Derrida dhe Fuko, filozofët më të keqkuptuar të kohës sonë

Në vitin 1997, në komedinë australiane Kështjella, një avokat i papërgatitur tenton të argumentojë që shitja e detyrueshme e shtëpisë së klientit të tij është shkelje kushtetuese. Gjykatësi e pyet, “cili nen i Kushtetutës është shkelur?”. Avokati i hutuar i thotë, “Cili nen…asnjë nen…vetëm disponimi i saj…”

Në Dhjetor të vitit të kaluar, Ministrja për Gra dhe Barazi dha një fjalim ku tha se si nxënëse në një shkollë të përgjithshme në Leeds gjatë viteve të 80-ta, nxënësit “mësoheshin për racizëm dhe seksizëm” në vend se të “shpenzohej ajo kohë për t’i mësuar të gjithë të shkruajnë dhe të lexojnë”.

Fajin, sipas ministres, e kishte “filozofia postmoderniste – që kishte nisur me Fukonë – që vendoste strukturat e pushtetit shoqëror dhe etiketa mbi individët dhe përpjekjet e tyre…në këtë sferë të mendimit aty nuk ka hapësirë për evidenca, sepse nuk ka pamje objektive – e vërteta dhe morali janë krejt relative”.

Edhe pse ky fjalim zgjoi tallje të mëdha – shumë pak studentëve nga Leeds u kujtohej Mishel Fuko të ketë qenë përmendur e diskutuar në vend se të mësonin të shkruanin e të lexonin – dhe ky fjalim u hoq nga websajti zyrtar – ishte pjesë e një trendi të madh dhe dëshpërues që mendimtarëve si Fuko t’u atribuohej ajo që quhet si bota e epokës së ‘post-truth’ – ideja se jo vetëm që cilido interpretim është po aq i vlefshëm sa një tjetër, por edhe që aktet për gjëra të tilla janë të hapura për debatim.

Si një biograf i ri i Zhak Derridës, kam shpenzuar shumë kohë duke e kërkuar emrin e tij në Twitter. Ndonjëherë gjej diskutime fascinuese filozofike. Në disa raste emri i tij thuhet si me humor ndaj ndokujt që mundohet të tingëllojë i zgjuar: “Ok, Derridë!”. Por gjithnjë e më shumë ai shfaqet edhe si term abuzues, veçanërisht nga të djathtët, shpesh edhe me një hipokrizi marramendëse, që njëkohësisht mundohet të aprovojnë ‘post-truth’-in – unë them çfarë të dua, sepse postmodernistët thonë se çdo gjë është interpretim (sikur te ‘faktet alternative’ e Kellyanne Conway) – derisa edhe argumentojnë që çfarëdo pikëpamje që nuk përputhet me standardet e tyre normative është për t’u dyshuar dhe jovalide.

Në këto protestime, atij shpesh ia ngjisin edhe Mishel Fukonë – një fuzionim që do t’i nervozonte këta dy mendimtarë  të ndryshëm, që shumicën e jetës së tyre e kaluan në mospajtime se sa me pajtime me njëri tjetrin, personalisht dhe intelektualisht.

Sidoqoftë, këtë dyshe e ngritin si relativistë absolutë në lidhje me moralin – një pozicion jo vetëm që e debatuan, por që edhe ndërmorën përpjekje të mëdha për ta mohuar. Në përgjithësi ata që i akuzojnë për këtë gjë zakonisht flasin nga një pozicion mbrojtës i një ‘normaliteti’ kundër të majtës. Të dytë përdoren si shkopinj për goditje në ‘luftërat kulture’, dhe kompleksiteti i mendimeve të tyre theksohet si jo vetëm që ata janë barbarët në portat tona; por ata janë francezë dhe flasin gjepura.

Në përgjithësi, mënyra për t’i ndaluar këta diskutime në Twitter është që postuesit t’i pyesim se në cilat seksione të #foucaultderria ose #derridafoucalt janë duke i bazuar ‘argumentet’ e tyre. Pasi këtë e kam bërë disa herë derisa jam mërzitur, asnjëherë nuk e kam marrë një përgjigje të kënaqshme. Sikur avokati konfuz te Kështjella, këto kritikë duken se i bazojnë argumentet e tyre në disponimin e kësaj gjëje.

Mirëpo, po të ishin vetëm gjepura në Twitter, do të mund t’i injoronim lehtë. Sidoqoftë, integrimi i kësaj– edhe mu në zemër të politikave të qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar – mund të llogaritet edhe si një përplasje me disa aspekte të veçanta të pluralizmit; një pluralizëm që kërcënon një status kuo duke u paraqitur si apolitik, komon sens– normal. Kjo përplasje po rrëshqet drejt tërbimeve dhe, siç edhe e kemi parë, dhunës.

Rasti kundër ‘postmodernistëve’ u shpalos në detaje kohët e fundit nga akademikët Helen Pluckrose dhe James a Laindsay në veprën e tyre Teoritë Cinike (nuk ka asnjë eksplorim real se pse ata i konsderojnë teoritë ‘cinike’ e jo të gabuara, përveç nëse i gjithë skepticizmi është cinik, gjë që në këtë rast do të thoshte që sulmi do të binte mbi të gjithë filozofinë dhe të gjithë metodën shkencore). Autorët janë të kujdesshëm të mos pohojnë asnjë afërsi me të djathtën konservative, dhe mund ta pranoj këtë. Sidoqoftë versioni i tyre i postmodernizmit është shumë afër versioneve të atyre që teorinë e shohin si shënjues për gjithçka që, në pikëpamje të tyre, është duke shkuar keq.

Autorët vendosin nën rubrikën ‘postmodernizmi’ një numër autorësh të papajtueshëm, disa prej të cilëve do ta identifikonin veten si postmodernistë, dhe shumë prej të cilëve, si Fuko dhe Derrida, nuk do ta bënin, dhe, definicionalisht, nuk janë. Është një karikaturë e postmodernizmit. Autorët pohojnë se postmodernizmi është mënyrë e të menduarit që thotë, për shembull, se ‘vetëm burrat mund të jenë seksistë dhe vetëm të bardhët mund të jenë racistë’ – gjë që jo vetëm është faktualisht gabim, por e injoron saktësisht atë lloj të analizës që kjo teori që ata e dënojnë, në fakt e lejon. Për shembull, ndërkryqëzimi, e cila eksploron mënyrën se si sistemet diskriminatore gërshetohen, dhe që në këtë mënyrë prodhojnë individë politikat e të cilëve nuk mund të hartohen lehtë nga raca ose gjinia e tyre, është në fakt një nga fushat intelektuale më fascinuese të asaj që ata i japin termin ‘postmodernizëm’.

Kjo palë [Derrida, Fuko] qarkullojnë përsëri në idenë se të vendosësh të vërtetën në dyshim, dhe të të tregosh se si ajo duhet të ndërtohet, do të thotë të përqafosh relativizmin e plotë. Derrida përpiqej shumë të mohonte këtë pozicion. Për Derridën, të pohosh se e vërteta konstruktohet, dhe mund të destruktohet, nuk do të thotë të eliminosh mundësinë që ajo ekziston. Targeti i tij primar ishte se si nocioni i së ‘vërtetës’ po përdorej në filozof: si monolite, unitare, entiet vetëshpjegues, njëjtë sikur funksionon ‘Zoti’ në religjione. Në të mund të besohet, mund të gjenerohen koncepte rreth saj, por ajo nuk mund të dëshmohet.

Çka ne mund të bëjmë është dekonstruktojmë idenë dhe të kërkojmë ‘si’-të dhe ‘pse’-të e së Vërtetës. Në interesat e kujt qëndron pohimi i saj? Kush flet për të? A ekzistojnë narrativa alternative që e vënë në dyshim – ato që ofrohen nga gratë, ato nga gjinitë e tjera, të racave të ndryshme prej atyre të cilat kanë dominuar në këtë narrativë? Por t’u kushtosh vëmendje pozicioneve specifike të një individi ose grupe individësh nuk është relativizëm, sado që ky kushtim vëmendje e ndërlikon diskursin mbizotërues. Ajo se çka Derrida pyet, pra, është një vendosmëri për më shumë mendim kritik, jo mospajtimin me të.

A mundet pikëpyetja e Derridës mbi të vërtetën të shpihet në ekstrem, nëse jo nga ai, nga të tjerët? Sigurisht se mundet. Por kjo gjë është e përbashkët me të gjithë mendimtarët e tjerë. Të argumentosh për llojin e liberalizmit që përkrahet (edhe pse në mënyrë të paqartë) nga Teoritë Cinke, deri në ekstremet logjike, për shembull, do të nënkuptonte që të gjithëve t’u dhurohet liri absolute, gjë që do të çonte në anarkizëm. Të argumentojmë për demokracinë deri në ekstremet logjike, do të nënkuptonte që i gjithë polisi të votonte në secilën çështje, nga përbërësit e avionëve e deri të dënimet kapitale (e cila do të rikthehej me votë popullore demokratike).

Kur emëron Fukonë – sigurisht, jo kur e ‘citon’ Fukonë – Truss në fakt në mënyrë eksplicite e shpalos atë që është mainstream përmes Atlantikut. Marrë parasysh absurditetin e argumentit të saj, është e vështirë që ta shohim vetëm si një kakarisje e atyre që e ndjejnë veten të kërcënuar nga pluralizmi. Kësaj here u hoq nga websajti i qeverisë. Por edhe sa kohë deri sa kjo të bëhet normalja e re?

Përktheu nga anglishtja, Xhezair Dashi për Albanian Post.