Kur alfabeti përplaste “Bashkimin” me “Agimin”

Çështja e përcaktimit të një alfabeti unik për gjuhën shqipe do të merrte hov në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të.

Intelektualët e Rilindjes e konsideronin asokohe gjuhën si problem gjuhësor dhe kulturor, por më së shumti politik.

Duke krijuar kushte të favorshme për zhvillimin e gjuhës shqipe, kjo do të shërbente drejtpërdrejt edhe për forcimin e bashkimit kombëtar dhe politik të shqiptarëve.

Është një fakt i njohur që përdorimi i alfabeteve të ndryshëm për shkrimin e gjuhës shqipe, më tepër se përdorimi i një libri unik ABC-je, nuk ishte vetëm rezultat i pengesave të shumta të jashtme.

Brenda lëvizjes kombëtare kishte një mungesë mirëkuptimi.

Kjo ndjenjë nxitej nga interesa lokale të grupeve kulturore të shqiptarëve të ndryshëm.

Në këtë periudhë, shoqatat ushqeheshin me ndarje rajonale të trashëguara.

Djepi i “debatit”

Qyteti i Shkodrës ishte një nga vendet ku mosmarrëveshjet, që lidheshin me çështjen e alfabetit, dolën në pah.

Debatet, të cilat kishin nisur në Shkodër që në vitin 1899 vazhduan deri në vitin 1908.

Objekti i ndasisë ishte se cili alfabet duhej përdorur në shkolla për të shkruar gjuhën shqipe.

Në vitin 1899, nën iniciativën e Ipeshkvit Preng Doçi, igumeni (kreu i manastirit) i Mirditës, në Shkodër do të themelohej një shoqatë me emrin “Organizata për Njësimin e Gjuhës Shqipe” – njohur edhe me emrin “Bashkimi”.

Organizata mori përsipër të krijonte një alfabet të vetëm me shkronja latine.

Një alfabet i tillë do të miratohej më pas nga organizata.

Ajo përbëhej jo vetëm nga shkronjat e njohura latine, por u plotësua me disa diagrafe (bashkim fonemash) që përfaqësonin tingujt e veçantë të gjuhës shqipe.

Roli i Austrisë

Nga dokumentimet e kohës zbulohet njoftimi që i bëri konsulli i Përgjithshëm austriak në Shkodër, Theodor Anton Ippen – Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë – lidhur me synimet e organizatës për një alfabet të ri.

Në një shënim dërguar eprorëve të tij, ai pozicionohet krah organizimit dhe alfabetit të miratuar prej saj.

Megjithatë, sipas një raporti të mëvonshëm të Ipen-it, të datës 15 korrik 1899, brenda organizatës “Bashkimi” kishte edhe persona që kundërshtonin përdorimin e alfabetit të ri në tekstet e reja.

I gjithë populli ishte i mendimit që të mos përdoret më alfabeti i shkrimtarëve të vjetër të Veriut.

Vendimi ishte marrë: Alfabeti i ri do të përdorej në të gjitha botimet dhe shkollat.

​​Ai mori miratimin e të gjithë mësuesve të shkollave laike për të përdorur alfabetin e ri.

Kundërshtuesit, siç u bë e qartë më vonë, i kishin rezervat e tyre vetëm për faktin se egoja e tyre profesionale u lëndua, pasi ata nuk u pyetën.

“Agimi” i debatit

Në vitin 1902, në Shkodër do të botohej një alfabet i ri.

Autori i saj ishte Ndre Mjeda, anëtar i organizatës letrare “Agimi”.

Edhe ky alfabet ishte i përbërë nga shkronjat latine, por në kundërshtim me alfabetin e “Bashkimit”, përdorte parimin: një shkronjë të vetme për çdo tingull.

Ky alfabet u miratua nga Kongresi Ndërkombëtar i Orientalistëve të mbajtur në Hamburg (Gjermani).

Ajo u mbështet nga peshkopata katolike e Shkodrës dhe shumica e klerit.

Alfabeti i ri i quajtur “Alfabeti i Agimit” u vendos kundër alfabetit të njohur “Alfabeti i Bashkimit”.

Pra, në këtë mënyrë, mes tyre lindi një rivalitet.

Qeveria austriake ishte e mendimit se alfabeti “Agimi” i Mjedës ishte më afër alfabetit të Stambollit dhe ishte më i mirë se ai i shoqatës “Bashkimi”.

Për më tepër, pasuesit e Mjedës kishin prirjen për të shkuar drejt një alfabeti të njësuar, një tendencë që i mungonte Doçit.

Gjithsesi, mosmarrëveshjet vazhduan të ekzistojnë dhe rivaliteti mes “Bashkimit” dhe “Agimit” vazhduan, por ishte më i theksuar në rajonin e Shkodrës.

Rrjedhimisht, ai pati pak ndikim në pjesët e tjera të vendit, ku u përdor alfabeti i Stambollit.

Alfabeti i “Bashkimit” mbështetej nga françeskanët, ndërsa alfabeti i “Agimit” mbështetej nga peshkopata e Shkodrës dhe shumica e klerit katolik.

Dita e “Alfabetit”

22 nëntori i vitit 1908 do të shënjonte ndoshta “një nga datat më të rëndësishme të kulturës shqiptare”.

Konferenca e mirëfilltë akademike, që do të quhej Kongresi i Manastirit për shkak të vendit ku u zhvillua, do të vendoste për një alfabet standard të gjuhës shqipe.

Kongresi u mbajt në shtëpinë e Fehim Zavalanit, ku ishte edhe selia e Shoqatës “Bashkimi”.

Në konferencë ishin bërë bashkë figura të shquara të jetës kulturore dhe politike nga trevat e banuara me shqiptarë.

Pesëdhjetë delegatë përfaqësonin njëzet e tre qytete, qyteza dhe shoqata kulturore e patriotike të banuara nga shqiptarët.

Tridhjetë e dy nga pjesëmarrësit kishin të drejtë vote në Kongres dhe tetëmbëdhjetë prej tyre shërbyen si vëzhgues.

Mes figurave sublime, si Gjergj Fishta apo Luigj Gurakuqi, ishte dhe Parashqevi Qiriazi, e cila ishte përgjegjëse për organizimin e propozimeve për alfabetin.

Delegatët do të votonin njëzëri për përdorimin e alfabetit “Bashkimi” si alfabeti standard i shqipes.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com