Domus: Arkitektura e jashtëzakonshme e Shqipërisë komuniste dhe ringjallja e saj

Shkrim realizuar nga Kevin Santus për Domus, përshtatur për Albanian Post

Enver Hoxha ishte lideri i Shqipërisë, i cili, nën kujdesin e regjimit komunist, midis viteve 1944 dhe 1985, përcaktoi ndërtimin e një kombi midis modernizimit dhe izolimit.

Pas çlirimit nga fashizmi, regjimi i mëpasshëm ndërtoi një sërë arkitekturash emblematike që krijuan imagjinatën dhe propagandën e një kombi të tërë.

Tirana, kryeqyteti shqiptar, u bë kështu edhe pikëmbështetja e një transformimi arkitektonik, thelbësor në shfaqjen e një shteti të ri të pajisur me infrastruktura publike dhe ndërtesa përfaqësuese.

Prandaj, pjesë të strukturës historike u zëvendësuan me projekte monumentale, si në rastin e Pallatit të Kulturës, i cili zuri vendin e tregut të lashtë osman dhe xhamisë përkatëse, ndërsa hapësirat e reja kolektive i dhanë kryeqytetit një pamje të re.

Sot, të njëjtat ndërtesa dhe monumente hapen për të ardhme të paparashikueshme ose të pezulluara.

Shembujt përfshijnë Piramidën e Tiranës, mbi të cilën studioja holandeze MVRDV zbuloi një projekt ripërdorim radikal në 2018, ose fatet më të pasigurta të mijëra bunkerëve të ndërtuar për t’u përballur me një pushtim hipotetik të huaj.

Rënia e regjimit komunist në fakt i ka lënë vendin, veçanërisht vitet e fundit, stimujve ekonomikë dhe transformues tipikë të Evropës dhe Amerikës, duke shkaktuar shpesh paradokse dhe mospërputhje, siç tregohet në dokumentarin e fundit të prezantuar në Festivalin e Filmit të Torinos “Anuloje Ligjin” nga Fabrizio Bellomo, në anglisht anuloni ligjin / anuloni dekretin.

Dokumentari zbulon marrëdhënien e vazhdueshme midis të tashmes dhe të shkuarës, që rri pezull në format dhe kujtimet e artistëve, në një seksion tërthor të realitetit që sheh një rikthim të fortë krijues nga e kaluara komuniste dhe izolacioniste në një të tashme kapitaliste dhe të globalizuar.

Në një vend që po transformon, shpesh shkatërron ose modifikon rëndë imazhin e së kaluarës së tij – siç ndodhi në Arenën Kombëtare, në të cilën ndërhyrja e re zëvendëson pothuajse tërësisht ndërtesën historike – ky koleksion bashkon arkitekturat vizionare dhe ikonike të viteve të Hoxhës.

Prandaj, koleksioni mbledh projekte nga ndërtesa kulturore si Galeria Kombëtare e Arteve dhe Pallati i Kulturës deri te arkitektura minore e stacioneve hekurudhore dhe bunkerëve, pasqyra, në të dyja rastet, e një përfaqësimi të regjimit përmes formave të ndërtesave.

Për më tepër, arkitektura nën regjimin e Hoxhës ndikoi në ndërtimin e hapësirave për komunitetin dhe kërkimin e një gjuhe vizionare, të dukshme në Pallatin e Kongreseve në Tiranë ose në të njëjtin mauzoleum festiv të ndërtuar për liderin.

Monumentet dhe arkitektura komuniste mbeten plejada e një të shkuare që ende duhet zbuluar dhe njohur.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.