Kriza e kamerave kërcënon të mbyllë bisedimet bërthamore me Iranin

Menjëherë pasi Irani nënshkroi marrëveshjen e tij të rëndësishme bërthamore me fuqitë botërore, ekspertët e mbikëqyrësit bërthamor të OKB-së udhëtuan në të gjithë vendin, duke instaluar kamera vëzhgimi të padëmshme në objektet bërthamore të Republikës Islamike.

Pajisjet e sofistikuara ishin jetike për aftësinë e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike për të siguruar që Tehran-i të respektonte marrëveshjen e 2015-ës. Deri në janar 2016, IAEA-ja tha se ishte duke mbledhur dhe analizuar “qindra mijëra imazhe të kapura çdo ditë” nga kamerat.

Por gjashtë vjet më vonë, një grindje mbi këto kamera kërcënon të prishë përpjekjet diplomatike për të shpëtuar marrëveshjen bërthamore dhe përshkallëzimin e tensioneve midis regjimit islamik dhe perëndimit.

Javën e kaluar, Tehran-i informoi IAEA-në se po hiqte të gjitha 27 kamerat që mbikëqyrësi kishte instaluar për të monitoruar marrëveshjen – një “hakmarrje” dramatike ndaj një rezolute të IAEA-së të sponsorizuar nga perëndimi që kritikonte Iranin.

Lëvizja dëmton rëndë aftësinë e agjencisë për të vëzhguar programin e republikës ndërsa rriten shqetësimet se Tehran-i po afrohet më shumë me pasurimin e uraniumit në nivele që do t’i mundësonin atij të prodhonte një armë bërthamore, megjithëse Irani ka thënë se nuk dëshiron të prodhojë një bombë.

Analistët besojnë se veprimi i Iranit është një hapësirë e krijuar për të rritur ndikimin e tij në tryezën e negociatave pas më shumë se një viti përpjekjesh diplomatike të ndërmjetësuara nga BE-ja për të ringjallur marrëveshjen kanë ngecur.

Nëse bisedimet dështojnë, perëndimi pritet të vendosë më shumë masa ndëshkuese kundër Iranit, gjë që do të përshkallëzonte tensionet dhe do të rrezikonte një periudhë të re paqëndrueshmërie në rajon.

Kriza bërthamore ka filluar të ziejë që kur ish-presidenti amerikan Donald Trump braktisi në mënyrë të njëanshme marrëveshjen në vitin 2018 dhe vendosi qindra sanksione si pjesë e një fushate “presioni maksimal”.

Një vit pasi Trump hoqi dorë nga marrëveshja, Irani rriti në mënyrë agresive aktivitetin e tij bërthamor.

Presidenti demokrat Joe Biden premtoi se do t’i bashkohej marrëveshjes dhe do të hiqte sanksionet nëse Tehran-i do t’i rikthehej pajtueshmërisë për të “ringjallur” marrëveshjen.

Por procesi u hodh jashtë kursit pasi Moska – një nga nënshkruesit – këmbënguli se donte garanci nga SHBA-të se sanksionet e vendosura ndaj Rusisë për shkak të luftës së saj me Ukrainën nuk do të ndikonin në bashkëpunimin e saj me Iranin.

Si Irani, ashtu edhe SHBA-të thonë se duan që marrëveshja të përfundojë. Por ata nuk kanë arritur të bien dakord për çështjet e pazgjidhura, veçanërisht kërkesën e Tehran-it që Washington-i të heqë një emërtim terrorist mbi Gardën Revolucionare të Iranit, krahun më të fuqishëm të aparatit të sigurisë shtetërore.

Si rezultat, përpjekjet diplomatike janë bllokuar prej javësh. Shefi bërthamor i Iranit, Mohammad Eslami, tha të enjten se Tehran-i tashmë ka filluar heqjen e kamerave dhe ka filluar instalimin e centrifugave të reja.

IAEA-ja ka ende rreth 40 kamera në Iran, por ato zakonisht monitorojnë materialin bërthamor, si uraniumi, ndërsa 27 pajisjet e instaluara si pjesë e marrëveshjes monitoruan aktivitete të tilla si prodhimi i komponentëve të centrifugës, të përdorura për pasurimin e uraniumit dhe kërkimin dhe zhvillimin.

Një zyrtar i lartë amerikan tha se veprimi i Iranit ishte një goditje serioze, por jo ende fatale për marrëveshjen “sepse në këtë pikë është e kthyeshme”. Por zyrtari paralajmëroi se sa më gjatë të qëndrojnë të fikur kamerat, aq më e vështirë do të ishte rihyrja në marrëveshje.

Një burim i brendshëm i regjimit iranian këmbënguli se Tehran-i “do të qëndronte i vendosur në kërkesat e tij”.

Sfida është se si SHBA dhe Irani – që të dyja duhet të qetësojnë elektoratet e brendshme armiqësore ndaj një marrëveshjeje të re – i kapërcejnë dallimet e tyre.

Është e paqartë se çfarë ka kërkuar Irani, përtej heqjes së emërtimit terrorist për Gardën Revolucionare, por Washington-i i konsideron kërkesat të papranueshme.

Nëse bisedimet dështojnë plotësisht, fuqitë evropiane mund t’i bashkohen SHBA-ve për të rritur masat ndëshkuese kundër Iranit, thonë analistët.

Nëse të gjitha përpjekjet diplomatike dështojnë, sipas analistëve “jemi kthyer në presion maksimal të plotë 2.0”.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.