Natën e 2 korrikut 1187, kalorësit e Mbretërisë së Jerusalemit po luftonin barbarisht me njëri-tjetrin.
Arsyeja: nëse do të marshonin drejt Tiberias për ta rimarrë atë nga Saladini – forcat myslimane të të cilit kishin pushtuar qytetin një ditë më parë – ose për t’i mbajtur trupat në një kamp pranë Saforie-s, të njohur si Tzippori.
Sipas arkeologut Rafi Lewis, kryqtarët tentuan të vendoseshin në afërsi të një burimi uji të pijshëm.
Por cilat ishin karakteristikat e një kampi të kryqtarëve?
Tanimë, për herë të parë, një kamp lufte i përdorur për më shumë se një shekull – ndërsa krishterimi dhe islami “po luftonin” mbi Tokën e Shenjtë – është zbuluar dhe po eksplorohet nga arkeologët.
Gjetjet në kamp pranë burimeve të Tzippor-it hedhin dritë mbi atë që ushtarët do të bënin gjatë qëndrimit në pritje të luftës – një periudhë e tensionuar, për ta thënë me fjalë më të bukura.
Kryesisht, dëshmitë tregojnë se komandantët grindeshin, ndërsa kalorësit i iknin këtij tensioni, jo duke pirë, por duke zëvendësuar gozhdët e hekurta në patkonjtë e kuajve të tyre.
Gjithsesi, pas asaj nate pa gjumë, më 3 korrik frankët marshuan nga Tzippori.
Kjo pavarësisht nëse shkonin drejt Tiberia-s, ose ndoshta te burimet e Hattin-it.
Thuhet se ishte një ditë e nxehtë, me temperatura të larta.
Të nesërmen, 4 korrik, ata u shtypën nga forcat e Sulltan Salajdinit në Betejën e Hattin-it.
Kampi mesjetar në Tzippori ishte vetëm 30 kilometra larg nga Tiberia.
Gjatë një shekulli, si kalorësit e krishterë, ashtu edhe luftëtarët e Sulltanit përdorën fushën e kampit.
Kështu shpjegon Lewis, i cili studion arkeologjinë e konflikteve dhe arkeologjinë e peizazhit më Kolegjin Akademik në universitetin e Haifa-s.
Si mund të ndodhë që në kaq shumë luftime mes forcave të krishtera dhe atyre islame, gjatë periudhës mesjetare të mos prodhonin asnjë “fushëbetejë të njohur” deri më tani?
Ndoshta ato u anashkaluan, pasi studiuesit u përqendruan te vendet më të “njohura” të tilla si kështjellat dhe vendet e rrethimit.
Ky kamp u zbulua falë një projekti të udhëhequr nga Divizioni Prehistorik i Autoritetit të Antikiteteve të Izraelit, i drejtuar nga Nimrod Getzov dhe Ianir Milevski, i cili zgjati gjashtë vjet.
Ajo që ata gjetën, ishte shumë e ndryshme nga kampet e stilit romak, siç tregohet nga burimet mesjetare në La Règle du Temple (Rregulli i Tamplierëve).
Kampi përshkruhet në kapitullin e tretë në librin “Vendbanimi dhe Kryqëzata në Shekullin XIII”.
Përsëri, kjo perlë arkeologjike u zbulua për shkak të punimeve në rrugë.
Kjo ndodh shumë shpesh në Izrael: punimet e infrastrukturës (ose groposja e kafshëve) që çojnë në ndriçim historik.
Faleminderit, buldozerë dhe minj të zhveshur kanalesh.
“Por kjo është dëshmia e parë materiale për një kamp mesjetar në Izrael ose kudo, me të vërtetë”, thotë Lewis.
Është në kontrast me romakët që pushtuan Tokën e Shenjtë një mijëvjeçar ose më shumë më parë – Izraeli dhe Levanti në tërësi janë të mbushur me mbetje romake.
Burimet e Saforie-s janë një burim i pijshëm uji në një luginë të vogël.
Kjo zonë e harlisur ishte e “zënë” nga parahistoria.
Arkeologët zbuluan vendbanime të mbivendosura nga ardhja më e hershme e sedentarizmit, neolitit të para – qeramikës dhe nga epoka e hershme e bronzit (rreth 5 mijë vjet më parë).
Kampi strehonte një vendbanim të fortifikuar dhe të rrethuar nga një mur guri.
Një pengesë për hetimin e kampit ishte se nuk dukej të ketë pasur struktura prej guri dhe/ose druri, ndryshe nga kampet e mëparshëm të Legjionit Romak, të cilët kishin mure të brendshme, si dhe mure të jashtme që shënonin kufirin e kampit.
Bazuar te burimet historike, ushtarët e kryqëzatave u vendosën në tenda, edhe kisha e kampit ishte në një tendë.
“Burrat ishin përgjithmonë të gatshëm për të marshuar për luftë”, shpjegon ai.
Pra, nuk ka mure, por arkeologët gjetën një mori artefaktesh metalike që datojnë nga Mbretëria Latine e Jerusalemit, e cila ekzistonte nga viti 1099 deri në 1291.
“Nuk është e qartë kur forcat e krishtera filluan të përdorin kampin Tzippori, por që nga vitet 1130 kjo ishte një pikë e zgjedhur kuvendi për forcat e armatosura”, thotë Lewis.
Ai rendit shembuj specifikë: Në 1168, Mbreti Amaury i shkroi Mbretit Louis VII, duke kërkuar ndihmë pas një tërmeti në Antioki.
Dhe qartë, frankët qartë atje herë pas here deri në Betejën fatale të Hattin-it në 1187.
Pastaj vetë Saladini mblodhi trupat e tij në këtë burim.
Në përgjithësi duket se forcat myslimane dhe ato franke e kanë përdorur këtë vend për më shumë se 125 vjet.
Po për të bërë çfarë?
200 artefaktet metalike, që datojnë në Mbretërinë e Jerusalemit, u gjetën aty.
Monedhat më të hershme të gjetura në vend ishin ajo prej bronzi dhe një monedhë bronzi bizantine, e një lloji të prerë në Antioki nga Kostandini I dhe regjimet pasuese.
Disa monedha duket se pasojnë fitoren e Mbretit të ri Baldwin mbi nënën e tij Mbretëreshën Regent Melisande të Jerusalemit, sepse ato u prodhuan pas vitit 1152.
Dhe kishte shumë gozhdë patkonjsh, si dhe sende të tjera që lidheshin me kuajt.
Këtu përfshihen pajisjet parzmore, një krehër, si dhe tri gjilpëra e katër shigjeta.
Le të ndalemi pak te patkonjtë.
“Në atë kohë, gozhdët nuk ishin gozhduar mirë në patkua, në mënyrë që të preknin tokën”, shpjegon ekipi i arkeologëve.
Pra, pa dyshim që gozhdët do të prisheshin dhe do të kishin nevojë për zëvendësim të shpeshtë.
Kjo është edhe më e rëndësishme, duke pasur parasysh se disa nga njerëzit në kamp kishin ardhur nga larg, madje qindra kilometra larg.
“Unë shoh një model interesant të ngjashëm me atë në kampet e ushtrisë bashkëkohore”, thotë Lewis.
Kjo pasi burrat janë duke pritur luftën dhe ndërkohë janë të mërzitur, të frikësuar dhe të shqetësuar.
Me pak fjalë, është një situatë e rrezikshme dhe gjëja e fundit që komandantët e tyre duan që ata të bëjnë është të kenë kohën e lirë për të menduar.
Dhe në Tzippori, një aktivitet i madh duket se ka qenë zëvendësimi i gozhdëve të thyera të patkonjve.
“Shumica e thonjve që gjetëm, ishin të përdorur”, shpjegon Lewis.
Zbutja e kalit, me sa duket, daton rreth 5 mijë e 500 vjet më parë dhe dikush pyet se kur u shpikën për herë të parë patkonjtë.
Duket se njerëzit filluan të mbrojnë këmbët e kuajve me lëkurë ose “hiposandale” në antikitet, dhe më pas patkoi mund të ketë mbërritur rreth 2 mijë e 400 vjet më parë.
Pra, përsëri i rikthehemi pyetjes: Çfarë bënin burrat në kamp midis luftërave?
Një përgjigje është ata pastronin kafshët e tyre duke përdorur kërmijtë.
Meqenëse ne nuk e dimë se kur kampi mund të kishte strehuar kryqtarët dhe kur mund të kishte strehuar forcat myslimane, si e dimë se ishin ushtarë të krishterë që ndryshonin gozhdët e patkonjve të kuajve të tyre?
Kryqtarët përdorën patkua dhe gozhdë të stilit evropian që nuk ishin normë në Tokën e Shenjtë ose në mesin e forcave myslimane.
“Ne nuk mund të themi se kush ishte ulur mbi kalë, por supozojmë se ishin kryqtarët”, thotë ekipi.
Shigjetat janë gjithashtu interesante.
Tre paraqesin formën piramidale që mund të depërtonte në forca të blinduara mesjetare.
Kjo nuk ishte një risi e kohës: kokat e shigjetave me ngjashmëri të trefishtë datojnë rreth 2 mijë e 70o vite më parë.
Arkeologët gjithashtu gjetën një shigjetë të sheshtë.
Majat e shigjetave që u gjetën kishin këputur boshtet e tyre; ato që nuk mbetën të mbërthyer në ushtarë ose kuaj dhe janë zhdukur.
Gjithashtu, Lewis mendon se shigjetat mund të zgjidhin një mister: ku u zhvillua saktësisht Beteja e Cresson e 1 majit 1187.
Vërtetë, ajo përplasje është emëruar për Pranverën e Cresson (Ein Gozeh) pranë Nazaret-it, e cila supozohet të jetë vendi ku u zhvillua Beteja e Cresson-it midis forcave myslimane dhe të krishtera.
Por Lewis thotë se jo të gjithë studiuesit bien dakord për këtë vendndodhje.
Kur marshonin për të luftuar larg kampit të tyre, kalorësit frankë do të shkonin në një “marshim luftarak”, domethënë, në formimin e betejës, zakonisht të ndarë në tre grupe.
Mbreti do të ishte në forcën qendrore, dhe nëse ata do të merrnin një relike fetare (si ajo që ata mendonin se ishte një copëz nga Kryqi i Vërtetë) në betejë, kjo do të ishte edhe në forcën qendrore.
Forca do të rrethohej nga një roje para dhe një roje pas.
Secila forcë që vepronte sipas nevojës, manovronte në vetvete dhe mbante funksionet dhe përgjegjësitë e veta.
Vendndodhja e gjetjeve në Saforie mund të tregojë një histori intriguese.
“Forcat latine nuk mund të përshkruhen si një ushtri, të paktën jo në kuptimin modern”, thotë Lewis.
Të gjithë ata mund të kenë qenë nën komandën e Mbretit të Jerusalemit, por secila luftoi nën udhëheqësin dhe flamurin e vet.
Artikujt u gjetën në grupe, të cilat mund të dëshmojnë se ushtarët po fushonin në formacionin e tyre të famshëm “marshimi luftarak”.
Marrë nga Haaretz, përshtatur për Albanian Post
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
