Çfarë nënkupton kolapsi i lirës për ekonominë e Turqisë?

Mbrojtja e presidentit turk, Recep Tayyip Erdogan, për uljet e fundit të normave të interesit dhe shpalljen e një “lufte ekonomike për pavarësi” e ka çuar lirën në rënie.

Madje, i ka lënë analistët me pikëpyetjen se sa më tej është i gatshëm ai ta lërë monedhën të bjerë.

Erdogan, i cili ka shkarkuar tre guvernatorët e bankës qendrore që nga mesi i vitit 2019 dhe është një kundërshtar i përjetshëm i interesit të lartë, ka këmbëngulur që do të vazhdojë në rrugën e normave të ulëta në një përpjekje për të stimuluar rritjen dhe investimet.

Parashikuesit, duke përfshirë në to edhe FMN-në, presin një rritje të produktit të brendshëm bruto prej nëntë për qind këtë vit. Çka rezulton një nga normat më të shpejta në botë.

Mirëpo, me rënien e lirës me 15 për qind të martën, analistët paralajmërojnë se paqëndrueshmëria e monedhës mund të ngadalësojë ndjeshëm rritjen e ardhshme.

Sipas tyre, qasja e Erdogan-it mbart rreziqe serioze për shëndetin e sistemit financiar të vendit dhe ekonomisë më të gjerë, si dhe perspektivën e rritjes së pakënaqësisë publike.

Ata vlerësojnë katër pika kryesore të presionit.

A do të kalojnë në dollarë më shumë kursimtarë turq?

Bankat turke i lejojnë klientët të mbajnë depozita në valuta të huaja, si dhe në lira.

Vitet e fundit, turqit kanë zgjedhur gjithnjë e më shumë t’i mbajnë paratë e tyre në dollarë dhe euro pasi inflacioni i lartë dhe normat e ulëta të interesit kanë gërryer kthimet e kursimeve të lira.

Depozitat në valutë përbëjnë 55 për qind të të gjitha depozitave në sektorin bankar të vendit. Ndryshe, afro 260 miliardë dollarë krahasuar me 49 për qind në vitin 2018.

Analistët shqetësohen se zotërimet në dollarë mund të rriten më tej, duke shtuar më shumë presion mbi lirën dhe duke krijuar një rreth vicioz.

Frika e tyre përfundimtare është se njerëzit do të humbasin besimin dhe do të kërkojnë të tërheqin paratë e tyre, gjë që ndodhi në një shkallë të vogël gjatë krizës së fundit të monedhës në verën e vitit 2018.

“Shqetësimi im është që nga ky moment: a do të dëshironit t’i mbani paratë tuaja te sektori bankar turk?”, ka thënë Phoenix Kalen, një strateg i tregjeve në zhvillim në Société Générale.

Një lëvizje e plotë në banka, kur klientët humbasin besimin dhe nxitojnë të tërheqin depozitat e tyre, u pa për herë të fundit në Turqi në vitin 2001.

Në një skenar të tillë, qeveria mund të zgjidhte të vendoste kontrolle kapitali, megjithëse më parë ka insistuar se nuk do ta bënte këtë.

Sa të larta do të jenë çmimet?

Tanimë, çmimet në rritje janë në krye të agjendës politike të Turqisë.

Inflacioni vjetor qëndroi në thuajse 20 për qind në tetor, sipas institutit statistikor turk. Inflacioni i çmimeve të ushqimeve, i cili ishte më shumë se 27 për qind nga viti në vit në të njëjtin muaj, ka goditur veçanërisht rëndë familjet me të ardhura të ulëta.

Mbështetja e Turqisë te mallrat e importuara, veçanërisht energjinë dhe lëndët e para, nënkupton se një kolaps i monedhës përkthehet shpejt në çmime më të larta.

Jason Tuvey, i konsulencës Capital Economics, parashikon se inflacioni “ka të ngjarë të rritet në 25 deri në 30 për qind gjatë një ose dy muajve të ardhshëm”.

Inflacioni i lartë rrezikon të shtojë më shumë dobësi të monedhës dhe të mbysë rritjen pasi goditet besimi i konsumatorëve. Gjithashtu mund të minojë më tej mbështetjen publike për Erdogan-in, sundimi i të cilit prej dy dekadash u shoqërua me prosperitet në rritje.

Opozita, e cila fitoi kontrollin e dy qyteteve më të mëdha të vendit në zgjedhjet bashkiake pas krizës së vitit 2018, dëshiron zgjedhje të parakohshme në mënyrë që të mund të përfitojë nga shqetësimi në rritje mbi ekonominë.

Rezervat valutore neto të varfëruara të bankës qendrore nënkuptojnë se aftësia e saj për të ndërhyrë për të mbrojtur monedhën është e kufizuar.

Gjatë periudhave të mëparshme të dobësimit të lirës, ​​duke përfshirë vitin 2018, Turqia njoftoi rritje emergjente të normave të interesit që ndaluan rrëshqitjen e lirës dhe zbutën inflacionin e arratisur.

Por, nën kontrollin e Erdogan-it në bankën qendrore dhe sugjerimeve të tij për më shumë ulje të normave, disa analistë pyesin nëse kjo herë është ndryshe.

Qeveria duket se ka “tolerancë ndaj një lire në dobësim”, ka thënë Enver Erkan, një analist në Terra Investment me bazë në Stamboll, duke shtuar se ishte e vështirë të parashikohej se deri ku politikëbërësit do të ishin të gatshëm ta linin atë të bjerë.

A do të ruajnë bankat qasje në financimin e huaj?

Në Turqi, bankat varen shumë nga huamarrja nga jashtë për të financuar huadhënien e tyre në vend.

Teksa financimi i huaj ka mbetur elastik edhe në episodet e kaluara të stresit ekstrem të monedhës, si në vitin 2018, një ndryshim i papritur në ndjenjën midis huadhënësve të huaj mund ta vendosë sistemin financiar nën presion.

“Në vitet e fundit, Turqia ka kaluar nëpër kriza të shumta dhe kemi parë që bankat të kenë qasje mjaft të arsyeshme”, ka thënë Huseyin Sevinc, i cili mbulon bankat turke në agjencinë e vlerësimit Fitch.

Ai ka shtuar se këtë vit, huadhënësit kishin kaluar me sukses kreditë e tyre sindikale nga jashtë.

Bankat “kanë rezerva të konsiderueshme të likuiditetit në valutë të huaj për të mbuluar një mbyllje të shkurtër të tregut prej rreth një viti”, ka vijuar ai.

Megjithatë, ka paralajmëruar se “një mbyllje e zgjatur e tregut mund të sjellë rreziqe të konsiderueshme”.

A mund ta përballojë Ankara-ja pagimin e borxheve të saj?

Gjatë krizës valutore të vitit 2018, kur lira ra deri në 18.5 për qind në një ditë të vetme pasi një grindje me SHBA-të ndezi shqetësime më të gjera të investitorëve në lidhje me ekonominë, një nga shqetësimet më të mëdha ishte aftësia e sektorit të korporatave me borxhe të mëdha të vendit për të kthyer kreditë në dollarë dhe euro.

Tre vjet më vonë, kompanitë janë në gjendje më të mirë, pasi kanë ulur borxhin e tyre të jashtëm me 74 miliardë dollarë, sipas Barclays.

Në vend të kësaj, një pjesë e këtij borxhi të jashtëm është zhvendosur në sektorin publik pasi Thesari filloi emetimin e borxhit vendas të shprehur në valutë të huaj nën mbikëqyrjen e ish-ministrit të financave, Berat Albayrak.

Muajin e kaluar, komponenti valutor i borxhit të qeverisë qendrore arriti në 60 për qind të totalit nga 39 për qind në vitin 2017. Kjo do të thotë se teksa monedha rrëshqet, bëhet më e shtrenjtë për Thesarin të mbajë barrën e borxhit.

Raporti i përgjithshëm i borxhit ndaj PBB-së së Turqisë është ende i ulët krahasuar me atë të homologëve të saj në tregjet në zhvillim, në rreth 40 për qind të PBB-së.

Mirëpo, analistët kanë thënë se rritja e kostos së pagimit të borxhit mund të kufizojë hapësirën fiskale të qeverisë në një kohë kur ajo po planifikon të shtojë uljet teksa zgjedhjet afrohen.

Marrë nga e përditshmja “Financial Times”.