Moki Cherry, artistja suedeze që krijoi një ‘shtëpi shpirtërore’

Në një fotografi të vitit 1967, artistja suedeze Moki Cherry shtrihet në një qilim në dysheme në shtëpinë e saj, duke parë në distancë.

Ajo mban një libër të hapur në një faqe me sa duket për artin.

Pas saj, muret janë tërësisht të veshura me tekstile të dekoruara të mbuluara me forma dhe modele shumëngjyrëshe – pjesët e paqarta të trupit dhe linjat rrotulluese abstrakte të pjesëve.

Përpara saj është vajza e saj e vogël, këngëtarja dhe kantautorja tashmë shumëçmuar, Neneh Cherry, e ulur në një stol dhe duke treguar drejtimin që Moki po shikon.

Ky imazh përmbledh Moki-n si një artiste dhe mënyrën se si Neneh e percepton nënën e saj.

“Ajo ishte autodidakte, por edhe tepër studioze”, thotë Neneh tani 59-vjeçare.

Neneh vëren se Moki ishte gjithmonë duke punuar për të përmirësuar praktikën e saj.

“Ajo ishte gjithmonë e pranishme, por kishte një lloj intensiteti që ishte kaq i bukur”.

“Më kujtohet ajo duke punuar me pëlhura në dysheme. Gjithmonë mendoj se si koka e saj ishte e kthyer poshtë në çdo zonë ku ajo punonte”.

Moki ishte një artiste ndërdisiplinore e lindur në vitin 1943 në Norrbotten, një rajon në verilindje të Suedisë.

Ajo krijoi art nga vitet 1960 deri sa u shua në vitin 2009, duke eksploruar mediume të ndryshme, duke përfshirë sixhadenë, modën, pikturën, kolazhin dhe qeramikën.

Pavarësisht se emri i saj është relativisht i panjohur gjatë gjithë jetës së saj, “vepra e Moki-t është më e njohur tani”, sipas Elisabeth Millqvist, drejtore e Moderna Museet në Malmö, Suedi.

Atje “Një Udhëtim i Përjetshëm”, retrospektiva më e gjerë e artit të saj do të jetë e shfaqur deri në mars 2024.

Krijimet e Moki-t zbukuruan gjithçka, nga kostumet e muzikantëve te veshjet e përditshme të familjes së saj, te kopertinat e albumeve dhe sfondi i koncerteve muzikore, veçanërisht ato të partnerit të saj, trumpetistit amerikan të xhazit Don Cherry, të cilin ajo e takoi në mesin e viteve 1960 dhe bashkëpunoi me dekada.

“Puna e saj është shumë organike në mënyrën se si mund të prezantohet”, sipas Andreas Nilsson, i cili bashkëkuroi shfaqjen në Malmö me Millqvist.

“Ajo e bëri atë jo vetëm për ta prezantuar në një galeri me kubi të bardhë siç po bëjmë këtu, por edhe për koncerte, veshje dhe skena teatrore”.

Një ringjallje e interesit për tapiceri dhe pranimi i saj si një formë arti ka rezultuar që Moki dhe puna e saj, të cilën shumë e kanë konsideruar përpara kohës së saj, kanë fituar më shumë njohje.

“Shumë artistë bashkëkohorë po përdorin tekstile dhe qeramikë, gjë që është e mrekullueshme, por nuk ka kaluar shumë kohë më parë që galeritë nuk e morën seriozisht këtë lloj pune dhe e panë atë si hobi të grave”, sipas Karlsson.

“Unë mendoj se ajo qëndroi pranë materialeve për të cilat ishte e interesuar, por u përpoq të gjente shumë njerëz të etur për ta shfaqur atë në galeri”.

Një pjesë e asaj që bie në sy për Moki-n si artiste është ajo për të cilën ajo dhe puna e saj qëndronin, dhe se si ajo balancoi aspekte të ndryshme të ekzistencës së saj.

Ajo jetoi me një moto të thjeshtë: Skena si shtëpi dhe shtëpia si skenë, e cila nxjerr në pah jo vetëm mënyrën se si ajo e shihte jetën e saj si shumë të ndërthurur me praktikën e saj, por edhe mënyrën se si ajo lundronte mëmësinë në vitet 1960 dhe 70, duke sjellë dy fëmijët e saj Neneh dhe Eagle-Eye.

Sipas kuratoreve Millqvist dhe Nilsson, rritja e të drejtave të grave në SHBA në vitet 1960 dhe 70, ku Moki dhe partneri i saj Don jetonin në atë kohë (si dhe në Suedi), nënkuptonte se gratë që punonin po pranoheshin gjithnjë e më shumë.

Rolet gjinore në shtëpi ishin ende të përhapura, megjithëse Moki i sfidoi këto konventa përmes artit të saj.

“Ajo kërkoi një mënyrë për ta bërë situatën e brendshme artistike dhe punët e shtëpisë në vepra arti”, sipas Millqvist.

Shtëpia e Moki dhe Don shpesh bëhej një shtrirje e praktikës së tyre dhe një qendër krijuese ku ajo dhe Don ftonin fëmijë dhe artistë nga komuniteti për të krijuar.

Neneh kujton gjithashtu se si Moki shpesh krijonte hapësirën e saj në studio për të akomoduar punën dhe amësinë.

“Në disa tavolina, mund të kishte një vepër arti me të cilën ajo punonte në varësi të asaj që po bënte, nëse ishte pëlhurë, në letër apo çfarëdo tjetër, dhe më pas në qoshe, do të kishte një tufë këllëfësh jastëku që ajo hekuroste”>

“Kishte një dualitet me të cilin Moki luftoi: ëndrrën për të kërkuar një shtëpi që funksiononte, por edhe gjetjen e kohës për të bërë punën e saj”.

Thënë kështu, Neneh vëren se nëna e saj dukej se përqafonte disa elementë të sistemeve tradicionale, të cilat Neneh sugjeron se vinin nga Moki që vlerësonte aspektet e edukimit të saj suedez, duke rezultuar në aktivitetet e saj të kënaqshme si “procesi i ngadaltë i gatimit të ushqimit”.

Por, krahas ideve përmbysëse të amësisë, Moki bëri vepra unike për personalitetin dhe interesat e saj, veçanërisht natyrën dhe budizmin.

Simbolet shpirtërore dhe historike janë gjithashtu të përhapura në veprën e Moki.

“Një nga më të dukshmet është përdorimi i gjarpërinjve, të cilët shfaqen në të gjitha fushat e ndryshme të punës së saj”, shpjegon Karlsson.

“Gjarpërinjtë janë një simbol i spikatur dhe i lashtë në shumë vende të ndryshme [në mbarë globin] që mund të nënkuptojë diçka që lidhet me natyrën ose shpirtëroren e grave”.

Neneh dhe Karlsson theksojnë se Moki nguli një ndjenjë kurioziteti për botën dhe një nevojë për kreativitet në familjen e saj.

“Ajo nuk kishte asnjë interes të dëshironte të ishte një person stereotip vendas. Por në të njëjtën kohë, ajo ishte shumë e interesuar të rindërtonte idenë se çfarë do të thoshte shtëpia në një mënyrë shpirtërore”.

Marrë nga “BBC”, përshtatur për “Albanian Post”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.