Intervistë | Clewing: Argumentet e Kurtit kundër Asociacionit s’janë aspak bindëse, nëse s’del me një propozim serioz – do e bëjnë të tjerët pa përfillur interesat e Kosovës

Themeli i vazhdimësisë së krizës në pjesën veriore të Kosovës të banuar me serbë etnikë rëndon mbi bashkësinë e organizuar ndërkombëtare që asnjëherë nuk është marrë seriozisht me çështjen e strukturave paralele serbe që ngrenë krye herë-herë në këtë zonë, ndërsa tensionet sporadike në veriun e trazuar kapitalizohen nga liderët në Kosovë e Serbi për të zgjeruar hijen e pakënaqësive të qytetarëve dhe për të forcuar legjitimitetin brenda.

Në këtë vijë e ndërton argumentin e tij historiani dhe studiuesi i lartë në Institutin Leibniz të Evropës Lindore dhe Juglindore (IOS) në Regensburg të Gjermanisë, Konrad Clewing, i cili kujton se “konflikti i ngrirë” në veri ka mbetur në të njëjtin nivel që prej vjeshtës së vitit 1999, atëherë kur bashkësia ndërkombëtare kishte penguar procesin e shuarjes së strukturave paralele dhe ndarjes së deritashme të pjesës veriore të Kosovës.

Në llupën e një prej vëzhguesve më të njohur të çështjeve ballkanike, vakuumi institucional në veri është shumë i dobishëm për lulëzimin e ekonomisë informale dhe krimit të organizuar të drejtuar nga Lista Srpska me përkrahjen dhe financimin e Serbisë, ndërsa gjendja e pasigurisë në veri i shërben gjithmonë presidentit serb Aleksandër Vuçiç që nëpërmjet “çështjes së Kosovës” të forcojë regjimin e tij në Beograd.

Historiani gjerman nënvizon gjithashtu se edhe kryeministri kosovar Albin Kurti gjendjen e krijuar e sheh si një mundësi për të luajtur me “kartën e mbrojtësit” të interesave kombëtare në veri, duke tentuar që të “errësojë” performancën e dobët qeverisëse, ndërsa shton njëkohësisht se kreu i ekzekutivit nuk i ka llogaritur mjaft mirë “efektet gjeopolitike” pas agresionit të paprovokuar rus në Ukrainë.

Clewing, i cili ka mësuar shqipen nga gjeniu i vargjeve Martin Camaj, ka theksuar se argumentet e kryeministrit Kurti në aspektin e refuzimit kategorik të Asociacionit të Komunave me shumicë serbe “nuk janë aspak bindëse”, ndërsa shprehet i sigurt se nëse qeveria kosovare nuk e kryen detyrën për të hartuar shpejt një propozim serioz, sigurisht që do ta bëjnë të tjerët, por pa i përfillur interesat e Kosovës.

Intervistë me Dr. Konrad Clewing – studiues në Institutin Leibniz të Evropës Lindore dhe Juglindore (IOS) në Regensburg, Gjermani:

Albanian Post: Tensionet në veri të Kosovës kanë nisur shumë më herët. Dialogu Kosovë-Serbi nën ndërmjetësimin e BE-së vijëzohej pak nga pak dhe ndryshonte gjithmonë drejtimin si përgjigje ndaj krizave të reja. Perëndimi e ka pasur të vështirë të angazhohet më herët me pjesën veriore të Kosovës. Mungesë e kreativitetit, njohurive apo dëshirës për të zgjidhur problemin?

Konrad Clewing: Ju keni absolutisht të drejtë kur pohoni se tensionet në veri të Kosovës kanë ekzistuar prej kohësh. Do të ishte e rëndësishme që të gjitha palët e përfshira të jenë të vetëdijshme se aranzhimet strukturore ndërmjet aktorëve serbë dhe ndërkombëtarë datojnë në vjeshtën e vitit 1999. Në atë kohë, komandantët francezë të “Brigadës Shumëkombëshe të Veriut” refuzuan kategorikisht t’i binden urdhrit të dhënë qartë nga komandanti i KFOR-it, gjenerali Klaus Reinhardt, për të hequr qafe lidhjet e bllokadave serbe në veri. Që atëherë, strukturat e paintegruara serbe kanë vazhduar të ekzistojnë në pothuajse çdo hapësirë shoqërore në atë territor.

Ekziston edhe një pasqyrë më e gjerë që shkon në të njëjtin drejtim: Një nga vendimet më të rëndësishme të pasluftës (dhe gabimet, do të doja të shtoja) të intervenimit të bashkësisë ndërkombëtare dhe të UNMIK-ut ishte të shpërbëhen vetëm institucionet ekzistuese administrative kosovare (pavarësisht nëse ishin të lidhura me UÇK-në apo me “Republikën e Kosovës” nga viti 1991), por jo edhe institucionet serbe jo-luftarake. Qasja ishte thjesht të injorohej ekzistenca dhe aktivitetet e tyre. Në këtë mënyrë, komuniteti ndërkombëtar e humbi mundësinë e çmuar për të kërkuar sovranitet të plotë (përkohësisht) ndërkombëtar mbi të gjithë Kosovën dhe për të ndërtuar institucione të reja gjithandej.

Ndërsa gjërat vazhduan, ekzistenca e strukturave paralele serbe ka vazhduar edhe sot e kësaj dite. Ky problem nuk është trajtuar kurrë seriozisht. Ky është themeli i vërtetë pse taktika serbe e trajtimit të Kosovës, dhe më konkretisht veriut, si “konflikt i ngrirë” nuk është edhe aq larg realitetit. Nëse dikush shton vetëpërkufizimin e sikletshëm të BE-së për ndërmjetësimin e tyre “neutral” të dialogut, ajo është më shumë duke e penguar kapacitetin e vet për të arritur progres që do të garantonte fqinjësi të mirë në marrëdhëniet dypalëshe ndërmjet dy shteteve të Kosovës dhe Serbisë plus një marrëveshje lokale njëkohësisht që mund ta bente më tërheqëse për serbët e veriut integrimin në institucionet shtetërore.

Një zgjidhje tjetër e mirë e përkohshme, mund të jetë vendosja e një roli shumë më të ngushtë administrativ të “ndërkombëtarve” në veri përgjatë viteve në vijim. Por nuk shoh një gatishmëri për ta bërë këtë. Perëndimi në të vërtetë e ka një histori të pakëndshme të kontributit në situatën e ndërlikuar dhe të paqëndrueshme në veri, në vend që të kërkojë për një qasje efektive të integrimit.

Albanian Post: Negociatat nuk kanë prodhuar një ujdi që do të normalizonte realisht marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë. BE-ja deri më tani nuk ka arritur të gjejë rrugën për t’i bindur palët që t’i kuptojnë marrëveshjet si obligim ndërkombëtar e t’i zbatojnë ato. Shpesh thuhet se kjo gjendje po iu konvenon palëve të përfshira në terren. Qëndron një konstatim i tillë dhe nëse po, pse?

Konrad Clewing: Sa i përket qeverisë së Serbisë, është e qartë se gjendja e pasigurisë i shërben mjaft mirë ruajtjes së ndikimit të tyre në veri dhe mundësisë për të shfrytëzuar temën e Kosovës për të forcuar legjitimitetin e brendshëm kundër opozitës së vogël liberale. Vakuumi institucional në veri është gjithashtu shumë i dobishëm për lulëzimin e ekonomisë së hirtë dhe krimit, njëlloj siç është i dobishëm për figurat politike të Listës Srpska – megjithëse jo edhe aq shumë për pjesët më të gjera të pakicës serbe në jug.

Dhe së fundi, po, ka gjithashtu një arsye të mirë për të supozuar se qeveria aktuale e Kosovës e sheh të dobishme të luajë kartën e thjeshtë si “mbrojtëse” e interesave kombëtare në veri përballë publikut të gjerë kosovar. Performanca administrative dhe ekonomike e qeverisë nuk është fort e ndritshme këto ditë, dhe për këtë arsye veprimi në një fushë të rëndësishme të lojës mund të duket edhe më tërheqëse për Lëvizjen Vetëvendosje në pushtet.

Albanian Post: Tashmë është bërë gjë e zakonshme që dinamizmi i zhvillimeve në dialogun e ndërmjetësuar nga BE-ja të varet ekskluzivisht nga shkallët e presioneve prej aktoreve kryesorë të bashkësisë ndërkombëtare. Mendoni se kryeministri Albin Kurti dhe presidenti Aleksandër Vuçiç po shkojnë shumë larg duke testuar durimin e fuqive perëndimore?

Konrad Clewing: Mbetet për t’u parë nëse taktikat aktuale të presidentit Aleksandar Vuçiç për të sfiduar Perëndimin në Kosovë do të bëhen njëherazi një problem vërtet serioz për pozicionin e tij ndërkombëtar. Por është e sigurt që taktikat e ngjashme të përdorura nga kryeministri Albin Kurti tashmë janë marrë si ofendim nga Perëndimi, jo më pak për arsuen se Perëndimi ka disa pritshmëri të kuptueshme që më e dobëta nga dy palët konkurruese të vazhdojë (si në qeveritë e mëparshme) të bashkëpunojë ngushtë dhe të jetë mirënjohëse për shkallën e mbështetjes që i është ofruar Kosovës nga Perëndimi.

Albanian Post: Qeveria e Kosovës aktualisht po përballet me “shkopinj të rëndë” për shkak të “paaftësisë që të sillet në mënyrë evropiane” me partnerët perëndimorë. Ishin të nevojshme “masat ndëshkuese” ndaj Kosovës dhe pse ato nuk janë vendosur edhe ndaj Serbisë?

Konrad Clewing: Në fakt, unë e kuptova disi ndryshe zëdhënësin e Komisionit të BE-së, Peter Stano. Kur ai iu referua të ashtuquajturës “paaftësi të qeverisë së Kosovës për të vepruar në mënyrë evropiane”, kujtoj se i referohej mënyrës së përgjithshme të politikave të qeverisë së Kosovës në veri.

Sigurisht, është befasuese të shohësh një nëpunës të lartë publik të politikës së jashtme të BE-së të gatshëm të përdorë formulime të tilla paternalizuese dhe madje pretenduese në këtë drejtim. Gjithsesi, nuk është shumë e vështirë të shihet njëfarë logjike në ushtrimin e një presioni të tillë ndaj Albin Kurtit dhe qeverisë së tij. Disa nga qëndrimet personale të Kurtit duket se lindin një qëndrim korrespondues “kryeneçësie” me disa nga homologët e tij perëndimorë. Dhe Kurti, me të vërtetë, duket se ka qenë kogja jo bashkëpunues për disa çështje më të gjera dhe për nivelin taktik të veprimeve në veri. Elemente të tilla personale e vendosin aparatin. Kosova është pala më e dobët dhe më e varur në krahasim me Serbinë, kështu që disave mund t’i duket se është më e lehtë të godasësh Kosovën për të arritur diçka në terren.

Por në përgjithësi, është thellësisht e çuditshme dhe aspak në përputhje me atë që mund të pritet nga një ndërmjetësues “neutral” siç është BE-ja (dhe nga SHBA gjithashtu) që masat të aplikohen vetëm ndaj Kosovës. Serbia është kërcënim shumë më i madh për stabilitetin duke qenë palë thellësisht revizioniste që nuk është e gatshme të pranojë realisht rezultatet e luftës që e humbën në vitin 1999.

Albanian Post: Dhjetëra ligjvënës evropiano-amerikanë, ekspertë të Politikës së Jashtme në vendet përkatëse, nëpërmjet një letre të përbashkët kanë kërkuar një qasje më të ashpër dhe më të vendosur ndaj presidentit Vuçiç dhe kthimin e “ekuilibrit dhe proporcionalitetit” në qasjen e BE-së dhe SHBA-ve
ndaj Kosovës dhe Serbisë. Kanë të drejtë kritikët dhe çfarë efekti mund të prodhojë letra e tyre?

Konrad Clewing: Letra e nënshkruar nga një numër kaq i madh ligjvënësish të rëndësishëm të politikës së jashtme perëndimore është po aq e pazakontë sa ishte qëndrimi pro-serb i marrë nga qeveria amerikane dhe shtetet anëtare të BE-së e komisioni i BE-së pas sulmeve brutale të serbëve ndaj trupave të KFOR-it në Zveçan.

Është vërtet e vështirë të gjykosh se cilat do të jenë efektet e drejtpërdrejta tek diplomatët e BE-së në Bruksel apo më konkretisht tek Josep Borrelli apo Miroslav Lajçaku. Por unë mendoj se është një supozim i shëndoshë që letra do të shërbejë si një goditje paralajmëruese për ndërmjetësuesit që të mos e zgjasin dhe të mbingarkojnë më tej njëanshmërinë e tyre të fundit në hapat e tyre të mëtejshëm.

Albanian Post: Ndonjëherë, të krijohet përshtypja se demokracia po këmbehet me një lloj autoritarizmi të butë për hir të stabilitetit. Shumë analistë kanë argumentuar se diplomatët perëndimorë po ndjekin një politikë të butë ndaj Serbisë në dëm të shteteve fqinje. Shihni ju ndonjë shenjë të një
ndryshimi të mundshëm të politikës së Perëndimit në Ballkanit Perëndimor?

Konrad Clewing: Tashmë prej vitesh, ekspertët e politikave të Ballkanit Perëndimor kanë gjetur arsye për të kritikuar tendencën për t’i dhënë përparësi stabilitetit, qoftë kjo nëpërmjet sundimit autokratik, në dëm të demokracisë në rajon. Më specifikisht, ekziston një tendencë e dukshme midis diplomatëve perëndimorë për të mbivlerësuar peshën e përgjithshme politike të Serbisë dhe potencialin e saj jo vetëm për të destabilizuar, por edhe për të stabilizuar rajonin. Një “hartë mendore” anakronike ku Beogradi dhe Serbia ende barazohen gjerësisht me Beogradin dhe Jugosllavinë e dekadave më parë, po shkakton disa efekte irracionale në këtë drejtim.

Dhe këtu ka edhe elementë aktualë. Ne të gjithë po përballemi me një luftë të hapur në Evropë, të shkaktuar nga sulmi rus në Ukrainë. Shumë aktorë perëndimorë janë tepër të impresionuar nga mjetet e Serbisë për të mbështetur ose minuar përpjekjet perëndimore për stabilitet në pjesën tjetër të kontinentit. Dhe thjesht shtoni thashethemet se Serbia po furnizon me municion dhe armë Ukrainën, që nuk duket të jetë në sasi të neglizhencës – gjithë kjo është, meqë ra fjala, diçka për të cilën kryeministri Kurti duket se nuk ka qenë në dijeni derisa ka llogaritur efektet e mundshme gjeopolitike në dialogun dypalësh me Serbinë.

Por unë nuk parashikoj një ndryshim vendimtar në planin afatgjatë: Serbia është shkaktari kryesor i problemeve në rajon. Ajo nuk aplikon sanksione ndaj Rusisë, nuk zbaton sanksione as ndaj Republikës Srpska, ajo shpreh pretendime revizioniste për Kosovën, dhe elementët e saj pro Putinit si Aleksandar Vulini madje përbëjnë njëfarë kërcënimi për vendet e NATO-s si Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut. Nuk mund të besoj (as nuk dua të besoj) se një kthesë e thellë dhe e qëndrueshme në favor të një qeverie të tillë mund të jetë vërtet një opsion për shumicën e politikëbërësve perëndimorë.

Albanian Post: Kthehemi sërish te veriu i trazuar i Kosovës. Shumë diplomatë kanë paralajmëruar se dështimi për t’u angazhuar seriozisht në këtë pjesë rrezikon të kthejë Kosovën dhe Serbinë në të kaluarën e tyre të dhunshme. Në këtë kontekst, nëse palët nuk e gjejnë formulën për Asociacionin e
Komunave me shumicë serbe, shihni ndonjë mundësi për një konflikt ndër-etnik?

Konrad Clewing: Përderisa KFOR-i është duke bërë punën e tij, unë nuk shoh ndonjë potencial real të rikthimit të dhunës në shkallë të gjerë. Megjithatë, duhet ditur se KFOR-i është duke ndjekur një mision që u përcaktua në vitin 1999, dhe nuk përfshin as detyrën e tij faktike më të rëndësishme që është: të ruaj sigurinë e jashtme të Kosovës kundër kërcënimeve revizioniste serbe. Pra KFOR-i nuk mund të jetë zgjidhja afatgjatë, ndërsa Kosova në NATO është. Megjithatë, brenda vendit, për të reduktuar potencialin e përpjekjeve dhe ankesave ndëretnike, institucionet shtetërore të Kosovës sigurisht që duhet t’i adresojnë nevojat dhe ankthet e pakicës serbe më intesivisht (dhe bindshëm) sesa deri tash.

Albanian Post: Asociacioni i Komunave me shumicë serbe thuhet se ka për qëllim të përfaqësojë interesat kolektive të serbëve etnikë në Kosovë. Në mesin e shqiptarëve, frika se ky mekanizëm do të bëhet një satelit i Serbisë brenda një territori sovran është i përhapur. Mund të çojë ky mekanizëm në autonomi territoriale dhe politike që mund të përdoret për shkëputje?

Konrad Clewing: Duke pasur parasysh mosnjohjen dhe minimin e shtetësisë kosovare nga ana e Serbisë, plus rolin destruktiv të Republikës Srpska brenda Bosnje-Hercegovinës, nuk është aspak befasuese që shumë shqiptarë i frikësohen një efekti të tillë të mundshëm të një Asociacioni të Komunave me shumicë serbe në të ardhmen. Megjithatë, duke pasur parasysh marrëveshjen dypalëshe për atë Asociacion dhe vendimin e mëvonshëm të Gjykatës Kushtetuese, duhet të jetë një çështje arsyeje që të përcaktohen prerogativat e tij në një mënyrë që të mos përbëjë një kërcënim të tillë, ndërkohë që ende ekzekutohet marrëveshja dypalëshe dhe dëshira mjaft e arsyeshme e serbëve të Kosovës që interesat e tyre të materializohen me një shkallë të caktuar të autonomisë së brendshme.

Albanian Post: Perëndimi e konsideron këtë si “detyrë urgjente” për Kosovën dhe një ndër “hapat ekzistencial” për aspiratat euro-atlantike të saj. Nga ekzekutivi kosovar po pritet një koncept realist për Asociacionin e Komunave me shumicë serbe. Si mund të përshkruhet refuzimi kategorik i kryeministrit Kurti në këtë drejtim dhe prisni që Perëndimi të dalë me një propozim të vetin?

Konrad Clewing: Pas vendimit përkatës të Gjykatës Kushtetuese, të gjitha qeveritë e mëvonshme kosovare duhet ta kishin konsideruar si detyrë (juridikisht ashtu edhe në aspektin urtisë politike) të përpunojnë një koncept të përshtatshëm në këtë drejtim. Kështu duhet edhe qeveria aktuale. Nuk dua të përpiqem të shpjegoj individualisht refuzimin kategorik për ta bërë këtë nga kryeministri aktual. Por dua të them se disa nga argumentet e tij nuk janë aspak bindëse. Kush nga homologët e tij perëndimorë, për shembull, duhet të bindet me argumentin se karakteri multietnik i rendit shtetëror të Kosovës nuk do të lejonte një institucion “etnik”, ndërkohë që karakteri etnik po luan një rol kaq të qartë në pothuajse të  gjitha aranzhimet për pakicat?

Në çdo rast, nëse qeveria nuk e kryen detyrën e saj për të hartuar shpejt një propozim serioz në përputhje me interesat e të gjithëve, sigurisht që do ta bëjnë të tjerët nga jashtë (siç tashmë e ka bërë Edi Rama). Ata me shumë mundësi nuk do t’i jepnin përparësi interesave të Kosovës. Unë me të vërtetë nuk mund të shoh arsye pas një qëndrimi të tillë neglizhues të qeverisë.

Albanian Post: Të ndalemi pak te gjyqi ndaj ish-krerëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në Hagë. Shumë historianë dhe ekspertë të drejtësisë tranzicionale kanë vlerësuar se Dhomat e Specializuara po e rishkruajnë historinë e Kosovës. Vlerësoni se lufta çlirimtare e Kosovës mund të delegjitimohet e t’i shkojë përshtati narratives së Serbisë e Rusisë kundër Kosovës?

Konrad Clewing: Duke pasur parasysh brutalitetin dhe karakterin kriminal të luftës serbe kundër popullatës kosovare në vitet 1998 dhe 1999, plus qëndrimet plotësisht të papërshtatshme të politikës dhe gjykatave serbe më vonë, si dhe të publikut të gjerë në Serbi, ndaj krimeve të kryera atëherë, është më shumë se e kuptueshme se shumë njerëzit pyesin pse funksionojnë Dhomat e Specializuarar dhe pse u drejtohen vetëm palës shqiptare.

Në tablonë e gjerë të luftërave “post-jugosllave” në Kroaci, Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë, palët që janë mbrojtur kanë pasur vështirësi të mëdha për t’u pajtuar me parimin e ri të drejtësisë tranzicionale dhe për të sjellë pjesëtarët e të gjitha palëve në gjykatë për t’u përballur me padi për vepra individuale. Por parë nga jashtë, drejtësia tranzicionale ka ofruar me të vërtetë një shans për t’u përballur me mundësinë që çdo ushtar ose vendimmarrës të mbahet përgjegjës dhe në fund, të lirohet ose dënohet.

Nuk pres që lufta çlirimtare e Kosovës të delegjitimohet dhe nuk shoh rrezik që këto gjyqe të forcojnë efektivitetin e narrativave serbe apo ruse për luftën. Por gjyqet paraqesin një shans brenda Kosovës për të trajtuar çështjen e krimeve të kryera nga disa pjesëtarë të UÇK-së kundër disa bashkëqytetarëve shqiptarë (më së shumti menjëherë pas luftës kundër anëtarëve të caktuar të LDK-së), ose kundër anëtarëve nga pakicat më të vogla ose nga civilët serbë gjithashtu. Përballja me të kaluarën në kompleksitetin e saj është e vështirë, por një detyrë e vlefshme dhe e nderuar për çdo shoqëri.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.