“Nëse fëmija juaj tregohet sarkastik, është një shenjë e inteligjencës”

Sarkazma është një nga mjetet gjuhësore më të fuqishme, por sipas psikologëve dhe neuro-shkencëtarëve, cilësohet edhe si formë e lartë e inteligjencës.

Megjithatë prindërit ose mësuesit e adoleshentëve, në veçanti, e kanë të vështirë ta cilësojnë këtë si një shenjë të një mendjeje “të zgjuar” dhe kreative.

Studiuesit kanë zbuluar se energjia që duhet të shpenzojë njeriu, është shumë e lartë.

Për të arritur në një interpretim të saktë, thonë ata, frekuenca e trurit duhet të kalojë nëpër rrathë të shumtë, sesa kur një person deklaron një informacion të thjeshtë.

Sarkazma tek të miturit – dëshmi e pjekurisë

Ndonëse shpesh hidhet poshtë sidomos te të miturit, sarkazma është në fakt dëshmi e pjekurisë.

Që një fëmijë ta kuptojë dhe ta zotërojë plotësisht atë, duhen vite që truri i tyre në zhvillim të arrijë ta kuptojë.

“Mund të jetë mjaft sfiduese”, thotë Penny Pexman, psiko-linguiste në Universitetin e Calgary-t.

Pexman është e bindur për rëndësinë e sarkazmës, saqë ka filluar të hartojë programe trajnimi për t’i ndihmuar fëmijët ta zhvillojnë atë.

Fëmijëria

Disa të dhëna për kompleksitetin e sarkazmës, sipas Pexman-it, vijnë nga trajektorja e gjatë e zhvillimit gjatë fëmijërisë.

Për shembull, një fëmijë mund të shikojë një personazh të quajtur Jane, i cili po përpiqet të pikturojë një trëndafil, por që bën një rrëmujë të tmerrshme.

Dy deklaratat që fëmijët dëgjojnë, janë: “Ti je një piktor i mrekullueshëm” dhe “Ti je një kopshtar i tmerrshëm”.

Në përgjithësi, shpjegon Pexman, fëmijët nën 5 vjeç thjesht nuk janë në gjendje të dallojnë sarkazmën e këtyre deklaratave dhe priren t’i marrin ato fjalë për fjalë.

Por, pasi fillojnë të kuptojnë se fjalët mbartin një lloj kuptimi, ata përpiqen të kuptojnë ngjyrimin figurativ. (Fëmijët mund të mendojnë se dikush thjesht po gënjen, për shembull).

Vënia në përdorim të humorit therës, si një formë ngacmimi, kërkon kohë.

“Kjo zhvillohet veçanërisht vonë – mesatarisht në moshën nëntë ose 10 vjeç”, thotë Pexman.

Faktorë të tjerë, që mund të sinjalizojnë kuptimin sarkastik dhe atyre të konteksteve në të cilat sarkazma mund ose nuk mund të pritet, përfshijnë fjalorin, gramatikën dhe aftësinë e gjithsecilit për të kapur sinjalet delikate.

Kjo mund të vijë vetëm me përvojë të gjerë të situatave sociale. “Janë të gjitha këto pjesë që një fëmijë duhet t’i bashkojë, por asnjëra prej tyre nuk është e mjaftueshme, në vetvete, për të kuptuar sarkazmën”, thotë Pexman.

Studimet e saj të fundit kanë treguar se mjedisi në shtëpi i një fëmije mund të ndikojë fuqishëm në kuptimin dhe përdorimin e sarkazmës.

Nëse prindërit përdorin sarkazëm, te fëmijët e tyre ka  më shumë gjasa që ta zhvillojnë vetë aftësinë.

Të folurit krijues

Nëse ende nuk jeni të bindur se dashuria e adoleshentit tuaj për sarkazmën është një moment që ia vlen të festohet, merrni parasysh një eksperiment të fundit nga Ruth Filik, psikologe në Universitetin e Nottingham-it në Mbretërinë e Bashkuar.

Pjesëmarrësve iu kërkua të shtriheshin në një skaner “fMRI”, ndërsa lexonin ngjarje të zakonshme.

Në disa raste, deklaratat e personazheve ishin butësisht ironike, si p.sh. “Bernice dhe Caitlin aplikuan të dy për një kurs psikologjie në një universitet në Shtetet e Bashkuara. Ata shkuan për të shtypur aplikacionet e tyre së bashku. Printeri kishte në dispozicion vetëm letër rozë. Bernice i tha Caitlin: ‘Shumë formale!'”

Tek të tjerë, të njëjtat fjalë u përdorën si kritikë sarkastike ndaj një personi të caktuar:

“Bernice dhe Caitlin po aplikonin të dy për një kurs psikologjie në një universitet në SHBA. Ata shkuan për të shtypur aplikacionet e tyre së bashku. Caitlin zgjodhi të printonte të sajën në letër rozë. Bernice i tha Caitlin: ‘Shumë formale!'”

Pas këtyre lloj deklaratave të paqarta, u zbulua rëndësia e teorisë së mendjes në interpretimin e tyre.

Megjithatë, Filik zbuloi se sarkazma shkaktoi një aktivitet më të madh në rrjetet semantike të përfshira në përpunimin e gjuhës së përgjithshme dhe në pjesët e trurit të përfshirë në humor, krahasuar me ironinë josarkastike – të cilën ajo e konsideron si një shenjë të kompleksitetit të tij të përgjithshëm.

“Është më sfiduese të kuptosh se cilat ishin bindjet e personit tjetër, pse ata e thanë këtë dhe nëse po përpiqen të tregohen negativ apo qesharak”.

Kjo stërvitje mendore mund të vijë me disa përfitime befasuese.

Duke punuar me kolegët në Universitetet e Harvardit dhe të Kolumbisë, Li Huang në shkollën e biznesit të Insead-it në Fontainebleau, Francë, ka treguar se shprehja, marrja ose kujtimi i komenteve sarkastike, mund të ndihmojnë në katalizimin e të menduarit krijues.

Një nga eksperimentet e saj përfshinte “Problemin e qirinjve”, për shembull, në të cilin pjesëmarrësve u jepet një qiri, një paketë shkrepësesh dhe një kuti me kapëse.

Detyra e tyre është të gjejnë një mënyrë për ta ngjitur qiriun në mur, në mënyrë që të digjet pa pikuar dyllë në dysheme.

Përgjigjja e saktë është ta zbrazni kutinë me kapëse, ta fiksoni në mur dhe më pas të vendosni qiriun brenda – zgjidhje që do t’ju vijë në mendje vetëm nëse jeni të përgatitur të mendoni për funksionet e secilit objekt.

Para se të fillonin ta zbatonin, disa pjesëmarrësve iu kërkua të kujtonin një ndërveprim sarkastik, ndërsa të tjerë kujtuan një shkëmbim të sinqertë ose neutral.

Çuditërisht, kujtimet sarkastike dyfishuan shkallën e suksesit të pjesëmarrësve, nga rreth 30 në më shumë se 60%.

Si një formë humori, sarkazma mund të na ndihmojë gjithashtu të përballemi me zhgënjimin ose stresin.

“Kjo mund të jetë një mënyrë për të lëshuar avull”, thotë Kathrin Rothermich në Universitetin e Karolinës Lindore në Greenville, Karolina e Veriut.

Në mënyrë intriguese, një nga studimet e saj të fundit zbuloi se përdorimi i sarkazmës nga individët në depresion dhe në ankth u rrit gjatë pandemisë COVID-19 – gjë që mund të pasqyrojë këtë mekanizëm përballues.

Në përgjithësi, megjithatë, motivimi kryesor i sarkazmës do të jetë gjuhësor – për t’i dhënë ngjyrë mesazheve që shpresojmë të përcjellim.

“Ju keni velin e kuptimit sipërfaqësor, mbi kuptimin themelor”, thotë Pexman. Mund të jetë një ngacmim i butë dhe nëse po kritikoni dikë në mënyrë të vazhdueshme, madje mund t’ju japë një mohim të besueshëm – duke reduktuar rrezikun e një grindjeje.

Sarkazma, domosdoshmëri

Fillimisht mund të ndihet si një tronditje kur prindërit vërejnë se fëmijët e tyre përdorin sarkazëm – një shenjë, ndoshta, e një cinizmi më të ngjashëm me të rriturit.

Prindërit mund të ndihen veçanërisht të pafuqishëm kur kanë të bëjnë me një adoleshent që e injekton atë në pothuajse të gjitha ndërveprimet, sikur ata shprehin ndonjë emocion të sinqertë.

Por a duhet t’i fajësojmë adoleshentët për përdorimin e këtij mjeti gjuhësor të gjithanshëm? Ndoshta shihet më mirë si praktikë e dobishme e një aftësie jetike?

Pexman pajtohet – dhe për këtë arsye ajo ka filluar të kërkojë mënyra për t’u mësuar sarkazmën fëmijëve që janë të ngadaltë në kapjen e “ngjyrimeve” të saj.

Marrë nga “BBC”, përshtaur për Albanian Post!

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.