Epistokracia s’është alternativë ndaj demokracisë

Në kohën e Trump-it dhe Brexit-it, disa thonë se demokracia ka të meta të pandreqshme dhe se duhet të qeverisemi nga “ata që dinë më së miri”. Ja pse kjo gjë është e pamençur.

Demokracia është e lodhur, ndëshkuese, vetëmashtruese, paranojake, e ngathët dhe shpesh joefektive. Shumicën e kohës ushqehet me lavditë e së kaluarës. Kjo gjendje që është për të ardhur keq, na pasqyron neve.

Por ne nuk jemi kjo demokraci aktuale. Është vetëm një sistem qeverisës, të cilën e kemi ndërtuar, të cilën edhe mund ta zëvendësojmë. E, po, pse s’e zëvendësojmë me diçka më të mirë?

Kjo linjë argumentimi vjen e bëhet më e zhurmshme vitet e fundit, kur politikat demokratike po bëhen edhe më të paparashikueshme dhe për disa të tjerë edhe për t’u alarmuar.

Së pari, Brexit, pastaj Donald Trump, shto kësaj rritjen e popullizmit dhe shpërndarjen e ndarjeve, kjo ka dhënë tentativën për kërkime të alternativave bindëse.

Por sistemet rivale, që shohim përreth nesh, kanë vetëm joshje të kufizuar. Format e padëshiruara të autoritarizmave të shekullit 21 janë alternativa të pjesëritshme, ndoshta pak pragmatike, për demokracinë.

Këta njerëz të fortë ende shohin të kënaqin dëshirat e opinionit publik. Dhe, në rastin e autoritarizmave konkurrues, si në Hungari dhe Turqi, ata ende vazhdojnë të mbajnë zgjedhje me procedura të gjata e të vështira. Të kapërcesh nga Trump-i te Erdogan-i nuk është ndonjë hap i duhur për një të ardhme më të ndritur.

Ka edhe një alternativë, edhe më dogmatike se kjo: rrënjët e saj shtrihen në shekullin e 19-të. Pse të mos e prishësh plotësisht karakterin e votimit? Ndaloni së pretenduari se respektoni pikëpamjet e njerëzve të zakonshëm – nuk ia vlen, pasi që populli vazhdimisht e ka gabim. Respektoni ekspertët për këtë gjë! Kjo, me të vërtetë, është opsioni radikal. A duhet ta provojmë?

Emri i kësaj pikëpamjeje është epistokraci: sundim i të diturve. Është drejtpërsëdrejti në kundërthënie me demokracinë, sepse argumenti i saj është se “e drejta për pjesëmarrje në vendimmarrje politike varet nga ajo se sa kupton se çfarë je duke bërë”.

Premisa bazë e demokracisë gjithmonë ka qenë se s’ka rëndësi se sa ke njohuri: ti ke të drejtën e fjalës sate, sepse ti jeton me pasojat e asaj se çfarë bën.

Në Athinën antike, ky parim pasqyrohej në praktikën e zgjedhjes së zyrtarëve si në lotari. Gjithkush mund ta bënte, sepse të gjithë – epo, jo të gjithë ishin gra, të huaj, skllav ose fëmijë – llogariteshin si anëtarë të qytet-shtetit.

Me përjashtim të shërbyesve-gjyqtar në disa vende, ne nuk i zgjedhim njerëz si në lotari për role të rëndësishme. Por ne mbajmë këtë ide të nënkuptuar, duke i lënë qytetarët të votojnë pa i kontrolluar a janë apo jo të përshtatshëm për këtë gjë.

Kritikë të demokracisë – duke filluar me Platonin – gjithmonë kanë argumentuar se kjo i bie të sundohemi nga injorantët, ose më keq, nga sharlatanë që mashtrojnë injorantët.

Duke jetuar në Cambridge, një qytet pro-evropian me shumë pasion, kam dëgjuar jehona të këtij argumenti pas votimit të Brexit-it. Zakonisht pëshpëritej vesh më vesh – duhet të jesh person i guximshëm të shfaqesh haptazi si një epistokrat në shoqëritë demokratike – por pa dyshim se kishte të tillë me bollëk.

Pas tyre, njerëz inteligjentë i pëshpëritnin njëri-tjetrit se ja çfarë ndodh kur i pyet njerëzit e rëndomtë për gjëra që nuk i kuptojnë.

Dominic Cummings, autori i sloganit “Take Back Control”, që ndihmoi në kalimin e referendumit, kuptoi që kritikën e tij s’e kishin problem t’ia thoshin këtë gjë në fytyrë. Atij i thanë se Brexit-i ndodhi sepse njerëz dashakeqës gënjyen budallenjtë.

Kaq e pati demokracia!

Të thuash se demokratët duan të sundohen nga budallenjtë dhe injorantët është e padrejtë. Asnjë mbrojtës i demokracisë kurrë s’ka thënë se budallallëku dhe injoranca janë virtyte në vete. Por është e vërtetë se demokracia nuk diskriminon në baza të mungesës së njohurive.

Aftësinë për të menduar në mënyrë inteligjente për çështje të vështira, ajo e konsideron si gjë dytësore. Konsiderata parësore është nëse individi është i përfshirë në rezultatin e prodhuar. Demokracia kërkon që votuesit të jenë mjaftueshëm prezent, që t’i vuajnë gabimet e tyre.

Pyetja që shtron epistokracia është kjo: pse nuk bëjmë dallime në bazë të njohurive që kanë njerëzit? Çfarë ka të veçantë në të lënit të gjithë të marrin pjesë? Prapa kësaj ideje është bindja tërheqëse se, në vend që të jetojmë me gabimet tona, duhet të bëjmë gjithçka që kemi në dorë për t’i mënjanuar gabimet – e pastaj s’ka rëndësi se kush merr përgjegjësinë.

Ky argument ka qenë mes nesh për më shumë se 2 mijë vite. Shumicën e kësaj kohe është marrë shumë seriozisht. Pajtimi i përgjithshëm deri në shekullin e 19-të ishte se demokracia është kryesisht ide e gabuar: është gjë e rrezikshme t’ua lëmë pushtetin atyre që s’kanë ide se çfarë po bëjnë.

Sigurisht, ky konsensus ekzistonte vetëm ndërmjet intelektualëve. As s’mund ta dimë se çfarë kanë menduar njerëzit për këtë gjë. Kush i ka pyetur ata?

Gjatë shekullit të 20-të, ky konsensus i intelektualëve është përmbysur. Demokracia u themelua si gjendje e zakonshme e politikës. Tani, ngjarjet e shekullit 21 kanë ringjallur disa nga këto dyshime origjinale. Demokracitë duket se po bëjnë budallallëqe të mëdha kohët e fundit. Ndoshta askush s’do të mund të jetojë me këto gabime.

Në kohën e Trump-it, ndryshimeve klimatike dhe armëve nukleare, epistokracia “i ka nxjerrë dhëmbët përsëri”.

Pra, pse s’u japim peshë më të madhe pikëpamjeve të njerëzve më të kualifikuar për të vlerësuar se çfarë duhet të bëjmë?

Para se t’i përgjigjemi kësaj pyetjeje është me rëndësi të bëjmë dallimin që, shpesh, ngatërrohet mes epistokracisë dhe teknokracisë. Ato ndryshojnë.

Teknokracia është sundim nga mekanikët dhe inxhinierët. Një teknokrat është dikush që kupton sesi punon makineria.

Në nëntor të vitit 2011, demokracia greke u pezullua dhe një qeveri e zgjedhur u zëvendësua nga një kabinet ekspertësh, të ngarkuar me detyrën e stabilizimit të ekonomisë greke buzë kolapsit para se të mbaheshin zgjedhjet e reja.

Ky ishte një eksperiment teknokratik, megjithatë jo epistokratik. Inxhinierët, në këtë rast, ishin ekonomistë. Edhe ekonomistët e kualifikuar shpesh nuk kanë asnjë ide se çfarë është më mirë të bëhet.

Ajo çka ata dinë, është se si të përdorin një sistem kompleks, ku ata kanë qenë thelbësorë në ndërtim – për sa kohë që ai funksionon ashtu siç është paramenduar.

Teknokratët janë njerëzit, të cilët kuptojnë se çfarë është më e mira për makinerinë. Por, mbajtja e makinës në punë mund të jetë gjëja më e keqe që mund të bëjmë. Teknokratët nuk ndihmojnë në këto çështje.

Edhe demokracia përfaqësuese dhe autoritarizmi pragmatik kanë hapësirë me bollëk për teknokraci. Vazhdimisht ata u lënë në dorë kapacitetet e vendimmarrjes ekspertëve të trajnuar, e sidomos kur vjen puna te çështjet ekonomike.

Bankierët qendrorë ushtrojnë pushtet të rëndësishëm në një gamë të gjerë sistemesh politike anembanë botës.

Pikërisht për këtë arsye, teknokracia nuk përbën ndonjë alternativë ndaj demokracisë. Sikurse populizmi, është më shumë një shtojcë e saj.

Ajo që epistokracinë e bën të veçantë është se prioritetin e vendos në vendimmarrjen e “duhur” përmbi vendimmarrjet “korrekte” teknike.

Mundohet të japë përgjigje mbi pyetjen se kah duhet t’ia mbajmë. Teknokrati mundet vetëm të na tregojë se si të shkohet aty.

Si do të funksiononte epistokracia në praktikë?

Është e qartë se vështirësia këtu qëndron: të dimë kush janë ata që dinë? Nuk ka asnjë kualifikim formal të të qenit ekspert i përgjithshëm. Shumë më lehtë është të identifikosh një teknokrat të përshtatshëm. Teknokracia më shumë i ngjan punës së hidraulikut sesa filozofisë.

Kur Greqia doli në kërkim të ekspertëve të ekonomisë për të ndrequr rrëmujën ekonomike, u drejtua nga Goldman Sachs dhe bankave të tjera të mëdha, pasi që aty gjenden teknikët së bashku. Kur një makinë ka defekt, njerëzit përgjegjës për rregullimin e saj, gati gjithmonë lanë shenjat e gishtërinjve të tyre mbi të.

Historikisht, disa epistokratë kanë rrokur mbi problemin e identifikimit se kush di më së miri për një gjë të caktuar, të njëjtën kohë duke advokuar kualifike jo-teknike për politikën. Po të ekzistonte një gjë e tillë, si universiteti i jetës, aty epistokratët do të donin që vendimmarrësit politikë të shkëlqenin.

Por duke qenë se një universitet i tillë s’ekziston, ata duhet të funksionojnë me teste krudo të kompetencës.

Filozofi i shekullit të 19-të, John Stuart Mill, argumentonte për një sistem të votimit, sipas të cilit njerëz nga klasa të ndryshme sociale siguronin numra të mëdhenj të votave, në varësi të punëve që ata kryenin.

Profesionistët dhe individët e tjerë të arsimuar do të kishin nga gjashtë vota ose më shumë për secilin; bujqit dhe tregtarët tri ose katër; punëtorët e aftë dy; punëtorët e paaftë vetëm nga një.

Mill-i, po ashtu, kërkonte të drejtën e votës për gratë, në një kohë kur kjo pikëpamje ishte e padëshirueshme. Ai nuk e bënte këto, sepse mendonte se gratë dhe burrat janë të barabartë. Por sepse mendonte që gratë, veçanërisht gratë e shkolluara, ishin superiore ndaj shumicës së burrave.

Milli ishte ithtar i madh i dallimeve, përderisa kjo bazohej në të drejtën.

Në sytë e shekullit të 21-të, sistemi i Mill-it duket jodemokratik. Pse një avokat të ketë vota më shumë se një punëtor? Por Milli e shtronte pyetjen në anën e kundërt: pse një punëtor i thjeshtë të ketë të njëjtën votë me një avokat?

Milli s’ishte demokrat i thjeshtë, po as teknokrat.

Avokatët nuk u kualifikuan për votat e tyre shtesë sepse politika vendosi një çmim të veçantë për ekspertizën ligjore. Jo, avokatët morën votat e tyre shtesë sepse ato që duhen janë njerëzit që kanë treguar një aftësi për të menduar në lidhje me çështjet e vështira politike.

Mill po përpiqej të vendoste sistemin për të siguruar përfaqësimin e sa më shumë pikëpamjeve të ndryshme. Një qeveri, e përbërë ekskluzivisht nga ekonomistë ose ekspertë juridikë, do ta kishte tmerruar atë.

Punëtori ende merr një votë. Punëtorët e aftë marrin dy. Por, edhe pse një detyrë si ndërtimi me tulla është një aftësi, ajo është një detyrë e ngushtë. Ajo që duhej, ishte gjerësia. Mill besonte se disa këndvështrime kishin më shumë peshë, thjesht sepse ato ishin ekspozuar ndaj më shumë ndërlikimeve.

Jason Brennan, një filozof i shekullit 21, është përpjekur të ringjallë konceptimin epistokratik të politikës, duke u mbështetur në mendimtarë si Milli.

Në librin e tij “Kundër Demokracisë”, Brennan këmbëngul se shumë pyetje politike janë thjesht shumë komplekse për t’i kuptuar shumica e votuesve.

Edhe më keq, votuesit janë injorantë, thotë ai, ata nuk kanë aftësinë për të gjykuar kompleksitetin, sepse ata janë aq të lidhur me zgjidhjet e thjeshtuara që, për ta, duken të drejta.

Brennan shkruan: “Supozoni se Shtetet e Bashkuara do të organizojnë një referendum nëse duhet ose jo të lejojnë më shumë emigrantë në vend. Të dish nëse kjo është një ide e mirë, lipsen njohuri të mëdha të shkencave shoqërore. Duhet të dihet se si imigracioni tenton të ndikojë në shkallën e krimit, pagat e brendshme, mirëqenien e emigrantëve, rritjen ekonomike, të ardhurat nga taksat, shpenzimet e mirëqenies dhe të ngjashme. Shumica e amerikanëve nuk dinë gjë për këtë; në fakt, studimet na tregojnë se ata gabojnë sistematikisht”.

Me fjalë të tjera, nuk është vetëm sa ata nuk dinë; nuk është se ata as që e dinë se nuk dinë; është sepse ata e kanë gabim në mënyra që pasqyrojnë bindjen e tyre të palëkundur se kanë të drejtë.

Brennan nuk beson si Milli se ne mund të dimë se sa i ditur është dikush që të rrokë pyetjen komplekse se sa e ndërlikuar është puna që bën dikush. Kjo varet shumë nga rastësia dhe kushtëzimi social.

Ai më shumë preferon që të bëhet testim, për t’u dalluar se sa të “keqinformuar dhe injorantë janë qytetarët për zgjedhjet, ose kush ka mungesa bazike në njohuri për shkenca sociale”.

Sigurisht, kjo e kthen në pyetjen fondamentale një hap prapa pa e zgjidhur fare: kush mund të futet në këtë testim?

Brennan jep mësim në universitet, kështu që ai ka pak besim në cilësitë pa interes të shumicës së shkencëtarëve socialë, të cilët kanë ideologjitë dhe stimujt e tyre.

Ai gjithashtu sheh studentë që përplasen për provime, të cilat mund të prodhojnë paragjykimet dhe pikat e verbra. Por, prapëseprapë, ai mendon se Mill kishte të drejtë kur sugjeronte që, sa më shumë të përparonte niveli arsimor, aq më shumë vota duhet të merrte: pesë vota shtesë për mbarimin e shkollës së mesme, pesë të tjera për një diplomë bachelor dhe pesë të tjera për një diplomë më të lartë.

Brennan nuk ka iluzione në atë se sa provokative është sot ky rast, edhe pas 150 vjetëve që nga Milli.

Në mesin e shekullit të 19-të, ideja se statusi politik duhet të gjurmohej në qëndrimin social dhe arsimor të njerëzve ishte shumë e diskutueshme; sot është jo e besueshme.

Brennan gjithashtu duhet të ballafaqohet me faktin se shkencat shoqërore bashkëkohore japin mjaftueshëm dëshmi që të arsimuarit bien pre e mendimit uniform grupor njëjtë sikur njerëzit e tjerë, ndonjëherë edhe më shumë se ata.

Shkencëtari politik Larry Bartels dhe Christopher Achen e tregojnë këtë në librin e tyre “Demokraci për Realistë”. Ata shkruajnë se: regjistrat e historisë lënë pak dyshim që të arsimuarit, përfshirë këtu edhe ata me arsimimin më të lartë, kanë gabuar në mendimet morale dhe politike aq shpesh sa edhe të gjithë të tjerët.

Anshmëritë kognitive nuk respektojnë kualifikimet akademike. Sa të diplomuar në shkenca sociale do të gjykonin pyetjen në lidhje me imigracionin sipas testeve kërkuese që paraqet Brennan, në vend të asaj që preferojnë vetë të mendojnë?

Ironia është se, nëse provimi i votuesve të Brennan do të pyeste nëse të arsimuarit me nivel më të lartë meritojnë më shumë vota, përgjigjja teknikisht e saktë mund të jetë “jo”. Do të varej se kush e shënon.

Sidoqoftë, në njërën anë, Brennan këmbëngul se çështja e epistokracisë është rritur më shumë që kur Milli e konceptoi. Kjo për arsye se Milli po shkruante në fillimet e lindjes së demokracisë. Milli e bazonte epistokracinë në bindjen e tij që, gjatë kohës, do të bashkohej me demokracinë.

Punëtori që ka vetëm një votë, nesër do të arrinte më shumë, kur të kuptonte që vota e tij mund të përdorej më me urti. Milli ishte besimtar i madh në fuqinë e arsimimit për pjesëmarrje në demokraci.

Brennan mendon se i kemi në dispozicion 100 vjet dëshmi që Milli e kishte gabim. Votimi është gjë e keqe për ne. Nuk i bën njerëzit të mirë-informuar. Për më shumë, i bën njerëzit edhe më budallenj, sepse u jep dinjitet paragjykimeve dhe injorancës së tyre në emër të demokracisë.

“Përkundrazi, na bën shumë pak mirë neve kjo, më shumë na trullos dhe na korrupton. Na kthen në armiq civilë për të urryer njëri-tjetrin”.

Problemi me demokracinë është se nuk na jep arsye që të informohemi më mirë. Na bën të mendojmë se jemi mirë kështu siç jemi. Dhe kjo s’është e vërtetë.

Gjëja e parë është se ne në politikë nisemi nga insistimi që të gjejmë gjënë më të mirë që duhet bërë. Ndonjëherë, më e rëndësishme se kjo është mënjanimi i gjësë më të keqe që mund të bëjmë.

Edhe nëse demokracia shpesh është e keqe se s’ka përgjigje të duhura, është e mirë për të zbuluar ato të gabuarat. Për më tepër, është e mirë në ekspozimin e njerëzve, të cilët mendojnë se ata gjithmonë dinë më së miri.

Politika demokratike supozon se nuk ka përgjigje të vendosur për çdo pyetje dhe siguron çështjen e lejimit të të gjithëve në votim, përfshirë injorantët. Rëndomësia e demokracisë – e cila mbetet cilësia e saj thelbësore – na mbron nga vendimmarrja jonë e keqe.

Kjo i bie që asgjë nuk zgjat, sepse vjen diçka tjetër dhe e ndërron.

Epistokracia ka të meta për shkak të pjesës së dytë të fjalës, e jo të parës – dhe kjo është pushteti (kracia), po aq sa edhe e dija (episteme). Të fiksosh pushtetin me dijen është të rrezikosh krijimin e një përbindëshi që nuk mund ta shmangësh nga rrjedha e tij, edhe kur bën dëme – të cilën sigurisht se e bën, pasi që askush dhe asgjë s’është e pagabueshme.

Përgjigjja e Brennan-it ndaj këtij argumenti është të kthehet mbrapa. Pasi që demokracia gjithashtu është një formë e kracisë, pse atëherë ne nuk shqetësohemi për mbrojtjen e individëve nga moskompotenca e demos-it, njëjtë sikur ruhemi nga arroganca e epistokratëve?

Por këta nuk janë nivele të njëjta pushteti.

Injoranca dhe budallallëku nuk shtypin në mënyrën e njëjtë siç bënë dija dhe urtia, pikërisht për arsyen se ata janë jokompotentë: demosi vazhdimisht ndërron mendje.

Kundërshtimi i demokracisë ndaj epistokracisë është një version i njëjtë i çështjes demokratike kundër autoritarizmit pragmatik. Duhet të pyesësh veten se ku dëshiron të jesh nëse gjërat shkojnë keq. Ndoshta gjërat do të shkojnë keq shpesh në demokraci, por kjo është problem tjetër.

Në vend që të mendojmë se “demokracia është e keqja më e vogël e sistemeve politike”, ne mund të mendojmë për të si “më e mira kur gjërat janë më së keqi”.

Është dallimi mes diktumit të famshëm të Winston Churchill-it dhe asaj të ngjashëm nga Alexis de Tocqueville vite më parë. “Më shumë zjarre hapen në demokraci”, thotë Toucqeville, “por edhe më shumë njerëzve u bëhet me gisht në të njëjtën kohë”.

Pakënaqësia e epistokracisë është gjithashtu një funksion i të dhënave historike që përdor Brennan për ta mbrojtur atë. Një shekull e më shumë demokraci mund të ketë zbuluar dështimet e saj, por na kanë mësuar gjithashtu se mund të jetojmë me ta.

Sociologu i madh gjerman, Max Weber, në fillim të shekullit 20, e shihte si të mirëqenë që e drejta universale e votimit është ide e rrezikshme, për shkak se fuqizon masat që s’mendojnë. Por ai thoshte se kur kjo të ndodhte, asnjë politikan me mend në kokë s’do të mendonte ta hiqte atë: përgjigjja do të ishte e ashpër.

Mill kishte të drejtë në një gjë: Demokracia vjen pas epistokracisë, jo para. Eksperimenti nuk mund të kthehet prapa.

Mirëpo, përsëri duhet të ketë mënyra të tjera për të injektuar më shumë urti në politikat demokratike, përveç asaj që Brennan propozon për testimin e votuesve. Ky është shekulli 21: kemi mjete të tjera pune.

Nëse shumë nga problemet e demokracisë rrjedhin nga biznesi i politikanëve për vota në kohë të zgjedhjeve, gjë që ushqen zhurmë dhe konfuzion në procesin e vendimmarrjes, ndoshta duhet të përpiqemi të simulojmë atë që njerëzit do të zgjedhin nën kushte më të këqija dhe reflektuese.

Brennan propozon se ne mund të administrojmë vëzhgime që gjurmojnë preferencat politike të qytetarëve dhe karakteristikat demografike, të njëjtën kohë duke testuar njohuritë objektive bazike në politikë.

Pasi të kemi këtë informacion, ne mund të simulojmë se si gjërat do të dukeshin nëse demografia elektorale mbetet e njëjtë, dhe të gjithë qytetarët do të ishin në gjendje të shihnin pikë të mira në testet e njohurive objektive politike. Ne mund të përcaktojmë, me bindje të fortë, atë se çfarë “Ne Populli” do të donim, nëse “Ne Populli” kuptojmë se çfarë po flasim.

Dinjiteti demokratik – ideja se të gjithë qytetarët duhet të kenë qasje në shprehjen e pikëpamjeve të tyre dhe që është marrë shumë seriozisht nga politikanët – flaket jashtë nën një sistem politik të tillë. Ne reduktojmë në databaza në një ushtrim mekanik. Por, sipas Brennan, rezultatet do të përmirësoheshin.

Në vitin 2017, një kompani digjitale me bazë në SHBA e quajtur Kimera Systems njoftoi se ishte afër zhvillimit të një AI (inteligjencë artificiale) të quajtur Nigel, puna e së cilës ishte të ndihmonte votuesit të dinë se si duhet të votojnë në zgjedhje, bazuar në atë që tashmë e dinte për preferencat e tyre personale.

Krijuesi i saj, Mounir Shita, deklaroi: “Nigel përpiqet të kuptojë qëllimet tuaja dhe çfarë realiteti duket për ju dhe është vazhdimisht duke asimiluar shtigjet për të ardhmen për të arritur qëllimet tuaja. Është vazhdimisht duke u përpjekur të të shtyjë në drejtimin e duhur”.

Ky është versioni më i personalizuar i asaj që Brennan po propozon dhe dinjiteti demokratik kthehet pjesërisht. Nigel nuk po përpiqet të punojë në atë se çfarë është më e mira për të gjithë, vetëm atë që është më e mira për ju.

Ai pranon versionin tuaj të realitetit. Megjithatë, Nigel kupton se ju jeni të paaftë për të nxjerrë konkluzionet e sakta politike nga preferencat tuaja. Ju keni nevojë për ndihmë, nga një makinë që ka parë mjaftueshëm sjelljen tuaj personale për të kuptuar se çfarë jeni ju. Siri rekomandon libra që mund të pëlqeni. Nigel rekomandon partitë politike dhe pozicionet e politikave.

A do të ishte kaq e keqe? Për shumë njerëz, kjo instinktivisht tingëllon si një parodi e demokracisë, sepse na trajton si fëmijë të hutuar. Por për Shita është një përmirësim i demokracisë, sepse i merr seriozisht dëshirat tona.

Politikanët demokratë nuk kujdesen shumë se çfarë është ajo që ne me të vërtetë dëshirojmë. Nigel e vë votuesin në rend të parë. Në të njëjtën kohë, duke na mbrojtur nga konfuzioni dhe hutimi ynë, Nigel përpiqet të përmirësojë vetëkuptimin tonë. Versioni i Brennan, në mënyrë efektive, heq dorë nga ideja origjinale e Millit që votimi mund të jetë një përvojë edukative.

Shita nuk ka hequr dorë. Nigel po përpiqet të na shtyjë përgjatë rrugës për vetëdije. Ne mund të përfundojmë duke mësuar se kush jemi me të vërtetë.

Rreziku i çdo sistemi mësimi makinist është se ajo prodhon reagime. Duke kufizuar të dhënat në sjelljen tonë të së kaluarës, Nigeli nuk na mëson asgjë për atë që njerëzit e tjerë mendojnë, apo edhe për mënyrat e tjera për të parë botën.

Nigel thjesht minon arkivin e qëndrimeve tona për shprehjen më të qëndrueshme të identiteteve tona. Nëse ne e mbështesim, ne do të përfundojmë duke u mbështetur edhe më tej në të.

Nëse anojmë kah e majta, do të shkojmë majtë e më majtë. Nëse anojmë kah e djathta, do të shkojmë djathtë e më djathtë. Ndarjet shoqërore dhe politike do të thelloheshin. Nigeli është i dizajnuar për të mbyllur qarqet e mendjeve tona.

Në javët e fundit, na është dhënë një paraqitje e shkurtër dhe e qartë e asaj se si do të dukej sundimi nga inxhinierët. Nuk është një makth autoritar i shtypjes dhe dhunës. Kjo është një fotografi e mjegullt.

Fuqia e inxhinierëve kurrë nuk del plotësisht në pah, sepse shumica e njerëzve nuk e kuptojnë se çfarë bëjnë ata.

Pamja e Markut Zuckerberg, ulur në jastëkun e tij, duke goditur pyetjet injorante të përfaqësuesve të popullit në Kongres është një paraqitje e shkurtër e një të ardhmeje teknokratike në të cilën demokracia plotëson ndeshjen e saj. Por kjo nuk është një alternativë radikale ndaj politikës demokratike. Është thjesht një shtrembërim i saj.