Thellësia e marrëdhënieve midis Washington-it dhe Tel Aviv-it nuk ka qenë kurrë kaq e shndritshme që nga fillimi i luftës në Gaza.

Nëse presidenti amerikan nuk e fsheh më zhgënjimin e tij me qeverinë izraelite në menaxhimin e saj të luftës dhe zgjedhjet politike të Benjamin Netanyahu-t, mbështetja “e fortë dhe e palëkundur” amerikane e premtuar nga Joe Biden për Shtetin e Izraelit pas sulmeve të 7 tetorit nuk është lëkundur kurrë.

Pavarësisht disa kujtimeve të ndrojtura të ligjit ndërkombëtar, gati 18 miliardë dollarë janë disbursuar në ndihmë ushtarake për shtetin hebre në më pak se një vit, ndërsa vendosja në Izrael e një baterie antiraketë Thaad e shoqëruar nga 100 ushtarë amerikanë demonstron dëshirën e Washington-it për të nderuar këtë aleancë unike.

Si u ndërtua e veçanta e kësaj marrëdhënieje?

Dhe si mund të shpjegohet vazhdimi, ndërkohë që po shtohen shenjat e zhgënjimit të administratës amerikane për veprimet ushtarake të aleatit të saj?

Një aleat strategjik në Lindjen e Mesme

Në fund të Luftës së Dytë Botërore, zbulimi i shkallës së krimeve naziste e shtyu botën në shtratin e komunitetit hebre, të shkatërruar nga një gjenocid që la më shumë se 6 milionë të vdekur.

Në Washington, prej disa vitesh, mbështetja për emigrantët hebrenj ka qenë përmes integrimit të lëvizjes sioniste në qarqet intelektuale dhe politike, deri në atë pikë sa të shihet shfaqja në vitin 1942 e Programit të Baltimorës, duke bërë thirrje për imigrim të pakufizuar hebre në Palestinë dhe në shndërrimin e territorit në një shtet hebre.

Qendra e gravitetit të Sionizmit politik u zhvendos gradualisht nga Londra në Washington dhe, më 14 maj 1948, vetëm njëmbëdhjetë minuta pas krijimit të saj, Shtetet e Bashkuara të presidentit Harry Truman u bënë kombi i parë që “de facto” njohën shtetin e Izraelit, megjithë debatet e brendshme të gjalla që rrethuan votën amerikane në OKB në favor të planit për ndarjen e Palestinës në nëntor 1947.

Por përtej kësaj epërsie simbolike, të cilën pozicioni i tyre si liderë të “botës së lirë” e çliruan nga totalitarizmi nazist, SHBA-të ruajnë një marrëdhënie me Izraelin, e cila nuk ndryshon realisht nga pjesa tjetër e aleatëve perëndimorë, Franca që përfaqësonte në atë kohë aleatin kryesor të Tel Aviv-it.

“Në vitet e para, lidhjet mes Amerikës dhe Izraelit nuk ishin ende shumë të ngushta. Në kohën e krijimit të shtetit të Izraelit, opinioni amerikan ishte i ndarë. Diplomatët amerikanë dhe shtyllat e institucionit në përgjithësi madje e kundërshtuan atë, sepse ata e kuptonin se do të ndërlikonte shumë marrëdhëniet e SHBA-ve me botën arabe, veçanërisht në lidhje me aksesin në naftë”, shpjegon Yehudah, profesor amerikan në departamentin e hebrenjve dhe studimet e Lindjes së Afërt në Universitetin Brandeis.

Ishte fillimi i Luftës së Ftohtë që do ta çonte mirëkuptimin amerikano-izraelit në një dimension tjetër.

Washington-i pa te shteti i ri hebre një aleat potencial dhe një aset strategjik në Lindjen e Mesme për të kundërbalancuar fuqinë e sovjetikëve në disa vende të zonës.

Në vitin 1950, kur shpërtheu Lufta Koreane, kryeministri izraelit në atë kohë, David Ben-Gurion, megjithëse i përkushtuar për të ruajtur një ekuilibër në marrëdhëniet e tij me Lindjen dhe Perëndimin, bëri zgjedhjen gjeostrategjike për të mbështetur Perëndimin.

Washington-i tanimë kërkonte një angazhim të qartë nga aleatët e tij.

Në të njëjtën kohë, Golda Meir, ambasadorja izraelite në Bashkimin Sovjetik, provokoi zemërimin e Moskës duke ngritur çështjen e largimit të hebrenjve sovjetikë për në Izrael.

Pavarësisht afrimit, Shtetet e Bashkuara i bënë presion Izraelit që të tërhiqej nga Gadishulli i Sinait dhe Rripi i Gazës pas Luftës së Suezit (1956), duke kufizuar dërgesat e armëve mbrojtëse për shtetin hebre.

Por marrëdhënia u përshpejtua në vitin 1960 me ardhjen në pushtet të John Fitzgerald Kennedy, i cili, me shpresën për të kufizuar programin bërthamor izraelit, autorizoi shitjen e armëve amerikane në Tel Aviv dhe siguroi ndihmën e tij në rast të një pushtimi.

Pasardhësi i tij Lyndon Johnson e forcoi më tej këtë politikë përballë sasisë së armëve sovjetike të dorëzuara në shtetet arabe, veçanërisht në Egjipt.

Kështu në vitin 1965, presidenti Johnson ra dakord të shiste tanke izraelite M48A3, pastaj avionë Skyhawk A-4 në 1966.

“Që arabët e dinë se nuk mund të fitojnë (…) kundër Izraelit, duhet të kontribuojnë në afat të gjatë në zbutjen e konfliktit izraelito-arab”, deklaroi po atë vit Robert Komer, anëtar i Këshillit të Sigurisë Kombëtare Amerikane.

Në vitin 1967, gjatë Luftës Gjashtë Ditore, vetëm ushtria izraelite mundi ushtritë egjiptiane dhe siriane, klientë të BRSS-së, duke u vendosur përfundimisht si një pasuri e madhe në sytë e Lyndon Johnson, pavarësisht përpjekjeve të Washington-it për të parandaluar këtë konflikt të ri izraelito-arab.

Dhe ndërsa pas përleshjeve, Izraeli pushtoi Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës për herë të parë, Washingtoni miratoi Rezolutën 242 të OKB-së të nëntorit 1967, e cila e kushtëzoi tërheqjen izraelite me njohjen e Izraelit nga Shtetet Arabe.

“Në vitin 1967, Izraeli u vendos si e vetmja fuqi rajonale e aftë për të mbrojtur interesat e Perëndimit në Lindjen e Mesme. Që atëherë, ai do të shërbejë si një urë për intervencionimin amerikan në rajon”, shpjegon Fisent Hammad, profesor në Universitetin e Kalifornisë Jugore, në një artikull të botuar në nëntor 2023 nga “The Conversation”.

Fitorja e Izraelit në Luftën e Yom Kipur-it në 1973 më pas i lejoi Sekretarit Amerikan të Shtetit Henry Kissinger të shkëpuste përfundimisht Egjiptin nga kampi sovjetik. Është krijuar një marrëdhënie e veçantë.

Zhvillimi i një narrative të përbashkët

“Ndërsa interesat strategjike luajnë një rol të madh, perceptimet e vlerave të përbashkëta janë gjithashtu vendimtare për të kuptuar marrëdhëniet e privilegjuara midis dy vendeve. Pas Luftës së Ftohtë, sionistët amerikanë e panë mbështetjen e tyre për Izraelin si të lidhur thelbësisht me angazhimin e tyre ndaj vlerave demokratike amerikane”, komenton Yehudah Mirsky.

Në Shtetet e Bashkuara, marrëdhënia e veçantë me shtetin hebraik shoqërohet kështu me një rrëfim politik të një lloji të ri, i bazuar gjithashtu në idenë e një fati të përbashkët midis dy kombeve të lindura nga emigracioni i detyruar nga persekutimi në Evropë.

“Izraeli është i vetmi regjim i vërtetë demokratik në rajon për Shtetet e Bashkuara. Kjo rastësi vlerash e bën shtetin hebre një demokraci preferenciale në sytë e Washington-it”, shpjegon Aaron David Miller, ekspert në Carnegie Endowment for International Peace dhe ish-negociator brenda administratave republikane dhe demokratike amerikane.

Në vazhdën e këtij afrimi, gazetari dhe avokati izraelito-kanadez Isaiah Kenen krijoi AIPAC (Komiteti Amerikan i Marrëdhënieve Publike të Izraelit) në vitin 1963, një lob i fuqishëm dhe i pajisur me bujari, i cili synon të mbrojë interesat izraelite në Shtetet e Bashkuara dhe të konsolidojë mbështetjen dypartiake për shtetin hebre.

Në vitin 1982, në kulmin e konfrontimit midis Izraelit dhe PLO-s (Organizata për Çlirimin e Palestinës), aktivistët e AIPAC-ut mbështetën rizgjedhjen e kongresmenit Richard J. Durbin në Illinois, për të rrëzuar republikanin e konsideruar si shumë të favorshëm për kauzën palestineze dhe liderit të PLO-s, Jaser Arafat.

Organizata u përshkrua në vitin 1987 nga New York Times si “një forcë kryesore në politikën amerikane në Lindjen e Mesme”.

“Izraeli dhe Shtetet e Bashkuara nuk janë aleatë konvencionalë, ata nuk ndajnë një pakt mbrojtës të ndërsjellë, por baza solide dhe të qëndrueshme të mbështetjes së brendshme për të parën nga kjo e fundit përbën një shtyllë të kësaj marrëdhënieje të palëkundur”, nënvizon Aaron David Miller.

Kongresi i ka ndarë gati 260 miliardë dollarë Izraelit midis viteve 1948 dhe 2023 dhe më shumë se 50 për qind e këtij buxheti është menduar për ndihmë ushtarake, sipas një raporti të Kongresit që daton nga marsi 2023.

Në diçka më pak se 40 vjet, mbrojtja e shtetit të Izraelit, e drejta e tij për të ekzistuar dhe e drejta për të mbrojtur veten, është bërë pjesë e ADN-së politike të Washington-it, duke kontribuar në veçantinë e marrëdhënieve.

Pas dështimit të procesit të paqes izraelito-palestineze në vitet 1990, i atribuar kryesisht palestinezëve nga Shtetet e Bashkuara, dhe shpërthimit të intifadës së dytë (2000-2005), tronditja e sulmeve të 11 shtatorit 2001 përbën një pikë kthese të dytë në marrëdhëniet dypalëshe dhe shënon fillimin e një angazhimi edhe më të thellë kundër një armiku të përbashkët: terrorizmit islamist.

“Për Washington-in, po shfaqet një realitet i ri: asnjë shtet tjetër në Lindjen e Mesme nuk është një demokraci funksionale dhe ata që kërcënojnë Izraelin pothuajse gjithmonë kërcënojnë edhe Shtetet e Bashkuara”, shpjegon diplomati dhe shkrimtari amerikan Dennis Ross.

Kështu, kur më 1 dhjetor 2001, një sulm i trefishtë vetëvrasës i kryer nga Hamasi la 11 të vdekur dhe rreth 200 të plagosur në Tel Aviv, raprezaljet e dhunshme izraelite kundër popullatës palestineze u shoqëruan me një koment të thjeshtë nga presidenti amerikan George W. Bush: “Izraeli ka të drejtë të mbrohet”.

“Në këtë kohë Washington-i dhe Tel Aviv-i përshpejtuan bashkëpunimin e tyre për të zhvilluar teknologjitë e tyre ushtarake dhe të mbikëqyrjes. Kjo do të rezultojë, për shembull, në Iron Dome, e cila është gjithashtu shumë e dobishme për Shtetet e Bashkuara, për të cilat Irani përbën një kërcënim për hegjemoninë e tyre në rajon”, shpjegon Zachary Lockman, profesor i studimeve të Lindjes së Mesme në Universitetin e New York-ut.

Drejt fundit të mbështetjes dypartiake?

Sepse objektivat e Washington-it në Lindjen e Mesme, sipas tij, përfshijnë ruajtjen e epërsisë ushtarake të Izraelit në rajon, duke i dhënë atij një fuqi unike parandaluese në krahasim me fqinjët arabë.

“Shtetet e Bashkuara kanë tre interesa themelore në rajon që ndikojnë në marrëdhëniet e tyre me shtetin hebre: parandalimi i organizatave terroriste nga komprometimi i sigurisë kombëtare dhe interesave amerikane në rajon, ruajtja e aksesit në hidrokarbure dhe së fundi parandalimi i një (fuqie hegjemoniste rajonale) për të fituar armët bërthamore”, shpjegon Aaron David Miller.

I vetëdijshëm për rëndësinë e tij në rajon, shteti hebraik e di se përfiton hapësirë ​​për manovrim për të kundërshtuar vendimet e aleatit të tij kryesor pa shumë pasoja, duke gërryer në proces fuqinë e butë të pushtetit udhëheqës në botë.

“Pavarësisht nga fakti se Izraeli në shumë mënyra vepron si një shtet rrufjan dhe bën pikërisht atë që dëshiron, edhe pse varet nga Shtetet e Bashkuara për mbështetje ushtarake dhe mbulim diplomatik, angazhimi midis Washington0it dhe Tel Aviv-it ka mbetur gjithmonë i fortë”, kujton Zachary Lockman.

Një vit pas fjalimit të Barack Obama-s në Cairo më 4 qershor 2009, duke bërë thirrje për krijimin e një shteti palestinez dhe duke denoncuar politikën e kolonizimit izraelit, Benjamin Netanyahu njoftoi krijimin e kolonive të reja ilegale në Bregun Perëndimor, vetëm pak minuta para mbërritjes në Izrael të Joe Biden, asokohe zëvendës president, i zënë në befasi.

Barack Obama do të përmbahet nga dënimi i veprimit të kryeministrit dhe do të pranojë të kufizojë angazhimin e tij në çështjen izraelito-palestineze, duke mos dashur që kjo e fundit të rrezikojë rizgjedhjen e tij.

Një frenim i cili lind edhe për presidentin aktual, i cili nuk ka arritur të vendosë kushtet e tij në zhvillimin e luftës në Gaza kundër të njëjtit drejtues të ekzekutivit izraelit dhe që vazhdon të tregojë përkushtimin e tij ndaj shtetit hebraik pavarësisht mosmarrëveshjeve.

“Hapësira e Joe Biden për leva, veçanërisht në një vit zgjedhor dhe duke pasur parasysh ndjeshmërinë e tij personale ndaj kauzës izraelite, është shumë e pakët”, komenton Aaron David Miller, ndërsa demokrati e përshkruan veten si “sionist”.

Nëse politika amerikane ndaj Izraelit nuk duket e gatshme të vërë në pikëpyetje mbështetjen e tij të palëkundur, lufta në Gaza megjithatë ka tronditur qytetarët amerikanë.

Marsin e kaluar, 52 për qind e amerikanëve besuan se qeveria e tyre duhet të pezullojë dërgesat e armëve për Izraelin derisa ai të ndalojë sulmet e tij në Gaza, sipas një sondazhi të YouGov.

“Në përgjithësi, individët që dëshmuan luftën e 1967 priren të jenë të lidhur me pasion me Izraelin. Por brezat e rinj i bëjnë vetes shumë më tepër pyetje sesa të moshuarit e tyre”, nënvizoi Yehudah Mirsky në 2018 për L’Orient-Le Jour.

Demonstratat në shkallë të gjerë që kanë tronditur universitetet amerikane që nga 7 tetori 2023 duke bërë thirrje për një armëpushim në Gaza mblodhën jo vetëm të rinjtë që identifikoheshin si arabo-muslimanë, por edhe hebrenj anti-okupues.

Dhe ndërsa rreth gjysma e demokratëve besojnë se Izraeli është një partner me të cilin Shtetet e Bashkuara duhet të bashkëpunojnë, por që nuk ndan të njëjtat vlera, rreth gjysma e republikanëve janë të bindur se Izraeli ndan të njëjtat vlera dhe interesa me amerikanët, sipas një sondazhi nga Instituti Pearson, që daton nga shtatori i kaluar.

Një dallim i cili rezonon me komunitetin ungjillor, kryesisht votues republikan, për të cilin kolonizimi i “Judea-Samaria” nga hebrenjtë është një kusht i domosdoshëm dhe paraprak për kthimin e Jezusit në Tokë.

Një Sondazh i Këshillit të Chicago-s i publikuar korrikun e kaluar zbuloi se 64 për qind e protestantëve ungjillorë mbështesin se Izraeli po mbron interesat e tij dhe se veprimet e tij ushtarake në Gaza janë të justifikuara.

“Ndërsa protestantët tradicionalë, fundamentalistët dhe ungjillorët kanë qenë gjithmonë shumë antisemitë në Shtetet e Bashkuara, mbështetja për Izraelin me kalimin e kohës është ngatërruar me mbrojtjen e vlerave amerikane dhe besimeve të tyre fetare”, shpjegon Yehudah Mirsky.

Në përputhje me bazën e tij popullore, ish-presidenti Donald Trump njohu Jerusalem-in si kryeqytetin e Izraelit më 6 dhjetor 2017 dhe sponsorizoi nënshkrimin e Marrëveshjes së Abrahamit në vitin 2020.

Sot, një kandidat i ri për Shtëpinë e Bardhë, republikani deklaroi se ai do të të jetë “miku më i mirë i amerikanëve me origjinë hebreje”, në një përpjekje për të mbledhur pjesën e komunitetit të shqetësuar me kritikët e paktë demokratë të Tel Aviv-it.

Ruajtja e rendit aktual botëror

A do të përbëjë lufta në Gaza një pikë kthese të re në marrëdhëniet speciale midis Shteteve të Bashkuara dhe Izraelit?

“Asnjë administratë tjetër amerikane nuk është përballur me një konflikt në rajon aq të ngatërruar sa ky, dhe një konflikt që ka testuar kaq shumë bazat e marrëdhënieve dypalëshe. Por kjo nuk do të thotë se ato po shemben. A është dëmtuar seriozisht besueshmëria e Shteteve të Bashkuara? Pa dyshim. Por ju garantoj se në vitet në vijim Washingtoni do të përfaqësojë ende një bashkëbisedues të besueshëm dhe të kërkuar në Lindjen e Mesme”, thotë Aaron David Miller.

“Humbjet e konsiderueshme që Izraeli i shkakton Hamasit dhe Hezbollahut përbëjnë punë të dobishme për administratën e Biden-it që dobëson Iranin, pavarësisht rezervave për mjetet e përdorura, nivelin e dhunës dhe numrin e njerëzve të vrarë në Gaza dhe tani në Liban”, thotë Zachary Lockman. “Kështu, ne mund të argumentojmë se Izraeli kontribuon pjesërisht në ruajtjen, ose rivendosjen e hegjemonisë amerikane”.