Asnjanësi klimatike deri në vitin 2050 – A do ia dalë Shqipëria?

“Ne jemi zotuar të ulim emetimet e gazrave serrë në nivel global me 20.9% deri në 2030 dhe të arrijmë asnjanësinë klimatike deri në 2050”.

Kjo ka qenë deklarata e Kryeministrit të Shqipërisë, Edi Rama në Samitin Botëror të Veprimit për Klimën COP 28 në Emiratet e Bashkuara Arabe ku foli për qëndrimin e Shqipërisë sa ju përket veprimeve ndaj klimës.

Po ku ndodhet Shqipëria?

Në një raport të publikuar nga Komisioni Evropian në fillim të nëntorit thuhet se vendi ynë ka një nivel përgatitjeje për trajtimin e ndryshimeve klimatike, por përafrimi me acquis të BE-së mbetet ende i kufizuar.

Shqipëria është e angazhuar të marrë masa për të reduktuar emetimet e gazeve serrë nga sektorë të ndryshëm ekonomikë si transporti, bujqësia, përdorimi i tokës dhe pylltaria, proceset industriale dhe mbetjet.

Kontributi i rishikuar i Shqipërisë për zbutjen synon të ulë emetimet me 20.9% deri në vitin 2030.

Në shkurt 2023, një vendim ministror miratoi strategjinë kombëtare për zhvillimin dhe integrimin evropian (SKZHI) 2022-2030, e cila përcakton një sërë masash prioritare si miratimi i legjislacionit dytësor për klimën, buxhetimi i klimës dhe zgjidhjet e bazuara në natyrë. Për më tepër, tregon raporti deri në dhjetor 2022 vendi ishte përafruar pjesërisht me Rregulloren për qeverisja e unionit energjetik dhe veprimi klimatik.

Niveli i reduktimeve të emetimeve të planifikuara për 2021-2030 në NECP është 18.7%. Plani mbështetet ndjeshëm në reduktimin e CO2 nga pyjet, por ka mjete dhe kapacitete financiare shumë të kufizuara të alokuara për mbrojtjen dhe menaxhimin e pyjeve, duke përfshirë masat për të nxitur ripyllëzimin dhe menaxhimin e rreziqeve nga zjarri në pyje.

Kjo duhet të trajtohet urgjentisht.

Ndër të tjera, strategjia kombëtare për ndryshimet klimatike do të duhet të përditësohet për të marrë parasysh objektivat e reja klimatike të përcaktuara në NDC të rishikuar dhe, më afër anëtarësimit, objektivat e reja klimatike të vendosura nga BE. Zbatimi i ligjit të klimës 2020 kërkon zbatim të mëtejshëm të masave që do të ndërmerren në varësi të Ministrisë së Mjedisit.

KE ka paralajmëruar se Kapaciteti në administratën publike për interpretimin e ndikimeve të ndryshimeve klimatike në Shqipëri dhe inkorporimin ndryshimi i klimës në strategji dhe plane sektoriale mbetet shumë i kufizuar; ngritja e kapaciteteve është shumë e nevojshme në këtë drejtim. Nuk ekziston asnjë regjistër i emetimeve.

“Nevojiten investime dhe përpjekje të konsiderueshme për përshtatjen klimatike, pasi Shqipëria është shumë e ekspozuar ndaj pasojave të ndryshimeve klimatike. Rritja e nivelit të detit, si dhe përmbytjet/thatësirat pritet të ndikojnë ndjeshëm në shoqëri, infrastrukturën publike dhe aktivitetet ekonomike. Prandaj, planet e menaxhimit të rrezikut klimatik duhet të miratohen në të gjitha nivelet, dhe infrastrukturat kryesore jetike duhet të jenë të mbrojtura nga klima, për të rritur elasticitetin e vendit ndaj klimës”.

Po Ballkani?

Përpos Shqipërisë, një zotim i përbashkuar ka qenë nga gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor.

“Ne angazhohemi që të punojmë drejt objektivit të vitit 2050 për një kontinent neutral ndaj karbonit së bashku me BE-në”, ishte deklarata  e tyre e bërë në një samit në Sofje, Bullgari, në tetor të vitit 2020.

Duke aspiruar për t’u bashkuar me Unionin, vendet kandidate të rajonit, që atëherë kanë rënë dakord të bëhen pjesë e përpjekjeve për të luftuar ndryshimet klimatike.

Gjatë gjithë viteve 2010, një nga objektivat energjetike të Bashkimit Evropian në Ballkanin Perëndimor ishte përmirësimi i sigurisë së furnizimit.

Kjo u ndikua nga ndërprerja e gazit natyror nga Rusia në vitin 2009 dhe aneksimi i Krimesë në vitin 2014.

Strategjia e BE-së synonte të parandalonte një fuqi të jashtme nga mbajtja e një monopoli mbi tregjet lokale dhe manipulimi i tyre për të arritur qëllimet politike.

Edhe sot e kësaj dite unioni e ndjek këtë qasje me mjete të ndryshme.

Njëra është përmirësimi i rrjeteve kombëtare të gazit dhe investimi në rrugë alternative të furnizimit.

Kjo përfshin zhvillimin e tubacioneve të reja të gazit dhe kapacitetit të gazit natyror të lëngshëm (LNG) për të sjellë gaz nga burime jo-ruse.

Elementi tjetër, ndoshta më i rëndësishëm, i strategjisë energjetike të BE-së është hapja e sektorëve të gazit dhe energjisë elektrike në Evropën Lindore në përputhje me acquis-në e unionit – trupi i të drejtave dhe detyrimeve që përbëjnë ligjin e BE-së.

Vizioni i përgjithshëm i Brukselit përfshin krijimin e një fushe loje të barabartë për furnizuesit vendas dhe të jashtëm dhe inkurajimin e konkurrencës në përputhje me parimet që qëndrojnë në themel të tregut të vetëm të BE-së.

Me kalimin e kohës, agjenda e BE-së u zgjerua për të përfshirë luftën kundër ndryshimeve klimatike.

Ka arsye pragmatike që unioni ta bëjë këtë, prandaj tranzicioni i gjelbër është kthyer në një nga fushat kryesore të ndërveprimit BE-Ballkani Perëndimor.

Procesi i Berlinit dha Deklaratën e Sofjes 2020 dhe zotimin për të punuar drejt objektivit të vitit 2050 për një kontinent neutral ndaj karbonit.

Tranzicioni i gjelbër premton gjithashtu përfitime mjedisore, duke përfshirë ajër më të pastër në qytetet e mëdha.

Së dyti, ka një arsye politike në agjendën e gjelbër të BE-së.

Me ngecjen e zgjerimit, angazhimi sektor pas sektori ofron një mënyrë si për BE-në – në mënyrë specifike, për institucionet dhe ato shtete anëtare në favor të zgjerimit – dhe për vendet kandidate për të çuar përpara integrimin përmes hapave të përkohshëm.

Pavarësisht harmonizimit formal me objektivat dhe legjislacionin e BE-së për energjinë dhe klimën, Ballkani Perëndimor është shumë prapa për sa i përket zbatimit.

Dy pikat kryesore të pengesave janë çmimi i karbonit dhe heqja graduale e qymyrit.

Deri më tani, vetëm Mali i Zi, i cili e sheh veten si një lider lokal në miratimin e standardeve të BE-së për energjinë dhe klimën, ka prezantuar një skemë kombëtare të kufirit dhe tregtisë.

Në parim, vendet e Ballkanit Perëndimor janë zotuar të heqin gradualisht qymyrin.

Shqipëria, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut i janë bashkuar Aleancës “Powering Past Coal”, e nisur nga Kanadaja në Konferencën e OKB-së për Ndryshimet Klimatike 2017.

Kompania kombëtare e qymyrit dhe energjisë elektrike e Serbisë, EPS, ka premtuar të mbyllë dhjetë TEC-e midis 2025 dhe 2035 përmes strategjisë së qeverisë “Go Green Road”.

Bosnja dhe Hercegovina hoqi dorë nga planet për të ndërtuar një njësi të re në TEC.

Megjithatë, nuk ka asnjë garanci se rajoni do të respektojë angazhimet e tij për ndërprerjen graduale për termocentralet e vjetra.

Asnjë TEC nuk është mbyllur deri më tani, pavarësisht detyrimeve të Komunitetit të Energjisë.

Një sfidë shtesë është struktura e vjetërsuar e sektorit të energjisë në Ballkanin Perëndimor, e cila e përkeqëson problemin e kapjes së shtetit.

Kompanitë e mëdha shtetërore që kontrollojnë TEC-et dhe minierat ofrojnë mundësi qiraje për partitë politike dhe klientelën e tyre.

Ato gjithashtu i lejojnë qeveritë të kontrollojnë çmimin e energjisë elektrike përmes ndarjes së subvencioneve dhe rregulloreve.

Kjo shpesh rezulton në humbje të konsiderueshme.

EPS e Serbisë, e cila është njësia më e madhe e biznesit në vend, regjistroi një humbje prej 418 milionë euro (465 milionë dollarë) në vitin 2022 dhe akumuloi 1.5 miliardë euro (1.7 miliardë dollarë) borxh.

Përveç kësaj, mungesa e transparencës në këtë sektor mundëson përfshirjen e aktorëve të jashtëm, si Kina dhe Rusia, të cilët ndjekin agjenda në kundërshtim me atë të BE-së.

Si pjesë e Iniciativës së saj “Brez dhe Rrugë”, Kina ka dhënë hua preferenciale për të zgjeruar dhe përmirësuar TEC-et në Serbi dhe Republika Srpska.

Pavarësisht pengesave për dekarbonizimin, tranzicioni i gjelbër është larg nga një kauzë e humbur në Ballkanin Perëndimor.

Rajoni ka një avantazh të qenësishëm në lidhje me energjinë e rinovueshme.

Kjo është qartë e dukshme jo vetëm në Shqipëri, e cila mbështetet gjerësisht në hidrocentralet për energji elektrike, por edhe në Mal të Zi, ku mbi 40 për qind e energjisë elektrike prodhohet nga ai burim.

Për të bërë përparim në hapjen e burimeve të rinovueshme, Ballkani Perëndimor duhet të marrë mbështetje shtesë nga BE.

Duke parë përpara, Ballkani Perëndimor do të vihet nën presion nga Mekanizmi i Rregullimit të Kufirit të Karbonit të BE-së, një tarifë për importet me intensitet karboni në bashkim, e cila hyn në fuqi në vitin 2026.

Rajoni mund të paguajë mbi 500 milionë euro çdo vit në buxhetin e BE-së.

Për të shmangur një skenar të tillë negativ, Ballkani Perëndimor do të lobojë në BE për një periudhë tranzicioni prej disa vitesh, në të cilën vendet e rajonit do të zbatonin rregullat mjedisore dhe të konkurrencës të BE-së që vlejnë për sektorin e energjisë elektrike.

Për të shfrytëzuar sa më shumë mundësitë që lidhen me tranzicionin e gjelbër të drejtuar nga BE-ja, Ballkani Perëndimor duhet të fokusohet në potencialin e tij të burimeve të rinovueshme.

Ai duhet të investojë në infrastrukturë si në nivel kombëtar ashtu edhe në atë ndërkufitar, të bashkojë përpjekjet për të gjeneruar investime në energji dhe teknologji të gjelbra dhe të rishikojë ligjet dhe rregulloret përkatëse.

E gjithë kjo do të kërkojë ndihmë nga Brukseli dhe institucionet financiare ndërkombëtare.

Kjo është një detyrë e frikshme dhe ka pengesa të mëdha përpara.

Megjithatë, përfitimet e mundshme janë shumë më të mëdha se kostot afatshkurtra.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.