Sot është Bajrami—një ditë e shenjtë, një festë kombëtare e mirëpritur nga të gjithë shqiptarët, pavarësisht besimit.

Është një ditë e rrënjosur në një histori që u përket myslimanëve, të krishterëve, hebrenjve dhe—ndoshta mbi të gjitha—kujtesës së përbashkët shpirtërore të njerëzimit.

Një histori që udhëton nëpër kohë, besim dhe gjeografi, dhe mbërrin, me një rëndësi të çuditshme, në zemër të arsyes pse jemi këtu sot.

Ibrahimi—Abrahami—merr një vizion.

Në traditën islame, ky vizion vazhdon—duke u përsëritur gjatë disa netëve. Dhe në atë besim, kur një ëndërr përsëritet, ajo pushon së qeni një ëndërr. Bëhet një udhëzim. Një mesazh. Një urdhër.

Një urdhër hyjnor: sakrifiko birin tënd, Ismailin.

Babai nuk e fsheh. Ai ia thotë të birit. Dhe djali—i ri, i kthjellët, i palëkundur—përgjigjet:

“Bëj siç të urdhërohet. Do të më gjesh midis të palëkundurve.”

Dhe kështu ecin. Baba dhe bir.

Drejt të paimagjinueshmes – jo në frikë, por në paqe.

Drejt një momenti që do të vërë në provë thelbin e besimit: jo bindje të verbër, por besim radikal.

Dhe pikërisht kur tehu ngrihet, shfaqet një dash. Sakrifica ridrejtohet.

Jeta kursehet.

Urdhri përmbushet – jo përmes vdekjes, por përmes dorëzimit.

Sepse ajo që u vendos vërtet në altar atë ditë nuk ishte një fëmijë – ishte egoja.

Posesiviteti. Iluzioni i kontrollit.

Dhe ajo që mbeti ishte oferta më e qëndrueshme nga të gjitha: lidhja midis një ëndrre dhe besimit për ta çuar atë përpara.

Ky është kuptimi që festohet sot – jo rituali, por çlirimi.

Jo thika, por mëshira.

Jo fuqia për të marrë, por hiri për të dhënë. Jo oferta e mishit – por e vetes.

Dhe kjo, në mënyrën e saj të qetë radikale, është pikërisht arsyeja pse mblidhemi këtu.

Sepse Shqipëria—të gjithë e dimë—nuk është një vend që tërheq arkitektët më vizionarë të botës me para, shkëlqim apo premtime.

I tërheq ata me diçka shumë më të vështirë për t’u përcaktuar, por megjithatë të pamundur për t’u falsifikuar:

Një besim i përbashkët në realitetin e një ëndrre dhe në besimin se ajo mund të mbartet—as këtu, por veçanërisht këtu.

Diçka e gjallë. Diçka e papërsëritshme.

Diçka ende e lirë—çuditërisht—nga komoditetet mbytëse të mbirregullimit dhe sigurisë së parapërgatitur.

Ky festival është, në mënyrën e vet, një Bajram i shpirtit.

Një akt i të bërit hap përpara. Jo për të dominuar tokën, por për ta dëgjuar atë.

Jo për të imponuar, por për të imagjinuar së bashku.

Jo për të sakrifikuar një vizion për një tjetër – por për të lënë mënjanë egon tonë, në mënyrë që diçka e përbashkët, diçka më e madhe, të mund të ngrihet në vendin e tyre.

Dhe nëse kjo duket si rastësi – ky rreshtim i ditës së shenjtë dhe fillimit të ri –

Duhet të them, kam bërë një rrugë të gjatë, në çdo kuptim.

Dhe me të drejtë ose gabim, nuk besoj më në rastësi.

Kështu që ju ftoj – secilin prej jush – të ndieni lidhjen midis kësaj dite dhe kësaj aventure të re.

Të pranoni këtë konvergjencë të pamundur jo si rastësi, por si bekim.

Arkitektë të shquar, të rinj dhe me përvojë, miq të çmuar të Shqipërisë që kanë ardhur, vit pas viti dhe muaj pas muaji, nga të dy hemisferat e Tokës për t’u bashkuar me Ushtrinë tonë të fuqishme të Arkivit Shqiptar, të bashkuar nga një mision i përbashkët që guxoj ta përcaktoj sot si më poshtë:

Arkitektura mund të transformojë jo vetëm hapësirat, por edhe mendjet, jo vetëm vendet, por edhe imagjinatën e një komuniteti – ndjenjën e tij të vendit, vizionin e tij për të ardhmen dhe vetëbesimin e tij.

Të dashur mysafirë të ArchArmy,

Të dashur arkitektë vendas, studentë, zhvillues dhe të tjerë,

Një mirëseardhje shumë e ngrohtë për të gjithë ju këtu sot – në zemrën e gjallë të Tiranës, në një Shqipëri që sot prodhon më shumë arkitekturë sesa e gjithë Europa së bashku, ndërsa ngjitet në shkallët e fundit që ende e ndajnë atë nga Olimpi Europian.

Këtu sot, ne nisim së bashku një aventurë të re: të krijojmë një hapësirë ​​brenda një forme shpirtërore – jo një ku arkitektura duhet të ndërtohet, por ku arkitektët duhet të dëgjohen. Të dëgjuar për atë që mund të jetë hapi tjetër për t’u marrë në konsideratë ose për t’u braktisur, hapi tjetër për t’u ndërmarrë ose për t’u shmangur, sfida tjetër për t’u përqafuar ose për t’u liruar.

Dikush mund të pyesë: a janë këto dilema për arkitekturën, për hartimin e politikave, për vetë jetën – apo për diçka krejtësisht tjetër? E vërteta është se nuk shoh vija të mprehta që i ndajnë ato. Kur flas për arkitekturën, gjej shumë pak që bien plotësisht jashtë mundësive të saj. Ndoshta gabohem. Ndoshta jam tërësisht i anshëm – i magjepsur nga magjepsja ime me arkitekturën dhe mendjet që e imagjinojnë dhe e ndërtojnë atë. Por unë besoj, thellësisht dhe pa hezitim, se të dëgjosh arkitektët e vërtetë dhe të gjurmosh fijet e procesit të tyre krijues është një lloj i jashtëzakonshëm edukimi jashtëshkollor në hartimin e politikave. Të kuptosh forcat me të cilat ata përballen – forcat e natyrës dhe të vullnetit njerëzor – do të thotë të shohësh funksionimin e brendshëm të vetë vendimmarrjes. Dhe të ndjekësh tensionin në harkun e kompromiseve që ata duhet të lundrojnë – nga shkëlqimi i parë i një ideje të guximshme deri te zbritja e saj e brishtë në terrenin e realitetit, pa e thyer atë, por duke e bërë të qëndrojë drejt – është një masterklas në qëndrueshmëri për këdo që është i vendosur t’u japë formë ëndrrave të veta.

Jemi këtu për të vënë një bast të guximshëm mbi arkitekturën si katalizator në një proces demokratik ku individët dhe komunitetet duhet të rinegociojnë vazhdimisht marrëdhënien e tyre – si territoriale ashtu edhe shpirtërore – duke reflektuar mbi të kaluarën dhe duke mësuar se si të përballen me të ardhmen.

Kemi gjetur një emër për hapësirën që jemi këtu për të filluar krijimin: Festivali i Bukës dhe Zemrës.

Kemi gjetur gjithashtu një moto: “Sillni pak kripë, ju lutem!”

Shprehja “bukë, zemër dhe kripë” është triniteti i shenjtë i mikpritjes së shenjtë shqiptare. Dikur ajo kapte frymën tradicionale të kësaj toke dhe kodin tonë të vjetër të nderit, i cili kërkonte që ne të mirëprisnim mysafirët, udhëtarët dhe të huajt duke ndarë gjithçka që kishim – por kurrë më pak se bukë për stomakun, kripë për shijen dhe më e rëndësishmja, zemër për sigurinë.

Dhe ja ku jemi sot, me një ArchArmy të fuqishëm në një kërkim për të pushtuar të ardhmen – duke u ndalur për një moment për të lindur një festival që, përveç një emri dhe një motoje, ka edhe një qëllim: të formësojë, me bukën dhe zemrën tonë, një destinacion – një takim vjetor me të ardhmen, këtu në Shqipëri.

Po, rreth arkitektëve të njohur – por jo vetëm për ta. Jo vetëm për siguritë, arritjet ose trofetë e tyre, por për atë që i huton, i shqetëson, i zemëron, i lëviz, i provokon dhe i frymëzon ata. Çështja është të ndajmë një hapësirë ​​sikur të ishte një pyetje – të reflektojmë mbi dyshimet që mbartim, shpresat që ushqejmë dhe ëndrrat që ende besojmë se ia vlen t’i ndjekim.

Ka diçka tani të çuditshme, tani shqetësuese në këtë fjalë, të përbashkët. Dikur themeli i komunitetit, tani ndihet e pakapshme – madje kërcënuese. Në një epokë ku hiper-individualizmi shpërblehet dhe dhomat e kuruara të jehonës maskohen si lidhje, ajo që kemi të përbashkët është se na rrëshqet nga gishtat – jo domosdoshmërisht nga keqdashja, por përmes shpërqendrimit, lodhjes dhe harresës. Harrojmë si të dëgjojmë, si të mos pajtohemi pa përçarje, si të ndërtojmë pa dominuar, si të ndajmë pa dyshim. Dhe ndonjëherë, ata që shpëtojnë fjalën e përbashkët e bëjnë këtë vetëm për të ndarë më tej – për ta mobilizuar atë në mënyra të liga, për ta përjashtuar, për të përcaktuar kufijtë, për të krijuar hierarki përkatësie.

Dhe kështu, kjo është pikërisht ajo që jemi të thirrur të përballemi: një botë krizash të shumëfishuara – natyrore dhe të bëra nga njeriu – ku vetë ideja e nesh është nën rrethim. Ku polarizimi lulëzon nga frika dhe dialogu mbytet në zhurmë. Ku suksesi matet me distancën në vend të afërsisë dhe ambicia personale shpesh harron përgjegjësinë e saj ndaj të gjithëve.

Pra, ky takim nuk është vetëm një festë e arkitekturës, por një lloj arkitekture në vetvete – një ndërtim njerëzor, i ndërtuar mbi rrënojat e brishta të asaj që kemi trashëguar dhe mbi ëndrrat e asaj që ende shpresojmë të bëhemi. Është një ftesë për të kujtuar dhe për të krijuar. Për të kujtuar se çfarë do të thotë të kesh diçka të përbashkët – si në traumë ashtu edhe në aspiratë – dhe për të krijuar atë që ende mungon. Dhe, më urgjentisht, të kujtojmë se si ta ndajmë atë.

Si ndërtuesit e lashtë që ngritën tempuj jo vetëm për të strehuar perënditë, por edhe për të mbajtur komunitete dhe për të pritur mysafirë të largët;

ose si ata që, në rrënojat e luftës, rindërtuan jo vetëm shtëpi, por edhe shpresa – edhe ne jemi të thirrur të ndërtojmë. Jo monumente prej guri, por hapësira kuptimi. Jo vetëm struktura prej betoni, por lidhje mirëkuptimi.

Kjo është arsyeja pse ka rëndësi – thellësisht – që disa nga arkitektët më vizionarë të kohës sonë, nga Evropa, Amerika, Japonia, Koreja e Jugut dhe Kina, kanë zgjedhur të mblidhen këtu, në Shqipëri. Jo si vëzhgues të largët të një kulture të errët, as si yje të vetmuar që hedhin dritë mbi tokë të huaj – por si pjesëmarrës në një eksperiment të përbashkët: duke ndërtuar jo vetëm në një vend, por me të.

Ata mbërrijnë duke mbajtur peshën dhe hirin e traditave të tyre – me ide të formuara nga qytetet dhe klimat e tyre, historitë dhe materialet e tyre – dhe barrën e krizës gjithashtu. Kriza në shtëpi. Kriza të ndjera në një botë që tkurret me orë. Kriza të shkaktuara nga vetë ata. Dhe këtu, në Shqipëri, ndodh diçka e veçantë: ata jo vetëm që priten, por edhe priten. Jo vetëm priten, por integrohen.

I integruar nga një vend dhe një popull, peizazhi i të cilit është po aq i larmishëm sa e kaluara e tij, dhe modelet natyrore dhe njerëzore të të cilit janë po aq të vështira për t’u gjurmuar. Ndoshta për shkak të kësaj paparashikueshmërie – sepse nuk ka përsëritje, as thjeshtëzim, as rutinë – e kaluara është tragjike, dhe e ardhmja, e guximshme. Kujtesa mbetet e papërpunuar, dhe përvoja mbetet poroze – e hapur ndaj formësimit.

Nga ky takim – midis asaj që sjellin dhe asaj që gjejnë – del diçka as e importuar dhe as vendase, por e lindur midis tyre. Një sintezë.

Një bisedë jo vetëm në beton, strukturë dhe dritë, por në gjak, mish dhe kohë. Jo një kolazh stilesh, por një bashkësi qëllimesh. Një gërshetim rrëfimesh, vizionesh dhe dobësish.

Ajo që del këtu nuk është vetëm një ndërtesë, por një autorësi e përbashkët e vendit. Një autorësi kolektive, ku nënshkrimet e veçanta treten në diçka më të madhe – dhe çdo dorë, çdo sy, çdo kujtesë bëhet një gjurmë, e lidhur me një gjurmë tjetër dhe me një gjurmë tjetër dhe me një gjurmë tjetër, si gjurmët e këmbëve që formojnë një shteg.

Dhe ndoshta kjo është pjesa më e çmuar: që duke ndërtuar këtu, arkitektët nuk lënë thjesht një kontribut ose një gjurmë – ata çojnë diçka përpara. Ata na ndihmojnë të shohim jo një rrugë, por shumë.

Ndonjëherë në vija të drejta. Ndonjëherë në rrathë. Duke vizatuar një gjeometri përkatësie.

Ka energji të vërtetë në atë që arkitektura mund të gjenerojë. Një energji që rrjedh përmes nesh, na transformon dhe riformëson vetë vendin. Një energji e ndezur nga pyetjet e Shqipërisë dhe ambicia jonë e përbashkët për t’iu përgjigjur atyre – për të mirën jo vetëm të Shqipërisë, por edhe të secilit vend pjesëmarrës, kontinenteve tona dhe botës sonë të përbashkët.

Një energji e nxjerrë nga urgjencat e kohës sonë dhe e transformuar në vullnetin kolektiv për t’u përgjigjur – jo vetëm nga kurioziteti profesional, por nga impulsi njerëzor për të kuptuar.

Dhe aty qëndron bukuria e vërtetë: në momentin që takojmë njëri-tjetrin përtej roleve tona, përtej CV-ve tona. Në atë hapësirë ​​të rrallë ku njohuritë profesionale shkrihen në instinktin njerëzor – ku dizajni qëndron pranë dyshimit dhe aftësia ecën me cenueshmëri. Është atje, në atë tension të qetë, që ndërtohet diçka e fortë dhe e qëndrueshme. Jo vetëm në arkitekturë. Por përmes arkitekturës—për të gjithë ne.

Jam vërtet i prekur sot, sepse është e drejtë të thuhet, përpara kaq shumë mendjeve të shquara (e urrej t’i quaj “yje”), se Shqipëria është bërë një port shprese. Jo si slogan, por si një përvojë e jetuar – për arkitektët ndërkombëtarë që tani vijnë në numër që nuk mund t’i kishim imagjinuar vetëm pak vite më parë. Dhe për zhvilluesit gjithashtu, të cilët po mësojnë ngadalë se shpresa nuk rritet duke shmangur standardet më të larta – por duke u ngritur për t’i përmbushur ato. Duke zbuluar vlerën më të thellë të asaj që ndërtojnë – jo vetëm për përfitimin e tyre, por për këtë vend, vendin e tyre dhe botën.

Tirana sot nuk është më vetëm një skenë – është një katalizator. Jo vetëm një vendndodhje, por një bashkëpunëtor. Projektet e lindura në Shqipëri nuk janë mediokritete lokale apo klishe globale; ato janë të gjalla, rezonante dhe relevante – sepse dalin nga bashkimi i asaj që është thellësisht e rrënjosur dhe asaj që është rrënjësisht e hapur.

Dhe në një botë të fiksuar pas ikonave, autorësisë dhe pronësisë, ajo që po zhvillohet në heshtje këtu ndihet pothuajse subversive: krijimi i diçkaje vërtet të zakonshme – por si asgjë tjetër.

Kjo është ajo që feston ky festival. Dhe, më e rëndësishmja, ajo mbi të cilën guxon të ndërtojë: të përbashkëtën vërtet – jo si kujtesë nostalgjike apo slogan utopik, por si një akt i vazhdueshëm krijimi.

Një shenjë e bukur e këtij shpirti është tek të ftuarit e sjellë nga ArchArmy. Shumë prej tyre nuk erdhën me staf apo praktikantë, por me shoqërues nga fusha të tjera të jetës. Njerëz që mund të mos vendosin kurrë një vijë – por që mbajnë atë që ka më shumë rëndësi: përvojën njerëzore të një dhurate unike.

Ata na kujtojnë: e ardhmja nuk ndërtohet vetëm. Dhe sigurisht jo brenda kufijve të ekspertizës sonë. Arkitektura mund të jetë shembulli më i qartë i kësaj. Dhe këta të ftuar kanë rëndësi pikërisht sepse ajo që sjellin nuk është teknike, por emocionale, kulturore, intuitive. Ata sjellin histori, kontradikta, pyetje. Ata sjellin llojin e mençurisë që hapësirat profesionale shpesh e harrojnë. Dhe duke vepruar kështu, ata plotësojnë pamjen.

Sepse ky festival nuk ka të bëjë me arkitekturën si profesion – ka të bëjë me arkitekturën si akti njerëzor më i afërt me hyjnoren: akti i krijimit të hapësirave ku jeta mund të ndodhë, të rritet dhe të mbrohet. Ku nevoja jonë e lashtë për t’u përkasur, për t’u lidhur dhe për të lënë një gjurmë bëhet diçka që të gjithë mund ta ndajmë.

Nëse ajo që është vërtet e përbashkët nuk fillon me siguri apo mjete – por me guxim për t’i lejuar të tjerët të hyjnë dhe me përulësinë për t’u ndryshuar nga prania e tyre – atëherë ky festival, që fillon sot, është pikërisht gjëja e duhur, pikërisht në kohën e duhur, pikërisht në vendin e duhur.

Le të shohim se ku na çon. Por kudo që na çon – ose edhe nëse nuk na çon askund – le të sigurohemi që, ndërsa jemi bashkë, buka të jetë e bollshme, zemra të jetë e hapur dhe kripa të mos mungojë kurrë kur është e nevojshme.