Migjeni më doli si Zëri i Luftës dhe Kujtesës

Në një dhomë të mbushur me errësirë dhe frikë, kur po montoheshin kasetat e luftës për Televizionin Shqiptar, shpesh e gjenim veten duke ndarë një shikim të fshehur, një mendim të parehatisë ose një heshtje që peshonte më shumë se fjalët. Ishte koha e luftës – një kohë ku jetonim në kufirin mes shpresës dhe zhgënjimit, mes rezistencës dhe dorëzimit.

Migjeni ishte aty, në ato ditë dhe netë të stuhishme, një mik që nuk e humbi kurrë ironinë dhe humorin e tij shpresëdhënës, ashtu siç nuk e humbi dëshirën për të dokumentuar absurdin dhe dhimbjen e asaj kohe.

Kur lexova për herë të parë Darka ndër Bomba, nuk mund të mos ndjeja një përplasje të fuqishme emocionale. Ky nuk ishte vetëm një libër; ishte një reflektim i përvojave tona, një kthim në atë ferr ku dhimbja dhe shpresa ndërthureshin si dy tela rryme të tensionuar. Migjeni ka shkruar këtë libër jo vetëm si një kronikë të së kaluarës, por si një akt çlirimi – një shfryrje, një homazh, dhe një paralajmërim.

Migjen Kelmendi, me librin e tij “Darka ndër Bomba”, shndërrohet në një rrëfimtar të një periudhe që ende mbetet e paplotë në ndërgjegjen shqiptare – Lufta e Kosovës. Duke përdorur një stil fragmentar, me fjali të shkurtra dhe një ironi therëse, ai krijon një vepër që shkon përtej kujtesës historike. Ky është një rrëfim që nuk ka si synim t’i japë përgjigje luftës, por të pasqyrojë kaosin dhe absurditetin e saj, siç përjetohet nga individët e zënë në vorbullën e ngjarjeve të papërshkrueshme.

Stili i të shkruarit

Gjuha e Migjenit është e ashpër, e pastër dhe pa zbukurime. Ajo vjen si një reflektim i gjendjes së pasigurisë dhe dëshpërimit. Përmes frazave të shkurtra e ndërprerjeve të qëllimshme, krijohet një tension që i ngjan frymës moderniste të James Joyce-it. Aty ku Joyce eksploron ndërgjegjen e individit në paqe, Migjeni kërkon të kuptojë mendjen në trazirë. Ky stil eksperimental i shkruar edhe të Gryka e Kohës  që e kisha lexuar para shumë vitesh, edhe të romani i ri përforcon një ndjenjë të përhershme pasigurie, një gjendje që e përshkruan të gjithë kohën e luftës.

Përshkrimi i gjendjes së tij të çoroditur nga pijet, dhoma e çrregullt dhe ndjesitë e përziera krijojnë një alegori të shpërbërjes së rendit dhe qetësisë, ndoshta duke e pasqyruar shkatërrimin më të madh të njeriut, i cili darkon vetëm kur ia nisin me ra bombat.

Fillimi i tij, me përshkrimin e dritës si një “atak nuklear të fotoneve,” përçon idenë e një ringjalljeje të dhimbshme nga një gjendje letargjike dhe të pashpresë.

Ky përshkrim kalon nga statiku në dinamik, me personazhin që fillimisht mbyll sytë, pastaj  nis me e zbulue veten, dhe më vonë niset me shkue në toalet. Kjo ecje përngjan një lloj ringjalljeje ose rikthimi nga hiçi në lëvizje. Në ekzistencë.

Gjuha është e pasur dhe eksperimentale, duke bërë bashkë  standarden me gegnishten dhe huazimet nga gjuhë të tjera (p.sh., “Schlitzi”). Kjo krijon një ndjesi të qëllimshme të destabilitetit, duke reflektuar temat e fragmentit.

Përdorimi i frazave me dialekt  dhe zhargonit (p.sh., “leqe te shlitzi”, “këpucat e pazdathta”) i jep rrëfimit  një përmasë lokale dhe intime, duke e vendosur lexuesin në një kontekst të njohur, edhe pse përshkrimi është surreal dhe i ndërlikuar.

Filozofia e luftës dhe njeriut në luftë

Për Migjenin, lufta nuk është një përpjekje heroike apo një betejë për drejtësi; ajo është një absurditet kolektiv. Luftëtarët nuk janë figura mitike; ata janë njerëz të zakonshëm, shpesh të hutuar, të rraskapitur dhe të humbur në një botë që nuk ofron kuptim. Cinizmi i Kelmendit, i përshkruar përmes rrëfimeve të vogla – darkat e heshtura, bisedat mbi pamjet  e UÇK-së – shndërrohet në një pasqyrë të dhimbshme të indiferencës së përditshme përballë tragjedisë.

Një rrëfim i përvojës kolektive dhe personale

Si një ish-drejtor i Televizionit të Prishtinës, Migjeni është një dëshmitar i ngjarjeve që kanë shkundur një komb. Megjithatë, ai nuk zgjedh të flasë për gjestet e mëdha apo betejat e famshme; përkundrazi, ai ndalet te përjetimet e vogla: pulitja e syve pas një nate pa gjumë, pamja e këpucëve të vjetra në pragun e një shtëpie të boshatisur. Në këto momente, lufta përkufizohet jo nga historia, por nga çastet e zakonshme të shkatërrimit njerëzor.

Lista e Shindlerit në një tren të improvizuar

Në një nga episodet më të paharrueshme të librit, Migjeni na çon në një tren që lëviz ngadalë drejt një të panjohure të errët. Refugjatët, të ngjeshur si bagëti në vagonë të improvizuar, ndajnë jo vetëm hapësirën e ngushtë por edhe një ndjesi të përbashkët dëshpërimi dhe moskuptimi. Ky tren, një përjetim i dhimbjes kolektive dhe absurditetit, kthehet në një metaforë të madhe të pafuqisë njerëzore dhe fuqisë së kriminelit.

Në këtë përshkrim brilant, Migjeni të kujton skenat ikonike të Listës së Shindlerit, por me një kthesë ironike që e bën atë të papërsëritshëm. Refugjatët, të kapur mes jetës dhe vdekjes, improvizojnë rituale mbijetese, ndajnë cigare të rralla dhe kthejnë momentet më të trishta në një lloj loje tragjike. Përshkrimi i grave që bëjnë nevojat personale mes shinave të trenit – një akt i detyruar dhe çnjerëzor – është një kujtesë e dhimbshme e degradimit njerëzor në kohë lufte.

Ajo që bie në sy është cinizmi dhe ndershmëria me të cilën autori e përshkruan këtë situatë: shpresa dhe ferri ekzistojnë paralelisht. Ky episod është një ndër më të fuqishmit në libër, një thirrje për të mos harruar sesa thellë ka mundur të shkojë vuajtja njerëzore.

Vdekja e liderit: Namazi dhe ironia me kufomën

Kur Migjeni flet për vdekjen e liderit – Ibrahim Rugovës – ai e bën këtë me një ndjesi të përzier: nderim, cinizëm dhe një dozë të mirë ironie. Rugova, figura që mishëronte paqen e paplotësuar të Kosovës, është përshkruar në një ceremoni që luhatet mes absurditetit dhe solemnitetit.

Falja e namazit në varrimin e tij është një ndër kulmet ironike të rrëfimit. Bashkësia Islame, me një ndjenjë të heshtur hipokrizie, përpiqet të harmonizojë një ritual fetar që bie ndesh me profilin katolik publik të liderit. Ky moment reflekton tensionet e thella midis identitetit fetar dhe politik të Kosovës së pasluftës, duke shfaqur një përplasje mes traditës dhe realitetit modern.

Më pas vjen groteska me kufomën e liderit. Nuk është thjesht një akt i çuditshëm, por një deklaratë cinike për mënyrën si politika dhe shoqëria shpesh trajtojnë edhe të vdekurit si mjete për mesazhe simbolike. Migjeni shpalos absurditetin e këtyre akteve me një stil që të kujton veprat e mëdha të letërsisë moderniste: një përzierje e realizmit të vrazhdë dhe ironisë së thellë.

Një testament i dhimbjes dhe rezistencës

Migjen Kelmendi ka shkruar një libër që nuk është vetëm për të lexuar, por për ta përjetuar. Darka ndër Bomba është një reflektim i thellë i dhimbjes kolektive, absurditetit të luftës dhe ironisë tragjike të mbijetesës. Ai nuk kursen asgjë – as të gjallët, as të vdekurit, as veten e tij – duke na dhënë një vepër që është njëkohësisht dokument historik dhe akt artistik i një miku që kurrë nuk ka heshtur për të vërtetën.

Ky libër nuk është një dëshmi për të kuptuar luftën, por një lutje për të mos harruar atë që s’mund të kuptohet. Kelmendi sfidon lexuesit të përballen me absurditetin, të reflektojnë mbi një shoqëri që ende përpiqet të kuptojë se çfarë humbi dhe çfarë fitoi. Si një prej zërave më të rëndësishëm të Kosovës pas luftës, ai mbetet një roker që vazhdon të luajë muzikën e së vërtetës, një shkrimtar që gdhend në fjalë zërat e heshtur të një lufte që ende kërkon përgjigje.

Për fund

“Darka ndër Bomba” është një libër që të prek si një shpërthim i brendshëm: i dhimbshëm, provokues dhe i paharrueshëm. Përmes tij, Migjen Kelmendi flet për atë që është e papërshkrueshme – një luftë që shqiptarët e përjetuan, por ndoshta nuk e kuptuan kurrë. Ai na kujton se e kaluara mund të mbetet gjithnjë një plagë e hapur, një fragment drite që na verbon në errësirë.

Po, mund të thuhet që Migjeni e përmbyll librin me triumfin e jetës: gjatë bombardimeve linden fëmijë me emrin Toni Blair, si dëshmi se e drejta dhe jeta fituan, ndërsa krimineli përfundoi i akuzuar për krime në Hagë dhe i vdekur ne qeli burgu.