Në një sondazh të bërë në katër qarqe ish-komuniste të Evropës Qendrore thuhet se më shumë se gjysma e njerëzve frikësohen se liria e medias është në rrezik, me një shumicë të konsiderueshme që duan masat e qeverisë ose të Bashkimit Evropian t’i mbrojnë ata.
Gjetjet, nga të anketuarit në Poloni, Hungari, Republikën Çeke dhe Sllovaki, zbulohen në atë që supozohet se është studimi më i madh i opinionit mbi çështjen i kryer në “vendet e Vishegradit”. Ato do të jenë pjesë e procesit të konsultimit për një projektligj për lirinë e shtypit që po përgatitet nga Komisioni Evropian.
Projektligji, i kryesuar nga zëvendëspresidentja e komisionit për vlerat dhe transparencën, Vera Jourova, po hartohet për të mbrojtur pluralizmin dhe pavarësinë e medias mes shqetësimeve në rritje për pronësinë dhe ndërhyrjen e mundshme të qeverisë.
Në atë që organizatorët shpresojnë se do të japë një nxitje për veprim, 52 përqind shprehën shqetësimin për lirinë e medias – me shifrën më të lartë, 63 përqind, të regjistruar në Poloni, qeveria e së cilës partia nacionaliste Ligj dhe Drejtësi (PiS) akuzohet se ka shënjestruar në mënyrë agresive mediat e pavarura.
71 përqind në të katër vendet mbështetën legjislacionin e qeverisë për mbrojtjen, ndërsa 59 përqind mbështetën dhënien e më shumë kompetencave të BE-së për të mbrojtur liritë e medias.
Misha Glenny, një transmetues britanik dhe kryetar i Komitetit për Pavarësinë Editoriale – i cili autorizoi studimin së bashku me komitetin çek të Institutit Ndërkombëtar të Shtypit – paralajmëroi BE-në që të mos shpërfillte shkeljet e Polonisë si një shpërblim për rolin e saj në zbatimin e politikës perëndimore në luftën e Rusisë kundër Ukrainës, veçanërisht kur krahasohet me Hungarinë, e cila ka refuzuar të dërgojë armë ose të shkurtojë furnizimet me energji nga Rusia.
“Ajo që keni parë që nga Ukraina është se Komisioni Evropian dhe disa qeveri të Bashkimit Evropian kanë për synim [kryeministrin Viktor] Orban dhe Hungarinë për shkak të pozicionit të tyre kundërshtues dhe po i japin Polonisë një kalim falas për disa nga çështjet e ligjit”, tha ai.
Studimi i 4 mijë e 69 personave u krye në një periudhë 16-ditore në shkurt, përpara pushtimit të Rusisë.
Hungaria, ku qeveria Fidesz e ekstremit të djathtë të Orban fitoi këtë muaj për një mandat të katërt radhazi, zbuloi numrin më të madh të të anketuarve – 47 përqind – që mendojnë se media e vendit të tyre nuk është e lirë. Vetëm 30 përqind e vlerësuan atë si të lirë, krahasuar me 47 përqind në Republikën Çeke, ku mbështetja për pavarësinë e medias është më e larta.
Qeveria e Orbanit është vënë nën shqyrtim mbi blerjet e paqarta të pronësisë që kanë parë rreth 500 media të veçanta të vendosura nën një themel ombrellë, Kesma, dhe ndërhyrjen në transmetimin publik që kritikët thonë se ka reduktuar stacionet televizive dhe radion në kanale propagandistike, shpesh duke shprehur luftë pro-ruse.
Mbështetja për lirinë e medias midis mbështetësve të Fidesz është dukshëm më e ulët se midis grupeve të tjera, tha Vaclav Stetka, një specialist i medias në universitetin Loughborough.
“Votuesit e Fidesz janë një fis krejtësisht i ndryshëm”, tha ai. “30 përqind e tyre mbështesin që pronarët e mediave të jenë përgjegjës për përmbajtjen. Kjo shifër nuk përsëritet askund tjetër”.
Veronika Munk, drejtoresha e përmbajtjes në Telex, një faqe e pavarur hungareze e lajmeve e krijuar pasi një biznesmen pro-qeveritar mori drejtimin e medias ku ajo punonte më parë, tha se rënia e lirisë së medias në Hungari shërbeu si një paralajmërim për të tjerët.
“Hungaria tregon se sa shpejt gjërat mund të ndryshojnë”, tha ajo. “Në indeksin e Reporterëve pa Kufij për vitin 2006, Hungaria ishte e 10-ta nga rreth 160 vende. Tani jemi të 92-të”.
E pyetur nëse kishte frikë se gjërat do të përkeqësoheshin më tej, ajo tha: “kjo mundësi është gjithmonë aty. Faqja jonë e internetit financohet nga donacionet e lexuesve. Një nga shqetësimet e mia është nëse qeveria vendos të ndërpresë këtë lidhje ekonomike, gjë që mund ta bëjë me një ligj të ri, sepse kanë dy të tretat e vendeve në parlament”.
