Gryka e Kohës

Janë disa individë në histori që dinë m’i nxanë zgabim shoqëritë të cilave u takojnë. Në kuptimin e hutisë që nisin me botëshikimet ndryshe që ofrojnë, me tjera rregullore vlerash.

Migjen Kelmendi është njeri i t’papritunave; që di me na nxanë gafil me Gjurmët, gafil me Letërsinë, gafil me Gjuhën dhe gafil me Identitetin Qytetar. Duke na testu fort bindjet e trashëguara e kurrë të pyetura kureshtas se si na mbetën kështu n’dorë.

Në romanin e tij Gryka e Kohës, të shkruar në versionin e tij dialektikor, provon me na çmësu nga një përvojë dramatike e traumatike të t’ramunit me fjetë gegë e të t’çumit toskë, atë ditë që Kongresi vendosi standardin për gjuhën. Dhe, kur nis e lexon këtë libër, të doket vetja hala si jerm, derisa të përshtatet mendja me një “gjuhë tjetër” që nuk t’ka rà me e pà nëpër libra, tash e sa kohë.

Romanin dhe artin e tij, Migjeni, e shti dorëzan për t’na provoku këmbënguljet e besimeve të padiskutuara.

Një stil autentik, me situata dhe metafora të jashtëzakonshme, e përshkon krejt romanin.

Ngapak realizëm magjik përmes një perspektive gati filmike dhe aty-këtu disa kapërcime të teorizimeve filozofike alla kunderiane, që në sfond, si soundtrack, mund t’ja vnojmë këngën e Zeki Müren – Yalan Dünya (Botë e Rrejshme), romanin duhet ta lexojë secili që ka pak dashni për librat.

Përtej vlerave të padiskutueshme letrare, ky roman ofron shumë edhe për ata që fah të preokupimit kanë historinë dhe antropologjinë.

Momentet e përshkrimit të situatave të caktuara janë yrnek i saktë për çdo studiues. Sepse, atmosfera e dhënë e ngjarjeve nëpër kohë, flet saktë për “gjendjet” e shoqërisë tonë nëpër të cilat ka kapërcy ajo.

Përmes trikave gjuhësorë ku qëllimisht hupet fija e fiksionit dhe realitetit, ku s’dimë ku e ka përnime e ku përmahi, autori na e sjell metaforën e Foto Pepas që “ma shumë i besojke synit të kamerës sesa syve t’vet.”

Ndoshta pikënisja më e saktë, për me e pà këtë shoqëri cullak, “si Bistricën e çplueme që pejanët ju kishin pas idhnue” për bërllogun e nxjerrun sheshit, është “epidemia e trampës” që autori e tematizon; gjendja e një mbijetese të vazhdueshme që përcjell karakteret e romanit, është treguese e mjaftueshme e karakterit “tregtar” që dominonte shoqërinë tonë të harrnimeve-improvizimeve konstante.

Arifi, personazhi kryesor i romanit, i përngjan shumë personazhit Del Boy të serialit t’famshëm anglez Only Fools and Horses. Entuziasmi  për t’ja nisur përsëri punëve pas dështimit, Del Boy-in e Arifin, si lë kurrë.

Poashtu, duhet të thuhet, se kjo vepër na liron nga obligimet e taksave iluministe të përçimit të mesazheve të mëdha për “publikun”. Shkrimtari nuk e merr mundin me na qit n’udhe. Qysh edhe e konstaton Arifi në fund: Jeta qenka një pordhë!

Në hutinë e elektrifikimit të Pejës, ku drita i trullojke rugovasit, shpresojmë që nuk do të përfundojnë lexuesit e kësaj vepre, të rëndësisë shumëdimensionale.