Dyzet vjet pas Sabrës dhe Shatilës

Kanë kaluar 40 vjet. Një vit i mbushur me pluhur dhe gjak për Libanin. Ngajrje të papritura dhe zëra që bëheshin realitet.

Ishte viti 1982. Ai i pushtimit izraelian “Operacioni Paqe në Galile” dhe  e presidencës më të shkurtër në historinë e vendit. Ajo e lamtumirës së rreme të Jaser Arafatit dhe masakrës së civilëve të kamufluar nën një mbledhje plehrash. Një “Stalingrad” i ri. Viti që gjithçka ndryshoi. Viti kur asgjë nuk ndryshoi për Libanin.

Kur Jean Genet mbërriti në Bejrut më 12 shtator 1982 në shoqërinë e Leila Shahid, luftëtarët palestinezë që ishin strehuar në rrethet perëndimore të Bejrutit kishin rënë dakord të largoheshin nga vendi. Dy ditë më vonë, më 14 shtator, presidenti i ri libanez Bashir Gemayel, lider i së djathtës së krishterë, ishte viktimë e një sulmi fatal në selinë e partisë së tij. Në agimin e 15 shtatorit, ushtria izraelite hyri në kryeqytet dhe në mbrëmje rrethoi kampet palestineze të Sabra dhe Shatila-s në periferi.

Më 16 shtator, elementë të armatosur të veshur me uniforma të milicive të ndryshme të krishtera libaneze hynë në kampe, me miratimin e forcave izraelite, për të kryer një “spastrim nga terroristët”.

Të eksituar nga vdekja e “udhëheqësit” të tyre, Bechir Gemayel, ata do të përfshihen në një masakër për dy ditë e tre net, e cila nuk do të kursejë as fëmijët, as gratë, as të moshuarit, pa asnjë ndërhyrje nga ushtarët izraelitë, të vendosur nëpër dyer dhe në monitorim të kampeve nga maja e godinës së tyre, pa asnjë ndërhyrje dhe pa u dhënë asnjë alarm. Numri i viktimave nuk është përcaktuar asnjëherë, por luhatet nga 1 mijë e 500 deri në 5 mijë.

…….

Dy fëmijë po argëtohen në një vend të braktisur, në portat e kampit palestinez të Shatilës. Qeset plastike, barërat e këqija dhe arkat e grumbulluara mbushin tokën. Në këmbët e tyre, një varr masiv: rreth 800 burra, gra dhe fëmijë shtrihen nën tokë. “Ishte shumë më keq se çfarë pamë në foto. Kishte radhë të tëra fëmijësh”, kujton Maher Srour, 55 vjeç, duke thithur cigaren. Përpara tij, lapidari në kujtim të “dëshmorëve të masakrës së Sabrës dhe Shatilës”.

E rrethuar nga ndërtesa të reja, kjo varrezë kalon pothuajse pa u vënë re. Në dalje, shitësit e frutave dhe perimeve që rreshtohen në rrugë e mbulojnë. “Nuk më pëlqen të kaloj këtej… Edhe sot, nuk mund ta kuptoj se çfarë ndodhi atëherë” thotë Maher Srour, me nofullën e shtrënguar.

Kjo ndodhi 40 vjet më parë. Izraeli kishte dërguar njerëz të armatosur libanezë në lagjen Sabra dhe kampin Shatila, në jug të Bejrutit, për të zhvendosur zyrtarisht rreth 2 mijë  deri 2 mijë e 500 luftëtarë palestinezë ende në kryeqytet. Midis të enjtes 16 shtator dhe mëngjesit të së shtunës 18 shtator 1982, qindra civilë palestinezë dhe libanezë u vranë me gjakftohtësi. Për 43 orë, milicët e krishterë të mbështetur nga Izraeli gjuanin, përdhunuan, torturuan, vranë dhe rrëmbyen banorët e kampeve, të cilat u kthyen në një varrezë të hapur.

Pavarësisht tmerrit, mbulimi ndërkombëtar i media-ve i kësaj masakre deri më tani është pritur me reagime të ndryshme në Liban. Nga të gjitha gjakderdhjet që shënuan luftën civile (1975-1990), Sabra dhe Shatila është ajo që ka pasur jehonën më të zhurmshme.

43 orë dhunë: çfarë ndodhi?

Më 15 shtator 1982, forcat izraelite vendosën të pushtonin Bejrutin Perëndimor, tashmë të rrethuar, dhe filluan të rrethojnë kampet. Ministri izraelit i Mbrojtjes Ariel Sharon shpalli dy objektiva: “të pastrojë” vendet e “terroristëve” dhe të mbronte popullsinë e rajonit nga reprezaljet e mundshme nga milicitë aleate të krishterë, në reagim ndaj vrasjes, një ditë më parë, të presidentit të sapo zgjedhur, Bashir Gemayel.

Në mesin e gushtit u nënshkrua një marrëveshje me Organizatën Çlirimtare Palestineze (OÇP)  me qëllim evakuimin e luftëtarëve dhe zyrtarëve palestinezë nga Libani.

I dërguarit i SHBA-ve, Philippe Habib, kishte deklaruar se ky proces do të bëhej nën mbikëqyrjen e një force shumëkombëshe të përbërë nga trupa amerikane, italiane dhe franceze, i cili duhet të qëndronte në Liban për tridhjetë ditë. Kjo për të garantuar sigurinë e civilëve palestinezë, të mbetur pa asnjë mbrojtje të armatosur. Evakuimi do të bëhej midis 21 gushtit dhe 1 shtatorit. Por përpara afatit, Washingtoni vendosi në mënyrë të njëanshme të tërhiqte njerëzit e tij. Veprim që do ndiqej nga Roma dhe Parisi. Me pushtimin e Bejrutit Perëndimor më 15 shtator, plani amerikan dështoi.

Sharon mbërriti në 9 të mëngjesit në kryeqytet. Për të drejtuar manovrat ushtarake, ai vendosi selinë e tij në çatinë e një ndërtese të madhe në rrethrrotullimin e Ambasadës së Kuvajtit, poshtë rrugës kryesore nga hyrja në Sabra. Rreth orës 11:00, ai u largua përkohësisht nga Bejruti për të shkuar në Bickfaya, fshati i origjinës së familjes Gemayel, për të shprehur ngushëllimet e tij (për vrasjen e Presidentit libanez të sapozgjedhur). Të nesërmen, pasdite, ai takoi të dërguarin e SHBA Morris Draper dhe ambasadorin e SHBA-ve në Izrael, Sam Lewis. Këta të fundit shprehën qartë frikën e tyre për dërgimin e falangistëve (milicianëve të krishterë) në kampe dhe vunë në dyshim justifikimet izraelite.

“Izraelitët nuk duket se kanë gjetur – dhe as më pare i kishin gjetur – 2 mijë luftëtarë të OÇP-së të mbetur pas në Bejrutin Perëndimor”, do të shkruante në edicionin e 26 shtatorit 1982 të “The New York Times” gazetari Thomas Friedman. “Është e qartë se kishte disa, por provat sugjerojnë se numri ishte maksimumi në disa qindra”, shkroi ai më tej.

Po ashtu, komisioni MacBride që bashkoi ekspertë ndërkombëtarë me qëllim të vërtetimit të shkeljeve të së drejtës ndërkombëtare të kryera nga Izraeli arriti në përfundimin se në vitin 1983 pretendimi i Sharon-it përbënte një “arsyetim të rremë për të justifikuar pushtimin që ai kishte planifikuar tashmë”.

Mbrëmjen e së enjtes, raketat izraelite ndriçuan kampet, për shkak të mungesës së energjisë. Sulmuesit libanezë hynë në ambiente, gjymtuan me thika, sëpata ose shaka. Civilët vrapuan drejt strehimoreve dhe spitaleve Akka dhe Gaza, të cilat do të sulmoheshin nga milicia respektivisht të premten dhe të shtunën. Personeli i huaj u kursye, por mjekët dhe infermierët palestinezë u vranë.

Të shtunën, pas largimit të milicëve, në vendngjarje u dyndën gazetarë dhe fotografë ndërkombëtarë. Qindra kufoma derdheshin në tokë, të kalbura në diell, të copëtuara, të gjymtuara.

“Ishin mizat që na paralajmëruan. Gumëzhima e tyre ishte pothuajse po aq mbresëlënëse sa era. Mizat e mëdha blu na mbuluan pa bërë dallimin mes të vdekurve dhe të gjallëve”, shkruan Robert Fisk në librin e tij “Libani, komb martir”.

Në artikullin e sipërpërmendur, Thomas Friedman e shkruante troç: “E gjithë e vërteta mund të mos dihet kurrë. Shumë njerëz tashmë janë larguar nga vendi i ngjarjes. Shumë njerëz u vranë në vend. Shumë të tjerë tani janë nën presion për të fshehur veprimet e tyre. Që atëherë, pjesë të reja i janë shtuar enigmës”.

Pse bëri kaq bujë masakra e Sabrës dhe Shatilës?

Jehona mbarëbotërore e masakrës duket më shumë e lidhur me projeksionet perëndimore mbi konfliktin – kryesisht të formësuara nga një prizëm izraelit – sesa me një interes të veçantë në betejat vëllavrasëse libaneze, marrëdhëniet libanezo-palestineze, apo edhe vetë çështjen palestineze.

Sepse pikërisht me kthesën e vitit 1982, imazhi i markës së shtetit hebre filloi të njolloset seriozisht në opinionin publik evropian dhe amerikan. Mbështetësit më të zjarrtë të saj pyesin veten: si mundet ky aleat, të cilin ata e konsiderojnë “model”, të bëhet bashkëpunëtor në mizori të tilla?

Nga ana e mbrojtësve të çështjes palestineze, masakra vjen nga ana tjetër për të konfirmuar atë që ata tashmë mendojnë: shteti hebre nuk lufton kundër “terrorizmit” apo kundër grupeve të armatosura për të ruajtur sigurinë e tij, por për të shkatërruar idenë e një identiteti palestinez. Edhe këtu, për shumë prej tyre, Izraeli është në qendër të vizionit që ata kanë për luftën në Liban.

Edhe nëse rrethanat janë të ndryshme, rrethimi dhe masakra e  Tall el-Zaatar në 1976 nuk zgjoi të njëjtën revoltë, për shembull, pavarësisht se u përfshinë pak a shumë të njëjtët aktorë. Kësaj rradhe ishte Fronti Libanez, i cili bashkoi disa milici të krishtera kundër palestinezëve dhe në vend të shtetit hebre si një fuqi e jashtme ushtarake që ofronte mbështetje të drejtpërdrejtë në terren, kësaj rradhe ishte Siria.

Këtyre këndvështrimeve në Perëndim i shtohet edhe mobilizimi aktiv i një pjese të shoqërisë izraelite në atë kohë, e cila më pas u tkurr, kundrejt pushtimit të Libanit. Atyre, Operacioni “Paqja në Galile” iu duk i padobishëm dhe joproporcional për të luftuar OÇP-në. Kritikët e shumtë ishin kundër qeverisë së Menachem Begin dhe u fokusuan veçanërisht te ministri i tij i Mbrojtjes Ariel Sharon. Denoncimi i pushtetit arriti kulmin pas masakrës, ndërsa nga Bejruti vërshuan imazhe dhe dëshmi të tmerrëshme. Më 25 shtator, rreth 400 mijë njerëz demonstruan në Tel Aviv.

Por edhe pse masakra e Sabrës dhe Shatilës nuk është as episodi i parë dhe as i fundit i barbarisë që shënoi luftën, edhe pse popullata palestineze do të përjetonte sprova të tjera tragjike, siç ishte rasti gjatë luftës së kampeve në vitet 1985-1988 dhe edhe pse vetë fraksionet e armatosura palestineze kryen veprime të neveritshme kundër civilëve libanezë si në Damour në janar 1976, fakti mbetet se kjo gjakderdhje nuk u zhvillua në një kontekst konfrontimi ushtarak. “Me Sabrën dhe Shatilën nuk kishte luftëtarë në kampe. Për tre ditë, sulmuesit kishin dorë të lirë për të torturuar, përdhunuar dhe vrarë. Në këtë kuptim, është ndryshe nga }do ngjarje tjetër”, përmbledh akademiku dhe studiuesi Ziad Majed.

Midis 700 dhe 3 mijë e 500 të vdekur: si shpjegohet ky hendek?

Vlerësimet e numrit të viktimave luhaten midis 700 dhe 3 mijë e 500. Asnjë regjistrim i saktë nuk është kryer nga “një organ i vetëm zyrtar, humanitar apo civil, që ka autoritetin, vullnetin dhe lehtësitë për të”, thotë historiani Bayan el-Hout.

Komisioni hetimor libanez numëron 460 të vdekur, komisioni izraelit midis 700 dhe 800. Sipas burimeve, shumica dërrmuese e viktimave janë palestinezë, edhe nëse gazetari izraelit Amnon Kapeliouk vlerëson se rreth 25% janë libanezë dhe kryesisht Shiitë.

Ish-diplomatja palestineze Leïla Shahid, një nga të parat që shkoi në kampe pas masakrës, flet për një shifër prej të paktën 3 mijë të vdekur. E njëjta gjë vlen edhe për gazetarin izraelit Amnon Kapeliouk, hetimi i të cilit i botuar në fund të vitit 1982 bazohet pjesërisht në punën e kryer në rrjedhën e sipërme nga Leïla Shahid. Megjithatë, këto do të bëhen publike më vonë, në numrin e “Journal of Palestinian Studies”.

Bayan el-Hout ka identifikuar 906 të vdekur dhe 484 të zhdukur, ose 1 mijë e 390 viktima. Një nënvlerësim i numrit real sipas Shahid. Sepse disa banorë u vranë jashtë kampeve. Kufomat u gjetën në Cité Sportif, ku disa banorë u sollën me forcë, në rrugën për në aeroport, deri në qytetin Damour. Të tjerët u hodhën në det ose u gjetën në kanalizime.

Metoda e asgjësimit shpjegon pse është kaq e vështirë të numërohen të vdekurit. Trupat grumbulloheshin në varreza masive, të tjerë nën rrënojat e ndërtesave të shkatërruara qëllimisht, të tjerët akoma u dërguan me kamion në destinacione të panjohura.

Në librin e Jonathan Randalit “Going all the Way: Christian Warlords, Israeli Adventurers and the War in Libanon” (Duke shkuar deri në fund: Luftëtarët e krishterë, aventurierët izraelitë dhe lufta në Liban) dhe i cituar në hetimin e Leïla Shahid, një luftëtar i Forcave Libaneze pyetet për numrin e palestinezëve të vrarë. Ai përgjigjet: “Do ta dini nëse do të ndërtojnë ndonjëherë një metro në Bejrut».

Çfarë thonë hetimet zyrtare?

Komisioni izraelit i hetimit “Raporti Kahane”

Nën presionin e reagimeve në shkallë kombëtare dhe ndërkombëtare ndaj imazheve të masakrës, Izraeli ngriti një komision hetimor më 28 shtator 1982, i cili dha përfundimet e tij në shkurt 1983. “Ka pasur mendime të ndryshme brenda institucionit ushtarak izraelit dhe Raporti Kahane erdhi për të qetësuar të gjithë, ndërkohë që hetimi nuk ishte objektiv. Gjithçka u fajësohet të krishterëve të Libanit dhe shfajëson Sharon-in dhe ushtrinë izraelite”, nënvizon Leïla Shahid.

Komisioni hedh poshtë përgjegjësinë e drejtpërdrejtë për masakrën e kryer nga falangistët libanezë, duke filluar nga ish presidenti libanez Elie Hobeika, atëherë përgjegjës për inteligjencën brenda Forcave Libaneze dhe aleat i ardhshëm i Sirisë. Por nëse ajo konsideron se asnjë izraelit nuk mund të mbahet drejtpërdrejt përgjegjës për krimin, megjithatë tregon përgjegjësinë indirekte të shtetit hebre, i cili sipas saj, nuk tregoi mendjemprehtësi me dërgimin e falangistëve në kampe duke ditur se çfarë ishin të aftë të bënin ata. Ariel Sharon në veçanti akuzohet se ka injoruar rreziqet që ekzistonin dhe etjen për hakmarrje që kishin aleatët e tij.

Komisioni Hetimor Libanez, Germanos

Nga ana libaneze, një raport i publikuar nga prokurori ushtarak Assaad Germanos në vitin 1983, nga ana tjetër, e konsideron Izraelin “ligjërisht përgjegjës” për masakrat dhe sugjeron, në gjuhë jo të qartë përfshirjen e “elementëve kufitar” ose “të tjerëve që mund të kenë vuajtur nga teprimet e palestinezëve”.

“Komisioni Germanos nuk bëri asgjë. Si për të gjitha masakrat e luftës, si për Karantinën (janar 1976), Damour-in (janar 1976) dhe Tall al-Zaatar-in (gusht 1976), si për shpërthimin e portit (4 gusht 2020) sot. Jetojmë në mbretërimin e  mosndëshkimit”, akuzon Leïla Shahid, e cila kujton lodhjen morale të  libanezëve në atë kohë. “Njerëzit nuk donin të gërvishnin plagët e thella».

A janë ushtarët izraelitë të përfshirë drejtpërdrejt?

Sipas dëshmive të para të mbledhura përmes sondazheve dhe rrëfimeve të ndryshme, disa banorë të kampit thonë se kanë dëgjuar një gjuhë që nuk e dinin. Në tekstin e tij të famshëm letrar “Quatre heures à Chatila”, dramaturgu francez Jean Genet, i cili shoqëroi Leïla Shahidin në kampe më 19 shtator 1982, tregon fjalët që i tha një libanez: “Do të jetë shumë e lehtë për Izraelin të çlirohet nga të gjitha akuzat. Gazetarët në të gjitha gazetat evropiane tashmë po punojnë për t’i shfajësuar: askush nuk do të thotë se gjatë netëve të së enjtes deri të premten dhe të premten deri të shtunën në Shatila flitej hebraishtja».

Në dokumentarin “Massaker”, një nga sulmuesit pretendon se shumica e buldozerëve të përdorur në kampe “na përkisnin neve, por disa (ishin) të hebrenjve”, duke shtuar se makinat izraelite drejtoheshin nga “hebrenjtë”.

Nga ana e saj, Leïla Shahid tregon se ka gjetur pllakën e identitetit ushtarak hebraik të një ushtari izraelit në dalje të ambasadës së Kuvajtit. Një e dhënë që ajo ia dorëzon një infermiereje amerikane nga Gjysmëhëna e Kuqe Palestineze, e cila është e pranishme në kampe. E vetmja, sipas Leïla Shahid, e cila pranoi të dëshmonte para komisionit Kahane. “Sigurisht që ata thanë se dikush mund ta kishte humbur atë dhe kjo nuk dëshmon se ushtria ishte brenda”, tha ajo.

Për momentin, çështja mbetet e hapur dhe nuk mund të nxirret akoma një përfundim përfundimtar.

Tekstet janë marrë dhe përshtatur për Albanian Post nga e përditshmja libaneze “L’Orient le Jour” dhe nga “Orient XXI”

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com