Si gjeti shpresë një ish-peng i piratëve somalezë, duke dëgjuar këngët e Bob Dylan-it
Çdo ankth, në prapavijë, e ka një sfond muzikor dhe derisa shkrihesha prej nxehtësie si peng në Somali, muzika që më tingëllonte brenda në kokë, ishte e Bob Dylan-it:
“’Duhet të ketë rrugëdalje prej kësaj, shakaxhiu i tha hajnit’”
Shpenzoja orë të tëra në vetmi, zhytur në mendimet e mia, që kur banda piratësh më rrëmbyen nga një veturë jashtë qytetit me udhëkryqe të Galkacyo-s, në Somalinë qendrore, gjatë një udhëtimi pune si reporter në 2012, dhe misteri i kësaj kënge mu bë fiksim.
E dija këngën “All Along the Watchtower” që nga shkolla e mesme.
Së pari, e kisha dëgjuar koverin e jashtëzakonshëm elektrik-bluz të Jimi Hendrix-it, që ishte më e njohur se sa origjinali i Dylan-it, dhe ishte gjithandej nëpër radio në Los Angeles gjatë viteve ‘70-‘80.
Më vonë, isha plotësisht i pushtuar nga albumi “John Wesley Hsarding” i Dylan-it. Më vonë e dashuroja kitarën akustike shtrënguese, por edhe të lehtë të Dylan-it, si dhe zërin e tij të zjarrtë e të nënvlerësuar.
“Ka kaq shumë hutim, nuk mund të gjej ngushëllim”.
Por tekstet e tij gjithmonë kanë qenë si gjëegjëze. Kush ishte shakaxhiu, kush ishte hajni, dhe çfarë ishte ajo skena e fundit enigmatike, me princeshën dhe shërbëtorët këmbëzbathur që ecnin nëpër muret e kullës së vrojtimit.
“Larg atje në distancë, hungëroi një macë, e egër
Dy kalorës po afroheshin, era filloi të ulërijë”
Isha i prirur të lahesha në këngët e Dylan-it, pa i interpretuar fare, por mendja më shkonte te kjo, vëreja dy kalorës, jo katër, që do të thotë se nuk mund të ishin Kalorësit e Apokalipsit, e cila ishte një interpretim i zakonshëm.
Fundi i këngës te Dylan-i ishte parashikues, por në heshtje, kurse te Hendrix-i ishte i stuhishëm dhe apokaliptik.
Albumi “John Wesley Harding” si tërësi, kishte një përqendrim të lëkundshëm Biblik që kurrë nuk mund ta kuptoja, edhe pse më kujtonte “Highway 61 Revisited” me përzierjen e saj të sllengut të rrugës dhe aluzioneve antike, kërcimet e saj të lehta nga Bibla në Amerikën e shek. XX (“Zoti i tha Abrahamit, ‘Vraje për mua njërin djalë’ / Abe i tha ‘Njeri, ti a po luan me mua’”).
Pranëvënia ishte më pak kërcitëse dhe më pak qesharake te “John Wesley Harding”, por më prezente dhe e fuqishme në Somali. Kisha kohë të mendoja sa këngë të Dylan-it të viteve ‘60-ta kishin krijuar një peizazh hipstero-biblik, një regjion mendor të paligjshëm, ku refugjatët e Amerikës së pasluftës mund të shqetësoheshin për korrupsionin e Babilonisë.
“Biznesmenët, verërat e mia i pinë, lëruesit tokën ma gërryejnë
Asnjëri nga ta, vlerën nuk ua dinë”.
Atmosfera e albumit “John Wesley Harding” është, po ashtu, e mbushur me zona të pashkelura amerikane.
John Weslez Hardin (pa g-në) ishte një pushkatar i vërtetë i Teksasit, i burgosur në moshën 23-vjeçare për vrasje, dhe i vrarë nga një e shtënë arme në moshën 42-vjeçare.
Pjesa më e madhe e albumit të jep ndjesinë se është qëllimisht antike dhe e dërgon dëgjuesin në kohërat e hershme të paligjshme, duke përdorur idioma të mirënjohura country dhe folk. Pra kjo është boshti i tretë i kësaj bote imagjinare: Bibla, poetika hipstere e shekullit të njëzet dhe Amerika Perëndimore e zhdukur tashmë.
Mënyra se si e thotë fjalën “earth” Hendrix-i në koverin e tij gjithnjë më ka tingëlluar si “herb”. Por, jo vetëm mua.
Kërkimet në web dëshmojnë se është një prej fjalëve më të keqdëgjuara të viteve të ‘60-ta dhe kjo dykuptimësi ka kuptim sepse, në atë kohë, humori me marihuanë duhej bërë fshehurazi dhe ishte i palejueshëm. (Sidoqoftë, kënga kumbonte kështu te hipikët).
Biseda mes shakaxhiut dhe hajnit, po ashtu, duket të jetë një shkëmbim mes zullumqarëve mesatarë në një apokalips më të madh – të vëmendshëm, të kujdesshëm, por ndoshta njerëz të pafuqishëm që janë zënë mes forcave botë-ndryshuese, the flirtimi me nihilizmin dukej po aq i rëndësishëm tek adoleshentët e Kalifornisë në Luftën e Ftohtë sa edhe një të zënit peng në Afrikë:
“S’ka arsye për t’u ngazëllyer, hajni me mirësjellje tha
Ka shumë mes nesh që besojnë që jeta është vetëm shaka”.
Një konkluzion logjik i kësaj mënyre të menduarit është vetëvrasja. Gjë që ishte në mendjen time tërë kohën në Somali.
“Por ti dhe unë, këto gjëra i kemi kaluar, kjo s’është fati ynë
Mos ta gënjejmë më veten, ora është bërë vonë”.
Këto vargje përbëjnë një dialog të zi (frëngjisht: noir) shkëlqyeshëm. Por, gjithmonë, i kam konsideruar si tangjentë të një poezie më të madhe, që jehojnë dhe sugjerojnë se vargjet hyrëse po ndërtojnë – e po, jo edhe aq shumë, në këtë këngë, përtej skenës ku fryn era në kullë, me një mace të egër (amerikano-veriore?) që hungëron drejt dy kalorësve.
“John Wesley Harding” i ka vënë në mëdyshje dëgjuesit për vite të tëra dhe ende mbetet një nga albumet më interesante të Dylan-it. Doli ditët e fundit të vitit 1967, pasi ai të kishte përfunduar një shpikje elektrike të egër dhe të vrazhdë trevjeçare që arriti të tërbonte audiencat live nga San Francisco e deri në Londër dhe të ndryshonte muzikën folk, rock ‘n’ roll dhe “muzikën pop” një herë e mirë.
“John Wesley Harding” dukej si një kthim mbrapa te gjërat akustike, te këngët protestuese të kafeneve me të cilat edhe u bë i famshëm, por ky zhanër i ri/vjetër po ashtu tingëllonte i qetë, gati se jorevolucionar, në krahasim me këngët e tij të mëhershme.
Ishte një album filozofik, i mbështjellë me pëlhurë fetare, i errësuar në mendjet e dëgjuesve nga aksidenti motorik që, për pak, sa se vrau Dylan-in në 1966.
“Njerëzit në atë kohë nuk dinin se si ta kuptonin”, tha Steve Van Zandt, kitaristi i kahmotshëm i Bruce Springsteen në një intervistë në 2007.
“Ishte një Bob Dylan i çuditshëm ai që u zgjua pas aksidentit motorik. Hendrixi më shumë se askush tjetër e promovoi albumin John Wesley Harding. Ishte një prej albumeve më të jashtëzakonshme ndonjëherë, sigurisht”.
Dy vjet e tetë muaj isha i zënë peng. Ndonjëherë flinim jashtë, në shkurret e thata, kurse herët tjera isha i mbyllur brenda një shtëpie betoni.
Neglizhenca e ndyrë më rëndonte si një shtresë smogu, jo sepse ajri në Somali ishte i ndotur – nuk ishte – por sepse peizazhi kishte një shtrirje të shkretë që ndihej pothuajse artificiale, si një shkëlqim verbues teknik. Ndonjëherë prisja të dëgjoja muzikë fishkëllyese nga një spageti Western.
Ky krahasim nuk është i pavlerë.
Italianët kolonizuan Somalinë dhe pjesë të Italisë Jugore, ku filmat Euro-Westernë janë xhiruar, i ngjajnë jo vetëm Western-ës amerikane, por edhe shkretëtirave në regjionet afrikane, me kodrat e tyre ngjyrë kafe.
Unë jetova për disa javë në një rrënojë të vjetër koloniale italiane jashtë qytetit pirat të Hobyo-s. Raftet nën çatinë e zinkut të valëzuar ishin kalbur; nuk kishte tavan. Ndërsa flinim në një dyshek në dyshemenë prej betoni, mund të dëgjonim zogj të mëdhenj që përplasnin krahët lart, si dhe hardhuca që vërshonin nëpër mure.
Disa qytete në Somali ishin gjithashtu vende pa ligj, si Dodge City ose Tombstone në mes të viteve 1800.
Kemi dëgjuar të shtëna me armë në Hobyo çdo ditë. Si peng, keni qenë në dijeni vetëm të diellit që digjet, qiellit blu përmes një dritareje të burgut dhe shpërthimit të kallashnikovëve në rrugët plot pluhur.
‘Pse po qëllojnë?’ pyesja rojet e burgut. ‘A është vrarë dikush?’
‘Ata janë të lumtur,’ më thoshin rojtarët.
Ose, ‘Po testojnë armët’.
Njëherë, një rojtar më tha se njerëzit jashtë ishin shumë të eksituar, sepse kishin rrëmbyer një anije mallrash në Oqeanin Indian. Nuk kisha se si ta dija.
Kisha një rrugë të gjatë për të bërë para fundit të dënimit tim si peng dhe, për më shumë, se dy vjet e mendoja, në mënyrë të rregullt, nëse duhej të vrisja veten ose rojet.
Në fund do të lirohesha me pagesë, megjithëse jo pa pasur dëme në trup dhe mendje.
Tre muaj që po vuaja dënimin, një anije peshkimi industriale u shfaq në ujërat e Hobyos, që dukej nga rrënojat italiane; ishte rrëmbyer.
Në më pak se një muaj, piratët më vendosën mua dhe një tjetër peng në bord. Anija quhej Naham 3, dhe doli të ishte një tuner me linja të gjata të ekuipazhit nga burra të ardhur nga pesë ose gjashtë vende të ndryshme në Azi.
Pesë prej tyre erdhën nga Filipinet, të gjithë të krishterë dhe njëri prej tyre më dha një Bibël.
“Nuk e di se a të ndihmon ta lexosh këtë, por disa prej nesh e ndihmon”, tha ai.
Si një djalë katolik dikur i devotshëm, unë e dija Biblën, por kishin kaluar vite që kur kisha lexuar një kapitull të plotë.
Ndërkohë, unë isha bërë një gazetar i zmbrapsur, disi cinik, si dhe një romancier me kuriozitete spirituale; Unë nuk isha më i krishterë. Unë kurrë nuk i kisha lexuar profetët e Dhjatës së Vjetër në detaje. (Fëmijët katolikë ndihen mjaft në faj nëse nuk shfletojnë nëpër Jeremiah-n.)
Por unë kisha kënduar “All Along the Watchtower” në kokën time për muaj të tërë, pa pushim dhe më tej, dhe një pasdite të nxehtë në Naham 3, gati sa nuk më ndaloi zemra për të lexuar Isaia 21 : 5-9, me frymëzimin e saj për këngën e Dylanit që ishte aq e qartë:
(5) Përgatitni tryezën, rrini në kullën e vrojtimin, hani, pini; çohuni, ju princa dhe lyeni mburojën me vaj.
(6) Sepse kështu më ka thënë Zoti: Shko, vendos aty një roje, le të tregojë atë që shikon.
(7) Ai pa një karrocë me disa kalorës, një karrocë gomarësh dhe një qerre devesh; dhe ai dëgjoi me zell dhe me shumë vëmendje:
(8) Dhe ai bërtiti, një luan: Zotëria im, unë qëndroj vazhdimisht mbi kullën e Rojës ditën dhe jam vendosur në lagjen time për net të tëra.
(9) Dhe, ja, këtu vjen një qerre njerëzish, me disa kalorës. Ai u përgjigj dhe tha: “Babilonia ra, ra; dhe tërë shëmbëlltyrat e gdhendura të perëndive të tij ai i ka shembur për tokë.
Të dy kalorësit, princat, kulla e vrojtimit – madje edhe një mace e egër, në formën e një luani, në vargun 8 – të gjithë i referohen një momenti kryesor në Dhjatën e Vjetër kur hebrenjtë e mërguar në Perandorinë Babilonase dëgjuan për rënien e perandorit të saj të korruptuar.
Në disa degë të Protestantizmit Amerikan, Kulla e Rojës mbetet një simbol i besimit në shpëtim, i pritjes për rrënimin e botës materiale.
Unë nuk jam adhurues i këtyre sofistikimeve të krishtera; Unë nuk kam pasur një konvertim verbues në Somali, dhe Dylan nuk kishte lindur për së dyti ende kur ai shkroi këngën.
Por është një kondensim i jashtëzakonshëm i temave të tij të hershme.
Nëse kombinoni skenën e Dhjatës së Vjetër me dialogun e tij të shekullit të XX-të – referencën për biznesmenët, zhargonin hipster – gjeni një poezi të shkurtër, por të fuqishme për korrupsionet e Amerikës së themeluar, të shtruar dhe të zhvilluar, e cila mundi poetët dhe hipit dhe muzikantët, ndaj të cilëve Dylan-i ishte shumë mosbesues. Sigurisht!
Kënga parashikonte rënien e pushteteve të paligjshme, një fitore të largët për fatbardhët dhe memecët. Ky lexim më dha shpresë në Somali. Shakaxhi dhe hajduti, kushdo që të ishin, thjesht duhej të kishin durim me kohën e tyre.
