“Nahlal u ngrit në vend të Mahlulit, Kibbutz Givat në vend të Jibta, Kibbutz Sarid është vendi ku ishte Huneifis. Dhe Kfar Yehushu’a qëndron në rrënojat e Tal al-Shumman”, u shpjegoi Moshe Dayan studentëve të Technion në Haifa, pothuajse 50 vjet më parë.

“Nuk ka asnjë vend të vetëm të ndërtuar në këtë vend që të mos ketë pasur një popullsi arabe”.

Në vitin 1947, kishte 418 fshatra palestineze; tre vjet më vonë ata do të zhdukeshin nga hartat, duke u zëvendësuar nga 161 vendbanime hebreje.

Sinteza e gjithë kësaj janë dy përvjetorë: Dita e Pavarësisë e festuar të martën nga izraelitët me krenari të pandryshueshme; dhe Nakba, katastrofa, e kujtuar nga palestinezët të mërkurën me dhimbje të pashuar.

Narrativa izraelite kishte vërtetuar se ishin palestinezët ata që u larguan.

Por në vitin 1989, me një kërkim monumental në arkiva, historiani izraelit Benny Morris zbuloi realitetin.

Shumica e palestinezëve u dëbuan ose u kërcënuan: 13 mijë civilë të vrarë, 750 mijë refugjatë nga një popullsi prej një milion banorë, 418 fshatra u zhdukën.

Pika e fillimit ishte rezoluta 181 e OKB-së e 29 nëntorit 1947, plani i ndarjes së Palestinës që arabët e refuzuan dhe hebrenjtë e pranuan.

Nuk ka rëndësi se cilat ishin arsyet, është jo ajo që ka mbetur në të dhënat e historisë dhe që izraelitët e kanë bërë të paapelueshme.

“Palestinezët nuk humbasin kurrë një mundësi,” do të thoshte Abba Eban, ministri i jashtëm i Golda Meir, 20 vjet më vonë.

Në realitet, origjina e Nakba-s filloi shumë më herët, në fund të shekullit të 19-të, kur disa hebrenj nga Evropa Lindore vendosën që populli hebre duhet të kthehej në Tokën e Premtuar.

Në Palestinë “ne do të jemi pjesë e murit europian kundër Azisë”, shkroi Theodor Herzl, babai i lëvizjes. “Ne do të shërbejmë si një avanpost i qytetërimit kundër barbarizmit.”

Është e kuptueshme që arabët e konsiderojnë kështu sionizmin si shprehje të kolonializmit evropian.

Sionizmi mbeti një propozim i pakicës midis komuniteteve hebreje deri në nazizmin dhe Holokaustin: kur Palestina u bë e vetmja strehë nga antisemitizmi evropian.

Nakba në hebraisht përkthehet në fjalën Shoah. Dy katastrofat nuk janë të krahasueshme, por për çdo popull tragjedia e tyre është gjithmonë më e madhja.

Njerëzit përgjegjës për Nakba-n palestineze ishin izraelitët, por autorët e Shoah nuk ishin palestinezët.

Për mijëra vjet bota arabe – “barbarizmi” sipas Herzl-it – pothuajse gjithmonë kishte integruar pakicat hebreje. Nga Maroku deri në Ngushticën e Hormuzit, nuk ka ekzistuar ndonjëherë geto.

“Sionizmi jo vetëm që i transformoi palestinezët në refugjatë, por edhe hebrenjtë e Lindjes në të huaj në tokën e tyre”, shkruan Avi Shlaim, një nga historianët më të rëndësishëm të Izraelit.

“E kaluara e përbashkët e hebrenjve dhe myslimanëve u zëvendësua nga realiteti i ri i konfliktit arabo-izraelit”.

Ishin 850 mijë “hebrenj arabë” që u bënë refugjatë për shkak të sionizmit dhe nacionalizmit arab: një Nakba e dytë, megjithëse hebre.

Në Irak, ku lindi Shlaim, hebrenjtë kishin jetuar që nga viti 586 para Krishtit. Kur u desh të iknin, ata u bënë qytetarë të dorës së dytë në Izrael në krahasim me Ashkenazimët evropianë.

Ata ishin “hordhi të egra”, sipas David Ben Gurion. “Ne duhet të rrënjosim një frymë perëndimore tek ata dhe të mos i lejojmë ata të na tërheqin në një Lindje të panatyrshme”, tha Abba Eban.

Ky digresion i shpejtë historik ndihmon për të kuptuar se sa të thella dhe të papajtueshme janë rrënjët e dy përvjetorëve.

Ndoshta për të kuptuar pse asgjë nuk ka ndryshuar për 76 vjet.

Ka diçka patologjike nëse në të njëjtat ditë dhe në të njëjtën tokë të diskutueshme, izraelitët vazhdojnë të festojnë një sukses dhe palestinezët një tragjedi.

Nëse edhe pas 76 vitesh luftëra, e fundit ende në vazhdim, izraelitët nuk e kanë kuptuar se nuk do të ketë paqe pa palestinezët.

Dhe se pas gjithë kësaj kohe shumë palestinezë besojnë gjithashtu se një shtet hebre nuk duhet të ekzistojë “nga deti në lumë”: më 7 tetor, Yahya Sinwar i Hamasit besonte se ai do të çlironte Jerusalemin.

“Nuk ka popull që quhet palestinez,” tha Golda Meir në vend të kësaj: 50 vjet më vonë Bibi Netanyahu është ende i bindur për këtë. Pavarësisht dëshmive për të kundërtën për 76 vjet.