Furnizimi me gaz në Ballkanin Perëndimor fuqizon një lojë gjeopolitike

Ballkani Perëndimor ka në planin e tij mbështetjen te hidrokarburet si një zëvendësim i shpejtë dhe i përballueshëm për qymyrin.

Rajoni tani po kërkon të sigurojë furnizime të reja me gaz nga burime të tjera – përveç Rusisë – me mbështetjen e Perëndimit.

Megjithatë, ky diversifikim do të vinte me rreziqe të reja gjeopolitike dhe ekonomike, ndërsa varësia e re nga gazi do të komprometonte më tej dekarbonizimin e një rajoni shumë të ndotur nga djegia e qymyrit.

Të dielën e dytë të dhjetorit, Serbia priti një takim gjeopolitikisht të rëndësishëm.

Presidenti serb, Aleksandër Vuçiç, i njohur për rrëmujën e tij midis Rusisë dhe Perëndimit, së bashku me presidentin pro-rus të Bullgarisë dhe sundimtarin autoritar të Azerbajxhanit, nisën një tubacion të ri gazi që lidh Bullgarinë dhe Serbinë.

Së bashku me treshen, zyrtari i lartë i BE-së në Serbi gjithashtu shtypi butonin jeshil, por u la në hije nga Vuçiç në momentin kyç për kamerat.

Ironikisht, ishte BE-ja që mbuloi pjesën më të madhe të kostove të projektit, me synimin për të reduktuar varësinë e rajonit nga gazi rus.

Ky moment i veçantë ilustron se si interesat e politikanëve vendas dhe fuqive globale takohen dhe përplasen në lojën gjeopolitike për furnizime të reja me gaz në Ballkanin Perëndimor.

Rruga e Ballkanit Perëndimor nga qymyri në gaz

Në vitin 2022, kur kriza energjetike në Evropë u përshkallëzua menjëherë pas agresionit rus kundër Ukrainës, dukej se epoka e artë e energjisë nga gazi natyror kishte përfunduar.

Qeveritë e vendeve të varura nga gazi rus, nën presionin e çmimeve në rritje dhe pasigurisë së furnizimit, kërkuan mënyra për të dalë nga kriza.

Megjithatë, brenda pak muajsh, tregu i paqëndrueshëm u qetësua dhe çmimi u stabilizua falë rritjes së furnizimeve me gaz të lëngshëm në Evropë.

Gazi duhet të luajë rolin e një zëvendësuesi të shpejtë dhe të disponueshëm për qymyrin, i cili pritet të pushojë së djeguri në pjesën më të madhe të BE-së deri në vitin 2030.

Ballkani Perëndimor ndryshe nga shumica e shteteve të BE-së nuk ka qenë kurrë i varur nga gazi.

Ndërsa – në nivel evropian – gazi përbën një të katërtën e plotë të prodhimit total të energjisë, në Ballkanin Perëndimor, pjesa e tij është më pak se 8%.

Gazi luan një rol më të rëndësishëm vetëm në sektorin energjetik të Serbisë dhe Maqedonisë së Veriut, ku përdoret si lëndë djegëse shtesë për prodhimin e energjisë elektrike dhe ngrohjes.

Bosnja dhe Hercegovina dhe Shqipëria kanë vetëm konsum margjinal të gazit, ndërsa Kosova dhe Mali i Zi nuk përdorin gaz në sektorin e tyre energjetik.

Përveç Skandinavisë, Ballkani Perëndimor është e vetmja pjesë e Evropës pa një rrjet të zhvilluar të shpërndarjes së gazit.

Në vend të gazit, Ballkani Perëndimor është varur prej kohësh nga qymyri për prodhimin e energjisë, i cili ende minohet në vëllime të mëdha në rajon.

Qymyri, i djegur kryesisht në termocentrale të vjetruara të ndërtuara në epokën industriale jugosllave, është burimi kryesor i prodhimit të energjisë elektrike dhe nxehtësisë për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, përveç Shqipërisë.

Prandaj, gazi mund të duket të jetë një zgjidhje e shpejtë dhe e përballueshme për varësinë rajonale të qymyrit. Megjithatë, gjeopolitika hyn në lojë.

Furnizimi me gaz në Ballkanin Perëndimor është subjekt i konkurrencës për ndikim në një rajon të paqëndrueshëm dhe interesat politike të aktorëve vendas dhe të huaj shpesh i tejkalojnë argumentet racionale në këtë debat.

Gjeopolitika e (pa)varësisë së energjisë nga Rusia

Përveç rezervave të vogla të brendshme në Serbi dhe Shqipëri, sektori i gazit në Ballkanin Perëndimor deri më tani ka qenë tërësisht i varur nga importet nga Rusia.

Gazi është dërguar në rajon që nga viti 2020 nëpërmjet një dege të re të gazsjellësit TurkStream që kalon përmes Detit të Zi, Turqisë dhe Bullgarisë.

Pjesa e saj e Ballkanit Perëndimor, e cila kalon përmes Serbisë në Hungari, u ndërtua si një projekt i përbashkët nga Serbia dhe Rusia për të shmangur transportin e gazit përmes Ukrainës dhe u bë funksionale pak para pushtimit rus të Ukrainës.

Deri më tani, e gjithë infrastruktura ekzistuese e gazit në Serbi, Maqedoninë e Veriut dhe Bosnjë dhe Hercegovinë është lidhur vetëm me tubacionin rus.

Lidhjet energjetike me Rusinë janë më të theksuara në Serbi, e cila ka kohë që luhatet mes Rusisë, Perëndimit dhe Kinës në politikën e saj të jashtme.

Burime të reja në tregun e Azerbajxhanit dhe LNG

Shumica e qeverive në rajon janë të vetëdijshme për cenueshmërinë politike që lind nga varësia energjetike nga Rusia, dhe për këtë arsye tubacionet e planifikuara po shkojnë në drejtime të tjera.

Alternativa kryesore do të ishte lidhja e rajonit me tubacionet tashmë funksionale TANAP dhe TAP, të cilat kanë dërguar gaz nga Azerbajxhani në Evropën Jugore nëpërmjet Turqisë që nga viti 2020.

Megjithëse gazsjellësi TAP kalon nëpër Ballkanin Perëndimor, në Shqipëri, asnjë vend në rajon nuk është ende i lidhur me të.

Ama, të gjitha shtetet e Ballkanit Perëndimor, në të ardhmen, mund të kenë akses në gaz nga Azerbajxhani përmes interkonektorëve të planifikuar.

Për ironi, Serbia, aktori rajonal më besnik ndaj Rusisë, ishte e pari mes tyre.

Ajo vendosi të përfitonte nga ndihma evropiane në diversifikimin e burimeve rajonale të energjisë dhe, me mbështetje të konsiderueshme financiare nga BE, ndërtoi një tubacion të ri gazi për në Bullgari, i cili lidhte sistemin e saj me burimet e reja.

Interkonektori i dha Serbisë akses në gazin azer, blerjen e të cilit Vuçiç e kishte negociuar tashmë gjatë takimeve të tij të shpeshta me presidentin Aliev.

Ai do t’i sigurojë Serbisë gjithashtu akses në terminalet LNG në Greqi, përmes të cilave ajo mund të blejë gaz të lëngshëm në tregun global në të ardhmen.

Përveç kësaj, Shqipëria dhe Mali i Zi po shqyrtojnë ndërtimin e terminaleve të tyre më të vegjël për të furnizuar tubacionet dhe termocentralet e reja.

Forca kryesore politike dhe ekonomike pas këtyre projekteve ambicioze për të lidhur rajonin me tregun e LNG janë Shtetet e Bashkuara.

Rreziqe të reja gjeopolitike dhe ekonomike

Nëse realizohen të gjitha planet ambicioze për të sjellë gaz nga burime të reja, kapaciteti i furnizimit me gaz të rajonit do të dyfishohej më shumë se falë mijëra kilometrave tubacione të reja dhe terminaleve të reja LNG.

Gazi i transportuar nga Azerbajxhani, nga deti nga kontinente të tjera do të furnizonte deri në dhjetë termocentrale të reja me gaz.

Azerbajxhani, furnizuesi kryesor alternativ i gazit jo të lëngshëm, është profilizuar si një partner i besueshëm energjetik për Evropën, ndryshe nga Rusia.

Por, ai është gjithashtu një shtet autoritar i cili, në marrjen e fundit ushtarake të Nagorno-Karabakh-ut, ka treguar se nuk frenohet të pretendojë interesat e tij jetike me forcë.

Vitet e fundit është parë gjithashtu një afrim midis regjimit të Presidentit Aliev dhe Rusisë, nga ku Azerbajxhani ka filluar të importojë gaz për të mbuluar konsumin e tij të brendshëm dhe eksportet në rritje.

Sipas analizës së Bankwatch, pasiguria ekonomike dhe afatgjatë e furnizimeve me LNG duhet t’i bëjë qeveritë e Ballkanit Perëndimor të kenë kujdes.

Interesat amerikane dhe dilema evropiane

Planet për të sjellë gaz nga burime të reja në Ballkanin Perëndimor nuk do të kishin ardhur pa mbështetje të fortë politike dhe ekonomike nga BE dhe SHBA, dy lojtarët kryesorë perëndimorë në rajon.

Ato të dyja janë të shqetësuar nga ndikimi rus në këtë rajon të paqëndrueshëm dhe e shohin diversifikimin e burimeve të gazit si një nga mjetet për ta dobësuar atë.

Megjithatë, interesat e BE-së dhe SHBA-ve ndryshojnë deri diku në këtë fushë.

Nga këndvështrimi amerikan, rritja e rolit të gazit në rajon është padyshim një llogaritje fitimprurëse nga e cila SHBA-të mund të përfitojnë politikisht dhe ekonomikisht.

Përveç reduktimit të ndikimit rus në rajon, i cili është ende në qendër të politikës së jashtme të SHBA-ve, lidhja e rajonit me tregun e LNG-së do të paraqiste një mundësi interesante biznesi për sektorin e gazit amerikan të orientuar drejt eksportit.

LNG-ja amerikane aktualisht përbën rreth gjysmën e importeve të gazit të përpunuara në terminalet në Kroaci dhe Greqi.

Nuk është për t’u habitur që terminalet dhe tubacionet e reja të planifikuara të lidhura me to në rajon kanë kështu mbështetje të fortë jo vetëm nga industria e gazit në SHBA, por edhe nga diplomatët amerikanë në rajon që lobojnë për to nga qeveritë lokale.

Pozicioni i BE-së për rolin e ardhshëm të gazit në Ballkanin Perëndimor është shumë më i shumëanshëm.

Si garantuesi kryesor i stabilitetit të brishtë në rajon, Evropa është gjithashtu e ndjeshme ndaj ndikimit rus dhe ka një interes të fortë gjeopolitik për eliminimin e tij.

Prandaj, një pjesë e konsiderueshme e paketës së re të ndihmës financiare të BE-së për rajonin drejtohet drejt diversifikimit të burimeve të energjisë, duke përfshirë ndërtimin e interkonektorëve të rinj të gazit.

Në të njëjtën kohë, BE-ja po i shtyn vendet e Ballkanit Perëndimor të lëvizin më shpejt drejt energjisë së gjelbër si pjesë e procesit të tyre të anëtarësimit në BE.

Kjo rritja e planifikuar e furnizimeve me gaz në Ballkanin Perëndimor përbën edhe një rrezik të madh për rrugën e rajonit drejt energjisë së gjelbër.

Kryeqytetet rajonale kryesojnë rregullisht listën e qyteteve me ndotjen më të madhe të ajrit, i cili vlerësohet të jetë përgjegjës për dhjetëra mijëra vdekje të parakohshme në vit.

Kështu, rajoni do të mbyllej me dëshirë dhe me ndihmën e drejtpërdrejtë të Perëndimit në një kurth rreziqesh të reja gjeopolitike dhe ekonomike.

Shkruar nga Petr Čermák një studiues në Shoqatën për Çështjet Ndërkombëtare (AMO), përshtatur për Albanian Post