Afrimi saudito-iranian është i brishtë, por potenciali për Lindjen e Mesme është i madh

Ambasada e Teheranit në Riad është rihapur për herë të parë që nga viti 2016, konfirmoi në heshtje Ministria e Jashtme iraniane në prill.

Kjo, e fundit nga një seri gjestesh që tregojnë se dy fuqitë e Lindjes së Mesme janë të vendosura për të ulur një rivalitet që ka shpërfytyruar rajonin për 40 vjet.

Të gjitha llojet e shenjave, të parëndësishme dhe të mëdha, sugjerojnë se afrimi është i vërtetë.

Fluturimet civile midis dy vendeve do të rifillojnë; një iranian fitoi një konkurs saudit të leximit të Kuranit prej 800 mijë dollarësh; çeliku iranian po kalon rrugën drejt tregjeve saudite; zyrtarët nga të dy vendet u panë të përqafuar pasi marina saudite shpëtoi 60 iranianë të bllokuar në Sudan dhe Ibrahim Raisi pritet të njoftojë së shpejti një vizitë në Riad, e para nga një president iranian që nga viti 2007.

Pajtimi – i nxitur nga princi i kurorës 37-vjeçar i Arabisë Saudite Mohammed bin Salman dhe lideri suprem 83-vjeçar i Iranit Ajatollah Ali Khamenei – u shpall zyrtarisht në Kinë më 10 mars.

Asokohe dy palët përcaktuan një plan dy-mujor për të normalizuar marrëdhëniet diplomatike dhe ekonomike pas tetë vjet tensioni.

Marrëdhëniet ishin ndërprerë në vitin 2016 pasi protestuesit sulmuan ambasadën saudite në Teheran mbi ekzekutimin e një kleriku disident shiit saudit.

Por në realitet të dy palët, të cilat përfaqësojnë kultura dhe krahë të ndryshëm të Islamit, kanë qenë të kyçur në beteja për të kontrolluar rajonin që nga revolucioni iranian i vitit 1979.

Pyetja tani është nëse këto erëra ndryshimi mund të përhapen në Lindjen e Mesme, duke zhbllokuar konflikte në Jemen, Liban, Irak, Siri dhe madje edhe Izrael, të cilat të gjitha janë përkeqësuar apo edhe mbështetur nga rivaliteti saudio-iranian.

Një diplomat me bazë në Londër këshillon kujdes. “Kjo nuk është një histori dashurie. Është një timeout i përshtatshëm reciprokisht”.

Cinzia Bianco, një studiuese në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë, ka thënë se marrëveshja ishte e vërtetë, por shumë e brishtë.

“Ka disa pika kritike, të tilla si një president i ri i mundshëm republikan në SHBA, ose një sulm izraelit në Iran. Të dyja palët janë ende duke parë politikat e mundshme të sigurimit”.

Një diplomat arab në Londër e krahason procesin me ndërtimin e një kati përdhes mbi të cilin mund të ndërtonin vendet e tjera, duke sugjeruar se pasojat për rajonin mund të jenë përfundimisht të rëndësishme.

Një marrëveshje mund të konfirmojë ndikimin në rënie të Washington-it në Lindjen e Mesme, të dobësojë Izraelin, të rikthejë presidentin e Sirisë, Bashar al-Assad, në grupin arab, t’i sigurojë Arabisë Saudite një treg të ri afatgjatë të karbonit në Kinë dhe të fillojë t’i japë fund izolimit ekonomik të Iranit.

Por Ayham Kamel, kreu i kërkimit në Lindjen e Mesme për Grupin Eurasia, parashikon një proces të ngadaltë edhe me Kinën që vepron si garantuese.

“Ju nuk kaloni nga konkurrenca në bashkëpunim të rëndësishëm brenda natës. Unë dyshoj se marrëdhëniet Iran-Gjir do të largohen nga një epokë konfrontimi në një epokë më të natyrshme ku ka mosmarrëveshje, ka konkurrencë dhe ka bashkëpunim”.

Riadi nuk është ndjerë i sigurt në marrëdhëniet e tij me Washington-in për të paktën një dekadë. Pasi përfundoi varësia e SHBA-ve nga nafta saudite, roli i të parës si ofrues i sigurisë së kësaj të fundit u vu në dyshim në mënyrë të pashmangshme dhe rrugët e tyre ndryshuan ngadalë.

Riadi e pa mbështetjen e Barack Obama-s për Pranverën Arabe si të gabuar dhe u përpoq të bllokonte përpjekjet për të negociuar një marrëveshje bërthamore me Iranin në vitin 2015.

Nën administratën e Donald Trump, Riadi mori pikërisht politikën amerikane që kishte mbrojtur, duke përfshirë presionin maksimal ndaj Iranit, vetëm për të zbuluar se politika nuk i pëlqente.

Fakti që raketat e prodhuara nga Irani mbyllën përkohësisht gjysmën e prodhimit të naftës në Arabinë Saudite në shtator 2019 ishte një shfaqje tronditëse e ekspozimit saudit.

Ishte edhe më tronditëse kur Trump nuk doli në mbrojtje të Riadit.

Në mënyrë të ngjashme, Emiratet e Bashkuara Arabe u ndjenë thellësisht të ofenduara nga indiferenca e perceptuar e Perëndimit kur katër anije u sulmuan në Gjirin e Omanit në maj 2019.

Premtimi i Joe Biden gjatë fushatës zgjedhore presidenciale të SHBA-ve 2019 për ta bërë Arabinë Saudite një “pari” vështirë se sugjeroi që demokratët do të siguronin shpëtim.

Pra, Princi Mohammed donte të dilte nga vija e zjarrit, nga frika se Arabia Saudite do të bëhej dashamirëse e Teheranit në rast të një sulmi izraelit në qendrat bërthamore të Iranit.

Ai donte të ndiqte Emiratet e Bashkuara Arabe drejt një vendi më pak të ekspozuar dhe të fokusohej në zhvillimin e ekonomisë saudite.

Farea Al-Muslimi, një bashkëpunëtore e Lindjes së Mesme në Chatham House, ka thënë se “sauditi ka mbaruar me atë imazh si ATM-ja botërore. Ata nuk janë më një lopë me para në botë”.

Rivaliteti midis Arabisë Saudite dhe Iranit mund të ketë përkeqësuar shumë konflikte para-ekzistuese në rajon, por nuk i krijoi ato dhe afrimi nuk do t’i japë fund.

“Të gjitha këto konflikte janë të krijuara vetë, por ato gjithashtu kanë një dimension rajonal që ushqen elementin e brendshëm dhe kjo i bën ato më të ndërlikuara, më komplekse, më të përgjakshme”, ka thënë Bianco.

Një shans potencial për përparim është në Jemen, vendi më i varfër në botën arabe, ku Irani ka armatosur rebelët Houthi që luftojnë një koalicion të udhëhequr nga Arabia Saudite, por tani duket se është mbështetës i përpjekjeve për paqe.

“Houthis gjithashtu mund të jenë të rraskapitur pas nëntë viteve të luftës civile. Nga ana e tyre, sauditët e dinë se raketa më e vogël Houthi nga Jemeni mund të kushtojë 500 milionë dollarë shtesë si sigurim”, ka theksuar Muslimi.

Por rivaliteti midis lëvizjes Houthi, qeverisë së njohur ndërkombëtarisht dhe forcave separatiste jugore i ka rrënjët në vetë Jemenin.

‘Kontrolli iranian mbi Houthis nuk është i plotë, kështu që një premtim iranian për të bërë atë që mundet është pikërisht ai”, ka thënë Dina Esfandiary, një analiste e Lindjes së Mesme në Grupin Ndërkombëtar të Krizave.

Si një çmim pro quo për ndihmën iraniane në Jemen, Arabia Saudite duket e përgatitur për të normalizuar marrëdhëniet me Asadin e Sirisë. Ai është trajtuar si i pari për 12 vjet, por të dielën vendi i tij u ripranua në Ligën Arabe.

Riadi pretendon se normalizimi mund të çojë në forcimin e institucioneve siriane dhe ofron mënyrën më realiste për të rifituar ndikimin dhe kontrollin e rrjeteve ndërkufitare të drogës.

Por përsëri ka pengesa.

Katari, partneri kryesor i Washington-it në Gjirin Persik, dëshiron që Assad të bëjë lëshime politike, diçka që ai nuk ka treguar më parë prirje për ta bërë.

Po ashtu është e paqartë se çfarë do të thotë normalizimi për popullsinë e madhe në zonat jashtë kontrollit të qeverisë siriane.

Assad dëshiron që Turqia të largohet nga Siria veriore dhe të ndalojë sponsorizimin e militantëve në provincën Idlib, por Ankaraja nuk është e gatshme të largohet pa garanci për kurdët sirianë në kufijtë e saj.

SHBA-të janë të vendosura që kurdët të krijojnë një pjesë të burimeve të naftës dhe gazit sirian sipas modelit federal në Irak.

Një vend i tretë që ka të ngjarë të përfitojë nga përfundimi i rivalitetit saudio-iranian do të ishte Libani. Nuk ka pasur një president që nga përfundimi i mandatit të Michel Aoun në tetor.

Fraksionet e mbështetura nga Arabia Saudite dhe Irani nuk kanë qenë në gjendje të bien dakord për një zëvendësim pavarësisht raundit të njëpasnjëshëm të votimit.

Grupi i fuqishëm i Hezbollahut i mbështetur nga Irani dhe partia Lëvizja Amal e udhëhequr nga kryetari i parlamentit të Libanit, Nabih Berri, të cilët së bashku formojnë bazën shiite të Libanit, ruajnë mbështetjen e tyre për Suleiman Franjieh, një mik i ngushtë i Assad-it, por Arabia Saudite refuzon ta mbështesë atë.

Për kryeministrin izraelit, Benjamin Netanyahu, e gjithë kjo potencialisht paraqet katastrofë. Ai mendonte se marrëveshjet e Abrahamit të krijuara nga administrata Trump do të normalizonin marrëdhëniet me Arabinë Saudite, por në vend të kësaj Riadi po normalizon marrëdhëniet me armiqtë e Izraelit.

Zyrtarë të lartë të Hamasit vizituan Arabinë Saudite për herë të parë që nga viti 2015 dhe lëvizja e fundit e Riadit për t’u bërë një “partner dialogu” i Organizatës së Bashkëpunimit të Shangha-it, në të cilën Irani ka statusin e vëzhguesit, mund të shtojë vetëm ankthin e Izraelit.

Duke ripërsëritur një melodi të vjetër, Netanyahu ka thënë së fundmi se “ata që janë partnerë me Iranin janë partnerë me mjerimin”.

Dy vjet më parë, Arabia Saudite mund të ishte pajtuar me këtë vlerësim, por duket se ka vendosur që bashkëpunimi, jo lloji i konfrontimit të Izraelit, është rruga përpara.

Marrë nga “The Guardian”, përshtatur për “Albanian Post”.