Opinione / Ekonomi

Ku gabuam me Putin-in dhe si po na përndjekin ‘mëkatet’ e ekonomistëve më të mëdhenj të Harvardit?


Federico Fubini Gazetar pranë Corriere Della Sera

Në vitin 1919, një ekonomist i ri i quajtur, John Maynard Keynes, u gjend në delegacionin e Londrës në konferencën e Versajës, e cila do të vendoste kushtet e paqes pas Luftës së Madhe.

Për muaj të tërë, Keynes studioi nga afër liderët e kohës dhe pas nënshkrimit të traktatit ai shkroi një broshurë në të cilën formuloi një parashikim: ato marrëveshje do të çonin në një luftë tjetër.

“Pasojat ekonomike të paqes” u bënë menjëherë një best seller.

Kjo pasi ai paraqiti një ide shumë specifike.

Ta mbulosh Gjermaninë me borxhe për ta dobësuar, do të gjeneronte vetëm etje për hakmarrje në kombin e poshtëruar.

Një shekull më vonë, ne duhet të pyesim veten nëse e kemi përvetësuar mësimin e Keynes.

A kishte një Versaje 2.0 mbi plaçkën e Bashkimit Sovjetik që mbolli farat e revanshizmit dhe agresionit të sotëm?

Nuk bëhet fjalë për një interes thjesht historik.

Mënyra se si do të dalim nga kjo tragjedi varet prej saj, ashtu si dëshmia e Keynsit i shtyu fuqitë fitimtare të 1945-ës të mos përsërisin gabimet e një çerek shekulli më parë.

Dhe përgjigja, në shikim të parë, është jo: pas vitit 1991 nuk kishte “paqe të padrejtë”.

Jo në kuptimin e synuar nga Vladimir Putin, kur ai argumenton se Rusia “u mashtrua nga perandoria e gënjeshtrës” për zgjerimin e NATO-s.

Ndoshta, megjithatë, historia është më e pasur në nuanca nga sa e percepton diktatori i Kremlinit dhe për ta kuptuar këtë, prestigjiozja “Corriere Della Sera” pyeti dy protagonistët e kohës, Jeffrey Sachs dhe Andrei Shleifer.

I pasi është një ekonomist i famshëm dhe drejtuesi i Institutit të Harvardit për Zhvillim Ndërkombëtar, agjencia e Universitetit të Kembrixhit, Massachusetts, e cila në fillim të viteve ’90 mori kontrata për shumë dhjetëra miliona dollarë të administratës Clinton për të vepruar si konsulent i Kremlinit për ta nxjerrë Rusinë nga komunizmi.

I dyti, Shleifer, një rus, por iku në Shtetet e Bashkuara në adoleshencë, u përfshi nga Sachs në programin e reformës post-sovjetike në atë kohë dhe sot është ekonomisti më i cituar në botë, me një gradë profesori në Harvard.

Në Moskë në fillim të viteve 1990, Sachs dhe Shleifer ndanë detyrat.

Sachs dyshohet se ka punuar në trashëgiminë e borxhit sovjetik dhe ka ndihmuar presidentin rus, Boris Yeltsin, të menaxhojë ekonominë, duke rekomanduar një terapi shokuese të liberalizimit të menjëhershëm dhe total të çmimeve dhe shkëmbimeve financiare me pjesën tjetër të botës.

Shleifer do të kishte bërë të njëjtën gjë me një shpërthim të madh të privatizimit të kompanive publike.

Të dy bashkëpunuan ngushtë me reformatorët e Kremlinit, Egor Gaidar dhe Anatoli Chubais, ndërsa bashkëpunëtori i tyre në Harvard, Jonathan Hay, hartoi personalisht shumë nga dekretet presidenciale me të cilat Jelcin u përpoq të ruante 70 vjet komunizëm brenda 13 muajve të nëntorit 1991.

Pa asnjë proces demokratik, pa i pyetur askush rusët se çfarë donin dhe sa shpejt donin të bënin ndryshimet.

Pa u shqetësuar për të ndërtuar më parë një ligj civil dhe tregtar, gjykatat, një qendër financiare apo embrionin e një rrjeti social të aftë për të shoqëruar terapinë e shokut.

Kohët e fundit “Corriere” i kërkoi Shleiferit të komentonte mbi situatën në Rusi, por ekonomisti nuk pranoi.

“Unë nuk jam shumë i interesuar për këto çështje”, ishte përgjigjja e tij.

Është e mundur që pas ngurrimit të tij të fshihet edhe dëshira për të mos hapur një faqe të diskutueshme në jetën e tij.

Një gjykatës i rrethit amerikan në vitin 2004 e shpalli atë, gruan e tij dhe Jonathan Hay përgjegjës për “mashtrim” dhe konflikt interesi, sepse në fillim vitet ‘90 kishte investuar shumë në programet e privatizimit në Rusi, ndërkohë që drejtonte dorën e Yeltsin në hartimin dhe zbatimin e tyre.

Për të zgjidhur mosmarrëveshjen e Shleifer, Universiteti i Harvardit i pagoi 26.5 milionë dollarë Departamentit të Drejtësisë së Washingtonit, pushoi dorën e tij të djathtë Hay dhe mbylli përgjithmonë Institutin për Zhvillim Ndërkombëtar.

Nuk ka dyshim për integritetin personal të Jeffrey Sachs, por ekonomisti nuk ka folur për ngjarjet e tranzicionit post-sovjetik për një kohë të gjatë.

Ai kishte pranuar t’u përgjigjej pyetjeve të Corriere-s, por, pasi i pa, nuk u shfaq më kurrë.

Megjithatë, ato janë të njëjtat që rëndojnë mbi Rusinë sot.

A e hapi rrugën diktaturës së Putin-it dështimi i reformave të Jelcinit për tregun e lirë?

A nuk do të ishte më e kujdesshme të ndërtohej një kushtetutë, institucione demokratike dhe një kuadër ligjor më solid, përpara se ta niste vendin në “terapinë e shokut” që duhej ta hidhte papritur në kapitalizëm?

A nuk u bënë gabime në atë tranzicion dramatik, qoftë edhe nga ekonomistët e universiteteve të mëdha amerikane që zbarkuan në Moskë për të udhëhequr dorën e qeverisë?

Katharina Pistor e Universitetit të Kolumbias ishte atëherë një studiuese në Moskë në kontakt të ngushtë me Sachs dhe Shleifer dhe është e bindur se rrënjët e Rusisë së sotme diktatoriale dhe agresive janë gjithashtu në zgjedhjet e tridhjetë viteve më parë.

Në fakt, shpërthimi i madh i planifikuar në laboratorët ekonomikë të Cambridge çoi në fundosjen e sezonit të Jelcinit dhe hapi dyert për restaurimin autoritar, etatist dhe revanshist të Putinit.

Zgjedhja e bërë nga Jeffrey Sachs për të lënë borxhin e jashtëm të madh të Bashkimit Sovjetik të përballohej tërësisht vetëm nga Rusia, pa i ofruar asaj diçka si një Plan Marshall, e shkatërroi vendin dhe çoi në falimentimin e tmerrshëm të 1998-ës.

Liberalizimi i menjëhershëm i çmimeve në vetvete nuk krijoi një treg efikas, por një mundësi të artë për profiterët: shumëfishoi koston e jetesës, shkatërroi rublën, krijoi dhjetëra milionë të varfër në pak javë. Në atë moment, valët e privatizimit rezultuan në një grabitje të burimeve të shtetit nga fqinjët e paktë në pushtet që kishin ende burime.

“Transformimi i Rusisë ishte shumë i vështirë, një mision shumë i pasigurt që në fillim. Por momenti shkoi dëm dhe ata që këshilluan rusët mbajnë një pjesë të përgjegjësisë”, thotë sot Katharina Pistor.

Trauma ishte aq e thellë sa në vitin 1993 parlamenti refuzoi t’i ricaktonte pushtetet e reja speciale Yeltsin-it për të miratuar reforma të tjera me dekret.

Kriza politike që pasoi u zgjidh nga sulmi i tankeve të Kremlinit në Shtëpinë e Bardhë, duke lënë një gjurmë prej 147 vdekjesh, precedent i një presidenti pa kundërfuqi, një ndjenjë e thellë poshtërimi dhe pakënaqësie kombëtare.

“Do të doja të kërkoja falje për ëndrrat që nuk u realizuan – do të kishte thënë Yeltsin në ceremoninë e dorëzimit me Putin vite më vonë. Unë besoja në ato ëndrra. Mendova se do ta kalonim distancën me një kërcim. Ne nuk e bëmë”.


Lajmet kryesore