Etnografia e një qyteti në një muze, kostume, tradita dhe rite

Katër figura meshkujsh në aktivitetet e tyre të përditshme, një bari, një kovaç që farkëton metalin, një burrë që përpunon leshin për të prodhuar “shajakun” dhe një poçar që punon me argjilë janë paraqitur në një video-hartë në amfora.

Këto silueta burrash, të cilat duken si vizatime në lëvizje që demonstrojnë metodat e vjetra të punës, krijojnë një moment takimi me atë që dikur ka qenë e kaluara e qytetit të Krujës, zejet, traditat dhe ritet e tij.

Kjo është një risi në Muzeun Etnografik të Krujës, ku teknikat e vjetra si punimi i qeramikës, përpunimi i metaleve, përpunimi i lëkurës, prodhimi i rakisë, përpunimi dhe ruajtja e ushqimit, prodhimi i vajit të ullirit, po shfaqen pranë një skulpture dylli që përfaqëson një shqiptar të veshur me veshjen e tij tradicionale teksa punonte në mulli.

Disa dhoma tregojnë përditshmërinë dhe mënyrën se si organizohej shoqëria shqiptare deri në shekuj më parë, duke ekspozuar rreth 1000 artefakte, mes të cilëve edhe enë kuzhine të punuar me dorë, të trashëguara brez pas brezi dhe të ruajtura.

Muzeu sapo ka rihapur dyert e tij, pas një pune dyvjeçare restauruese, me mbështetjen e Bashkimit Evropian. Projekti i ndërhyrjes përfshinte konsolidimin strukturor pas dëmeve të konsiderueshme të shkaktuara nga tërmeti i vitit 2019. Punime të ruajtjes së jashtme, të brendshme dhe çatisë, restaurimi i objekteve, konservimi i mobiljeve historike dhe pikturave murale për të përmirësuar lexueshmërinë e formës, dizajni i ri i ekspozitave muzeale dhe interpretimi multimedial, duke kombinuar trashëgiminë shqiptare me përvojat inovative digjitale, të gjitha në një.

Gjatë ceremonisë së rihapjes në korrik, Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, u shpreh se “Jam i sigurt se rikonceptimi i plotë i kësaj hapësire, mënyrat e reja të ekspozimit të artefakteve, së bashku me shtimin e elementeve interaktive do të rrisin fuqinë që ka ky muze, duke ofruar një eksperiencë unike dhe të paharrueshme për të gjithë”.

Duke përmendur rëndësinë e ruajtjes së aftësive dhe teknikave që kanë prodhuar objekte kaq të bukura dhe mundësinë për t’u treguar vizitorëve jo thjesht ekspozimin e objekteve, por atë që ka qenë, është dhe përfaqëson Shqipëria, ambasadori i BE-së, Silvio Gonzato, shtoi: “EU4Culture nuk është vetëm për rinovimin e ndërtesave ose ekspozimin e objekteve. Ka të bëjë me shfaqjen e identitetit kulturor të Shqipërisë. Kur e dimë se kush jemi dhe nga vijmë, nuk kemi frikë nga diversiteti, nga kulturat dhe traditat e tjera. Kjo është arsyeja pse nëpërmjet këtij muzeu dhe programit EU4Culture, ne jo vetëm po ruajmë trashëgiminë shqiptare, por edhe po promovojmë një shoqëri më gjithëpërfshirëse”.

Dhomat e burrave dhe nuses dhe përvoja virtuale

Muzeu Etnografik në Krujë ndodhet në një ndërtesë rezidenciale historike, e cila fillimisht ka qenë banesa e familjes Toptani. E ndërtuar ndoshta në vitin 1764, është një shembull përfaqësues i rezidencave të shekullit të 18-të, me një verandë të mbyllur, një model tipik për epokën.

E rrethuar nga një oborr i cili mbyllet me një mur të ulët murature, sipërfaqja e shtëpisë është e ndarë në dy kate me përmasa pothuajse të barabarta, të ndërlidhura me një shkallë guri. Ekranet e rinovuara të muzeut janë shtuar me përmbajtje multimediale lozonjare dhe edukative, duke shfaqur një përvojë VR të traditave të dasmave, një dhomë virtuale të veshjes, efekte zanore të një hamami, udhërrëfyes audio, tableta që shfaqin riprodhimin vizual të zanateve dhe projeksionet e hartave video mbi qeramikë historike.

Meqenëse çdo dhomë ka konceptin e saj, dhomat e burrave dhe të nuses janë mjaft të ndryshme nga të tjerat, pasi ato kanë piktura murale. Dhoma e burrave, e njohur ndryshe edhe si dhoma e mysafirëve, ka shumë elementë dekorativë duke përfshirë murale dhe piktura druri, në të dy anët e oxhakut. Hapësirat e mureve shfaqin motive arabeske të ndërthurura me elegancë dhe mjeshtëri me motive floreale.

Në dhomën e meshkujve/të ftuarve ngjyrat e përdorura në piktura janë e kuqja, e zeza dhe grija, ndërsa në dhomën e nuses motivet florale të pikturuara në teknikën a-secco janë mjaft të përmbajtura. Okër dhe jeshile dominojnë në një sfond të bardhë, të zi, një tonalitet të ngjyrave vjollce dhe rozë. Pikturat shfaqin tema të ndryshme, duke përfshirë portrete burrash me mustaqe me pemë që veprojnë si sfond, ndërtesa të vjetra, një xhami, një varkë me njerëz të armatosur, dy luanë të ngjashëm me ata venecianë ose elementë që u kujtojnë vizitorëve një stemë ose një emblemë.

Dhomat e nuses dhe të burrave janë lyer nga dy piktorë të ndryshëm, siç shënojnë specialistët që punuan në restaurim. Për shkak të depërtimit të shiut nga çatia, dëmtimeve të shkaktuara nga tërmeti dhe gërvishtjet, e gjithë sipërfaqja e pikturave në të dy dhomat i është nënshtruar restaurimit. Në ditët e sotme, të njëjtat mure shfaqin plotësisht motive dhe simbole që përshkruajnë elemente kulturore dhe stilin e jetesës së rajonit gjatë shekullit të 18-të.

Me një rrëfim novator, të detajuar në çdo hapësirë, por që nuk ndërhyn në vlerat historike, muzealizimi i ri krijon ndjenjën e përkatësisë me të kaluarën, nëpërmjet teknologjisë. Një dimension tjetër që ofron një mundësi unike për të kuptuar dhe pothuajse të jetuar jetën e përditshme të qytetit tre shekuj më parë është dasma e shfaqur në një film 360°.

Një ekran televiziv i vendosur në dhomën e nuses riprodhon ritualet e martesës në kulturën vendase. Çdo ritual përmirësohet gjithashtu nga përdorimi i tregimit të tekstit. Nëpërmjet të njëjtës teknologji, burra dhe gra, të veshur me rrobat e tyre të veçanta të ditës, ftojnë vizitorët në dasmë.

Një nga pikat kryesore të muzeut është një dhomë virtuale e zhveshjes, e cila u lejon vizitorëve të bëjnë selfie ndërsa (virtualisht) veshin veshje tradicionale që datojnë nga shekulli i 18-të. Kostumet, duke përfshirë Xhubletën e famshme – një veshje e punuar me dorë nga gratë dhe vajzat malësore në Shqipërinë e Veriut, trashëgimi botërore së fundmi, ekspozohen gjithashtu në të njëjtën hapësirë ​​ku shfaqen veshjet tradicionale të burrave, grave, fustani i nuses dhe aksesorët tipikë, veshjet e dhëndrit.

Sigurisht, ky muze është një biletë për të udhëtuar në kohë dhe tani, falë teknologjisë së tij inovative, është e mundur edhe një selfie e shpejtë duke imituar një shqiptar të shekullit të 18-të.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.