Ndjenja të forta të përzjera mes frikës dhe mahnitjes, mes ndjenjës së vogëlsisë njerëzore dhe perceptimit të madhështisë së gjithësisë ose natyrës, përbëjnë atë që filozofët ndër shekuj e kanë quajtur “Sublime”.
Është një përjetim estetik i pafundësisë universale në raport me fundësinë njerëzore, një bukuri e frikshme, thënë si oksimoron; një madhështi që bën njeriun të tejkalojë egon dhe individualitetin (ndashmërinë, in-dividen, të brenda ndashmen) dhe të shkrihet në totalitetin e jetës dhe përvojës që i shtrihet para mendjes dhe shqisave të njeriut.
Filozofi irlandez Edmund Burke sublimen e trajtonte në terma kundërthënës si frikë e kënaqshme, qetësi të përzjerë me drithërimë.
Filozofi gjerman Immanuel Kant e shihte si kënaqësi negative në të cilën mendja jo vetëm që tërhiqet nga bukuria ose madhështia e objektit të perceptuar, por të njëjtën kohë edhe reciprokisht shtyhet mbrapa prej tij.
Sublimja e tejkalon të bukurën e thjeshtë si harmoni, simetri, plotëpjestueshmëri e pjesëve në raport me tërësinë, rend, rregull, aranzhim i kënaqshëm për syrin.
Disa sublimen e lidhin edhe më përvoja spirituale, religjioze, mistike, si qasje në një realitetit të hyjnor, transcendent, të jashtëbotshëm.
Edmund Burke sublimen e cilësonte si ndjenja më e fortë që njeriu ka kapacitete mendore dhe emocionale ta ndjejë, dhe për këtë arsyeja sublimja në njëfar mënyre e përjashton njeriun nga participimi në madhështinë e mrekullueshme por të frikshme.
Kanti mendonte se kjo përvojë e sublimes na tregon vogëlsinë dhe peshën ekzistenciale njerëzore në raport me tërësinë e universit, por të njëjtën kohë vetë fakti se jemi të vetëdijshëm për këtë madhështi, se e kapim transcendencën e saj, na tregon se jemi agjentë moral që mund të futemi në sistematicitetin e natyrës dhe gjithësisë.
Në njërën anë të medaljes, ne jemi inferorë ndaj natyrës, por në medaljen tjetër, ne ngritemi mbi të.
Edhe Schopenhauer, me doktrinën e tij të vullnetit, e sheh se sublimja shfaqet si rezistencë dhe kërcënim ndaj vullnetit individual dhe arritja e sublimes bëhet kur vullneti individual dëshirues, e kontemplon objektin e saj në mënyrë të painteresuar, por thjesht si objekt i përjetshëm, platonik, që transcendon shijet dhe dëshirat individuale, dhe participon në përjetësinë dhe fuqinë e saj.
Schopenhauer shkruan se “Kur humbasin veten në kontemplimin e shtrirjes së pafundme të botës në hapësirë dhe kohë, atëherë ne e shohim veten të reduktuar në asgjë, e ndjejmë veten si individë, si trupa jetues, aparenca tranzitore të vullneteve tona, si pika uji në oqean, që shuhen, që shkrihen në asgjënë. Por të njëjtën kohë, vetëdija jonë e këtupërkëtushme na bën të kuptojmë se këto botë ekzistojnë vetëm si përfytyrimet tona”.
“Madhësia dhe pesha botës, që ne e përjetonim si të parehatshme, tani bëhet vetëm akt i vetëdijeve tona (këtë vetëm filozofia na e bën të qartë), ne bëhemi një me botën, dhe në këtë mënyrë nuk rrëzohemi poshtë, por ngritemi, ngritemi nga intensiteti i saj”.
Përvoja sublime, sipas Schopenahuer-it, vie si pasojë e dualitetit tonë natyror, në njërën anë të botës si përfytyrim subjektiv, dhe në anën tjetër si subjekte voluntare, që janë rrymim në valën e madhe të rrymës së Vullnetit. E gjithë natyra është vullnet i ngurtësuar, ose thënë në gjuhën e tij, e objektifikuar.
Sublimja, si përvojë estetike, por edhe ekzistenciale, është interpretuar si një ndjenjë e dykuptimshme, në njërën anë si dëshmi shpirtërore e drejtëpërdrejtë për vogëlsinë dhe parëndësinë njerëzore në raport me gjithçkanë, dhe në anën tjetër si qendër e vetëdijes, e dijes, lirisë dhe vlerës njerëzore në univers.
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
