara në mënyrë digjitale. Në një foto, gishti i madh i O’Brien mungon në mënyrë misterioze nga dora që mban telefonin.
Për më tepër, O’Brien ka pretenduar se imazhet në ekranin e tij ishin aq të paqarta sa ishte e pamundur të dallohej se çfarë po shikonte. Nga fotot që kam parë, kjo duket të jetë e vërtetë.
Këtë javë, fola me menaxherin e projektit të UNDP-së, Mish Hamid, i cili ka kujtuar se e takuam O’Brien direkt pas konferencës e më pas e përcollëm për në aeroport.
Kjo vë në dyshim dëshmitarin, i cili ‘intuitivisht’ ka menduar se kishte bërë një takim me një vajzë.
Megjithatë, pas një hetimi njëvjeçar, Zyra e Auditimit dhe Hetimit vendosi se pretendimet për “ngacmim seksual” dhe “mospërmbushje të detyrimeve” ishin vërtetuar.
O’Brien “nuk i përmbushi standardet e larta të një zyrtari të OKB-së në funksione të tilla, por në vend të kësaj kaloi kohë duke parë imazhe që mund të shkaktojnë ofendim për pjesëmarrësit e tjerë”, shkruhet në një raport të pabotuar, të cilin e kam parë.
Megjithatë, kur kjo iu dorëzua zyrës ligjore të OKB-së për një rishikim të procedurave disiplinore, O’Brien u ‘shfajësua’ për sjellje të pahijshme.
Angelique Crumbly, një drejtuese e lartë në zyrën e shërbimeve të menaxhimit të UNDP-së, i ka thënë O’Brien se vendimi ishte marrë “në mungesë të provave vërtetuese”.
Katër vjet pas atij sulmi në zyrën e tij në Stamboll, gjendja e tij e vështirë nuk ka përfunduar.
Menjëherë pasi ai u lirua, zyra nisi një hetim të ri për akuza akoma më shkatërruese, mes tyre një pretendim se ai kishte huazuar para nga një projekt ukrainas që po mbikëqyrte për të blerë një apartament në Londër.
Burimet kanë treguar se ai e mohon këtë dhe nuk ka asnjë pronë atje.
E gjitha kjo ka ndikuar në shëndetin e tij dhe po ashtu thuhet se ka shpenzuar dhjetëra mijëra për avokatët.
Personazhet më pak të fortë mund ta kenë hequr veten nga vija e zjarrit, por O’Brien refuzon të japë dorëheqjen sepse – siç u ka thënë ai kolegëve – “kështu do të fitonin të këqijtë”.
Çfarëdo që ndodhi në atë konferencë franceze, kolegët me dëshirë garantojnë për integritetin e tij. Njëri e ka përshkruar atë si “shigjeta e drejtë”, megjithëse “ndonjëherë shumë i ndershëm për të mirën e tij”.
Në një kohë kur taksapaguesit britanikë po zhyten nën koston e pandemisë dhe shumë miliona të tjerë po premtohen në emrin tonë në Glasgow, e gjithë kjo ngre një pyetje të pakëndshme.
Si mund të jemi të sigurt që ndihma jonë nuk do të ngrohë balancat e tyre bankare, duke lënë një vrimë të stilit të ozonit në arkat e vendit?
Marrë nga “DailyMail Online”.
