Opinione / Ekonomi

Gazi dhe nafta: nga Kina në Indi ja kush fryn drejt çmimeve të energjisë


Federico Rampini Gazetar i "Corriere della Sera"

Ka shumë dezinformata për krizën aktuale të energjisë. Ndër klishetë që na pengojnë të kuptojmë se çfarë po ndodh, dy janë veçanërisht mashtruese. Njëri ia atribuon krizën luftës në Ukrainë dhe sanksioneve. Një tjetër demonizon kompanitë e mëdhaja multinacionale perëndimore të naftës dhe gazit.

Lufta në Ukrainë – e ndjekur nga sanksione mjaft të kufizuara perëndimore kundër naftës ruse, dhe hakmarrja e Vladimir Putin që na ndërpreu furnizimet me gaz – vjen pas krizës energjetike.

Çmimet e gazit ishin çmendur më shumë se një vit më parë, shumë kohë përpara se rusët të pushtonin Ukrainën. Një shkak i rastësishëm ishte rrënimi i energjisë së erës në Detin e Veriut për shkak të mungesës së erës. Kjo si për të na kujtuar problemet e realitetit të energjisë së rinovueshme.

Por edhe ky ishte një aksident vendimtar, duke përkeqësuar një krizë që ishte para-ekzistuese. Siç shpjegoi ekspertja britanike Helen Thompson  tek “An Energy Reckoning Looms for the West”, botuar në gazetën “Financial Times”, motori dominues pas rritjes së konsumit dhe çmimeve të energjisë fosile është Kina.

Për të kuptuar hiperinflacionin e gazit dhe naftës, duhet parë nga Lindja. Nuk është rastësi që çmimet e naftës së papërpunuar pësuan një rënie kur ekonomia kineze tregoi shenja ngadalësimi.

Përtej variacioneve afatshkurtra, jemi në një cikël njëzetvjeçar të shënuar nga bumi i kërkesës kineze, ngjarja dominuese për të kuptuar situatën energjetike të planetit që nga fillimi i mijëvjeçarit. Në vitin 2019, konsumi i energjisë i Kinës ishte më shumë se pesë herë ai i vitit 2000 dhe shumë më i lartë se çdo vend tjetër në botë, përfshirë Shtetet e Bashkuara. Asnjë faktor tjetër nuk ka një ndikim të tillë.

Kina prish ekuilibrin

Gjurma e energjisë së Kinës është ajo e një mastodoni të pashembullt, i aftë të prishë të gjitha ekuilibrat. Vetëm se nuk e kemi vënë re gjithmonë. Gjatë dekadës së kaluar, nga viti 2010 e tutje, bumi tronditës i konsumit kinez u përball pjesërisht nga një bum në prodhimin amerikan të naftës argjilore dhe gazit argjilor, naftës dhe gazit natyror të nxjerrë nga shkëmbinjtë përmes teknikës së frakimit.

Prodhimi amerikan u dyfishua nga viti 2010 në 2019, dhe vetëm kjo ka lejuar që bota të mos ngecë në një goditje energjie që tashmë ishte qartë e dukshme në shpërthimet e çmimeve të 2005-2007.

Por prodhimi amerikan i naftës argjilore dhe gazit argjilor ka ndeshur në erërat kundërshtare të ambientalizmit: nga rregulloret e gjelbra të Washingtonit deri te dizinvestimet e Wall Street. Dhe pa investime, prodhimi i energjisë fosile bie.

Ne nuk e vumë re menjëherë problemin sepse në fillim të vitit 2020 pandemia mbylli fabrikat kineze dhe uli kërkesën. Por sapo prodhimi kinez filloi përsëri, dhe bashkë me të edhe konsumi i energjisë i “pakidermës”, çmimet u çmendën: kriza e gazit filloi me rimëkëmbjen kineze të vitit 2021, një vit para luftës madhore në Ukrainë.

Faktori Moskë

Ky skenar gjeopolitik u kuptua nga rusët. Vite përpara se Putin-i të niste agresionin kundër Ukrainës, gjigandi rus energjetik Rosneft kishte nisur tashmë një “kthesë gjeopolitike” drejt Lindjes. Nën udhëheqjen e Igor Sechin, Rosneft filloi të shikonte Kinën si një partner të zgjedhur që nga viti 2004. Që atëherë, aleanca midis Rosneft dhe kompanisë kryesore të energjisë në Pekin, Korporatës Kombëtare të Naftës së Kinës (CNPC), është forcuar.

Siç shkruante “The Economist” në artikullin “Blloku i ri lindor i naftës”, “parapagesat dhe financimet e bollshme nga Kina i kanë mundësuar Rosneft të bëhet një nga kompanitë më të mëdha të listuara të naftës në botë”.

Marrëveshja e fundit e furnizimit me naftë nga Rosneft në CNPC u nënshkrua me rastin e takimit midis Putin-it dhe Xi Jinping më 4 shkurt të këtij viti në hapjen e Lojërave Dimërore, pra tre javë para pushtimit të Ukrainës.

Pas sanksioneve perëndimore kundër naftës së Putin-it, eksportet e naftës së papërpunuar nga Moska në Pekin janë rritur në atë masë sa Rusia ka kaluar Arabinë Saudite si furnizuesi kryesor i Kinës.

Strategjia indiane e kompanive të mëdhaja ruse

Rosneft i ka shtuar strategjisë së saj kineze gjithashtu atë indiane. Për të reduktuar varësinë e saj nga tregjet perëndimore, ajo ka investuar në një kompani indiane të përpunimit të naftës, Nayara Energy.

Eksportet e naftës së papërpunuar ruse në Indi u rritën nga pothuajse zero në një milion fuçi në ditë, me çmime të zbritura sigurisht.

Gjeopolitika e re e energjisë sheh shfaqjen e një “blloku lindor”, me Kinën dhe Indinë në rolin e konsumatorëve dhe Rusinë si furnizuese.

Pavarësisht nga të gjitha dallimet e interesit që kundërshtojnë blerësit dhe shitësit, dhe pavarësisht nga konfliktet strategjike midis Delhit dhe Pekinit, këto tre vende kanë një ndikim të madh në energjinë dhe të ardhmen mjedisore të planetit.

Klasat e tyre drejtuese nuk kanë besuar kurrë në mundësinë e një kalimi të shpejtë dhe total në energjinë e rinovueshme. Edhe pse kjo nuk e pengon Kinën të ndërtojë një gjysmë monopol në energjinë e gjelbër, as nuk e pengon Kinën dhe Indinë të jenë në ballë të ndërtimit të centraleve bërthamore.

Se ka ende një të ardhme për energjitë fosile – gjatë një tranzicioni të gjatë në të cilin ato duhet të shoqërojnë energjinë diellore dhe të erës dhe të kompensojnë mangësitë e tyre – beson edhe investitori më i famshëm amerikan, Warren Buffett.

Ku është fuqia e energjisë sot

Pavarësisht se është një mbështetës i vendosur i emergjencës klimatike dhe një mbështetës i investimeve të gjelbër, Buffett u ka kërkuar autoriteteve të bursës dritën jeshile për të blerë deri në 50% të kompanisë së naftës, Occidental Petroleum. Është një investim domethënës, i cili duket se rikthen magjepsjen ndaj shtatë motrave. Por është vetëm një iluzion, sepse fuqia e energjisë sot është diku tjetër.

“The Seven Sisters” (shtatë motrat) ishte një imazh i popullarizuar nga Enrico Mattei (themeluesi dhe President i ENI-t, kompania e idrokarbureve krijuar nga shteti italian si organ publik në vitin 1953) kur ai ishte në krye të ENI-t. Mattei aludonte për ekzistencën e një lloj karteli midis multinacionaleve perëndimore të naftës. Pesë ishin amerikane: Exxon, Mobil, Chevron, Texaco, Gulf Oil. Dy ishin britanikë: Shell dhe Bp. Ato nga vitet 1940 deri në fillim të viteve 1970, kishin dominuar lojërat e naftës.

ENI e Matteit, si dhe Elf dhe Total që ishin franceze, po përpiqeshin t’u krijonin probleme shtatë motrave me sulme në Afrikën e Veriut dhe Lindjen e Mesme.

Por ai sistem i dominuar nga kapitalizmi privat anglo-amerikan filloi të lëkundet në vitin 1973 me goditjen e parë të naftës, kur karteli i OPEC-ut i vendeve prodhuese të naftës vendosi një embargo ndaj disa prej vendeve perëndimore për t’i ndëshkuar për mbështetjen që i dhanë Izraelit gjatë luftës së Yom Kipur.

Burimet e naftës hynë në një fazë nacionalizimi, e cila ka parë përshpejtime të reja kohët e fundit. Sot, ata që vazhdojnë t’i përshkruajnë kompanitë perëndimore të energjisë si fuqi, flasin për një botë që nuk ekziston më. Më e madhja nga shtatë motrat, Exxon, madje u ndalua nga indeksi Dow Jones sepse kapitalizimi i tij është shumë i ulët.

Monopolet dhe kompanitë shtetërore, nga Lindja e Mesme në Meksikë

Gjeopolitika e sotme e energjisë dominohet nga kompanitë shtetërore të kontrolluara nga vendet në zhvillim. Mbretëresha është Aramco, kompania publike e Arabisë Saudite që kohët e fundit pati një rritje prej 90% të fitimeve dhe ka kapitalizimin më të lartë të tregut.

Pikërisht për shkak se zotërojnë kompanitë më të mëdha të energjisë në botë, shtetet e Lindjes së Mesme do të grumbullojnë një pasuri shtesë prej 1.3 trilion dollarësh gjatë katër viteve të ardhshme, një transferim i jashtëzakonshëm i burimeve Veri-Jug, sipas vlerësimeve të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN).

Ndër përfituesit do të jenë fondet e tyre sovrane si Fondi i Investimeve Publike të Arabisë Saudite, Autoriteti i Investimeve të Katarit, Autoriteti i Investimeve në Abu Dhabi, Autoriteti i Investimeve të Kuvajtit.

Edhe në pjesë të tjera të botës, ne jemi dëshmitarë të këtij trendi të dyfishtë: nga njëra anë, një rivlerësim i energjive fosile, roli i të cilit duhet të “shoqërojë” burimet e rinovueshme (për çdo termocentral diellor nevojitet një i tillë tradicional për ta mbështetur atë gjatë natës në thelb); nga ana tjetër, përqendrimi në rritje i fuqisë energjetike në duart e shteteve prodhuese.

Shembulli i fundit është Meksika, ku presidenti Andrés Manuel Lòpez Obrador – një socialist populist – do të investojë 6.2 miliardë dollarë për të ndërtuar 15 termocentrale me lëndë djegëse fosile, duke forcuar kontrollin publik mbi burimet e energjisë përmes monopolit shtetëror Pemex.

Në të gjithë Amerikën Latine, një brez i ri liderësh të majtë po rifillon shtetëzimin e gjithçkaje që nuk ishte ende publike, madje edhe tokave të rralla dhe mineraleve strategjike për energjinë e rinovueshme.

Roli i shtatë motrave ka kohë që është zëvendësuar nga gjigantët publikë të nënshtruar ndaj qeverive, qendrat reale të pushtetit ku vendoset e ardhmja e energjisë.


Lajmet kryesore