“Spiuni i pazëvendësueshëm”

Deri në orën 13:04 të 18 prillit 1983, Robert Clayton Ames ishte pak i njohur jashtë politikës së jashtme dhe qarqeve të inteligjencës amerikane.

Atë ditë ai vdiq, së bashku me 62 viktima të tjera brenda dhe përreth Ambasadës Amerikane në Liban, në atë kohë një pikë referimi e njohur në korniçen bregdetare të Bejrut-it.

Ndërtesa pësoi dëme shkatërruese kur një kamionçinë e ngarkuar me 900 kilogramë eksploziv përshkoi hollin.

Ames, drejtori me ndikim i divizionit të Lindjes së Afërt dhe Azisë Jugore brenda Drejtorisë së Inteligjencës të CIA-s, ishte në një vizitë në Liban, të cilën Presidenti Ronald Reagan e deklaroi një “interes strategjik” për SHBA-të pas pushtimit të Izraelit.

Një ish-oficer i Inteligjencës Kombëtare, vlerësimet e inteligjencës për Ames kishin peshë në Washington, ku ai gëzonte aksesin e Sekretarit të Shtetit George Shultz.

Ai kishte mbërritur në Bejrut në prill të 1983-shit duke mbajtur skicën e një marrëveshjeje që do të shpallej muajin e ardhshëm.

E ndërmjetësuar mes Izraelit dhe Libanit nga Shultz, marrëveshja e 17 majit kërkonte tërheqjen e forcave izraelite nga Libani, por me kushtin që sirianët gjithashtu të tërhiqnin ushtarët e tyre.

Disa orë para vdekjes së tij, Ames ndau detajet me Mustafa Zein, një i besuar prej kohësh libanez, një zotërues i wasta-ve (një praktikë në shoqërinë arabe ku njerëzit përdorin marrëdhëniet e tyre personale për të fituar favore), të cilat janë shumë më të rëndësishme në Liban sesa institucionet apo ligjet.

Zein kërkoi në mënyrë të pandershme që marrëveshja të printohej në letër shumë të hollë në mënyrë që të mund të përdoret në tualet.

Ames i pëlqente shakaja, një aluzion i cinizmit të tij në lidhje me perspektivën që presidenti i atëhershëm Hafez al-Assad do të largonte forcat e tij nga Libani, veçanërisht në një kohë kur shpresat e mëdha të nxitura, por reciprokisht të diskutueshme të Izraelit dhe Shteteve të Bashkuara po shpërbëheshin.

Marrëveshja realizoi një gjë, ndoshta motivin e saj të fshehur: ajo ndihmoi në riparimin e një ndërprerjeje në marrëdhëniet SHBA-Izrael që ishte provokuar nga përplasja e agjendave të tyre rivale në Liban. Në të kundërt, Zeini kishte të drejtë.

Politika e dëmtuar

Një nga virtytet e shumta të vëllimit mbresëlënës të Kai Bird, “The Good Spy: The Life and Death of Robert Ames”, është se ai ofron një rrëfim të hollësishëm, ndoshta hera-herës të tmerrshëm, të shkatërrimit të ambasadës si dhe tablosë më të gjerë për Angazhimin e SHBA-ve në një Lindje të Mesme që do të bëhej më e egër dhe helmuese.

SHBA-të ndërhyrën në Liban në mbështetje të një rendi politik që po përmbysej, në masë të konsiderueshme si rezultat i rritjes së komunitetit të madh shiit.

Ishte ky komunitet që mbajti barrën e sjelljes brutale izraelite që ngjalli armiqësi ndaj Izraelit dhe xhaxhait të tij mbrojtës.

Ames dhe kolegët e tij oficerë të inteligjencës ishin thellësisht skeptikë ndaj politikës amerikane në Liban.

Ata shqetësoheshin për rreziqet në rritje, por zotërinjtë e tyre politikë e kuptuan vonë realitetin.

Në atë kohë, mirëkuptimi në Shtëpinë e Bardhë për situatën në zhvillim në Liban mbeti me muaj jashtë realitetit në terren.

Pati precedentë për sulmin vdekjeprurës, duke përfshirë incidente të ngjashme në dhjetor 1981 kur u shkatërrua ambasada irakiane dhe në nëntor 1982 kur një qendër e inteligjencës izraelite pranë qytetit jugor të Tirit u shkatërrua.

Megjithatë, shkalla e shkatërrimit erdhi si një tronditje për politikëbërësit amerikanë.

Dëshmitë e besueshme – të ripërdorura nga Bird – tregojnë Iranin si paraardhësin e sulmit të prillit, si dhe bombardimet edhe më masive në tetor 1983 kundër kazermave të marinës amerikane dhe një ndërtese ku strehohen parashutistët francezë që vranë më shumë se 300 ushtarë.

Bird ofron detaje të reja rreth rolit të zyrtarëve të Gardës Revolucionare iraniane në Liban, duke përfshirë Ali Reza Asgari, të cilin ai e lidh me të dy sulmet.

Irani gjeti partnerë të gatshëm, veçanërisht në mesin e militantëve të rinj të frymëzuar nga “Revolucioni Islamik” i vitit 1979, duke përfshirë një djalë të ri me emrin Imad Mughniyeh, i lindur në Tayr Dibbah në Libanin jugor.

Mughniyeh famëkeq (i vrarë në Damask në 2008), megjithëse nuk ishte organizatori sipas Bird-it, kishte një dorë kyçe në bombardimin e ambasadës.

Atij i atribuohen shumë ligësi vdekjeprurëse dhe terrorizëm në vitet në vijim, por detajet mbeten të turbullta, duke përfshirë rrëfimin e Bird.

Siç vëren me hidhërim një oficer i pensionuar i Agjencisë, “kur të jeni në mëdyshje, dhe ne gjithmonë dyshojmë për këtë, atëherë fajësoni Mughniyeh-un”.

Një spiun shumë i mirë

Ames iu bashkua CIA-s në fund të vitit 1960.

Kapitujt e parë me ritëm të ngadaltë të librit ofrojnë paraqitje të shkurtër të karrierës së tij të hershme si spiun dhe shërbimit të tij para CIA-s si një rekrut i ri i caktuar në një stacion inteligjence të izoluar në Eritrea, ku u shfaq magjepsja e tij me arabishten dhe botën arabe në brigjet e kundërta të Detit të Kuq.

Të gjitha detyrat e Agjencisë për Ames ishin në zona sfiduese.

Ai shërbeu në Aden, në vitet 1968-69, në ditët në rënie të kontrollit britanik dhe në ditët e para dhe të dhunshme të pavarësisë së ish-protektoratit dhe largimit të mëvonshëm nga Perëndimi.

Megjithatë, ai u tregua një rekrutues i aftë i burimeve, një talent për të cilin fitoi admirim rreth Agjencisë.

Më pas ai shërbeu në Arabinë Saudite dhe Liban – vende të prekura thellësisht, por ndryshe nga tërheqja magnetike e nacionalizmit arab, veçanërisht nga goja e Gamal Abdel Nasser të Egjiptit.

Ames i mbajti emocionet e tij për vete, si atëherë kur dëshmoi një ekzekutim të dështuar në Arabinë Saudite dhe thjesht i murmuriti një kolegu se ata duhet të largoheshin.

Kështu ishte mënyra, arsyetoi ai, se si bëheshin gjërat në Arabi.

Megjithatë, ai nuk ishte i papërfshirë nga entuziazmi i periudhës.

Kur Naseri u trondit nga një atak në zemër në vitin 1970, ai kompozoi një poezi në të cilën lexohej pjesërisht: “Një dritë u fik, një epokë mbaroi”.

Dhe kështu ndodhi. Dalja e Naserit hapi rrugën për të luftuar ëndrrat arabe të bazuara në nacionalizmin shtetëror ose idealizmin e islamizmit.

Pas vdekjes së tij, ai u përshkrua nga drejtori i CIA-s, William Casey, si “gjëja më e afërt me një njeri të pazëvendësueshëm”.

Pjesërisht, lavdërimi i Casey-it nderoi Ames për suksesin e tij në depërtimin e rezistencës palestineze në fillim të viteve 1970, gjë që ai e bëri kryesisht me iniciativën e tij, duke fituar në mënyrë retrospektive bekimin e Drejtorit të CIA-s.

Burimi i tij kryesor ishte Ali Hassan Salameh, të cilit Yasser Arafat i besoi mirëmbajtjen e një kanali drejt Shteteve të Bashkuara.

Salameh, i cili drejtoi aparatin e inteligjencës së organizatës, ishte një rival i kreut të Organizatës Çlirimtare Palestineze (PLO) Salah Khalaf (Abu Iyad), krijuesi i Shtatorit të Zi.

Salameh drejtoi Forcën 17 (Mughniyeh kishte qenë dikur anëtar), njësinë e Operacioneve Speciale Fatah dhe ai operoi në kufijtë e Shtatorit të Zi.

Ai u dyshua nga izraelitët për përfshirje në rrëmbimin dhe vdekjen e atletëve olimpikë izraelitë në Mynih në vitin 1972. Bird ofron një vlerësim ambivalent të rolit të tij.

Ames mbajti një marrëdhënie të jashtëzakonshme me Salameh, me të cilin ndërmjetësoi një bashkëpunim efektiv të sigurisë në Liban, duke përfshirë garancitë për sigurinë e diplomatëve amerikanë.

Ames e paralajmëroi palestinezin se izraelitët i ishin vënë nga mbrapa (ata ia dolën mbanë në 1979).

Kujtojmë se në vitet 1970, perspektiva e një shteti të pavarur palestinez ishte shumë përtej zbehjes dhe PLO (Organizata për Çlirimin e Palestinës) u denoncua në mënyrë refleksive si një grup terrorist.

Brenda qarqeve të Washington-it, formula e zakonshme për akomodimin e aspiratave palestineze do të gjendej në një marrëveshje me Jordaninë që ishte shumë më pak se një shtet i pavarur palestinez.

Ames është kredituar si shkruesi “fantazmë” i nismës së paqes të shpallur nga Ronald Reagan më 1 shtator 1982, të cilën kryeministri Menachem Begin e hodhi poshtë shpejt.

Begin kishte miratuar pushtimin e Libanit në qershor dhe objektivin e Ministrit të Mbrojtjes Ariel Sharon për të shtypur aspiratat nacionaliste palestineze.

Ai nuk kishte ndërmend të pranonte as një skemë autonomie me Jordaninë.

Ames, nga ana e tij, ishte çuditërisht optimist në lidhje me nismën, të cilën shumë nga kolegët e tij e konsideruan si një “punë prej mendjelehti”.

Duke pasur parasysh aksesin në pushtet që gëzonte Ames, ai po kuptonte atë që ishte e realizueshme në kontekstin e Washington-it, por duke e bërë këtë ai po kundërshtonte atë që njohuria e tij e thellë për botën arabe do t’i kishte mësuar se ishte e nevojshme për të përshtatur aspiratat palestineze.

Për t’i dhënë Ames detyrimin e tij, kur një dekadë më vonë u nënshkrua Marrëveshja e Oslo-s midis PLO-s dhe Izraelit, ai u vlerësua nga kolegët e tij për hapjen e derës që bëri të mundur pranimin e PLO-s si një aktor i respektuar diplomatik.

Robert Ames punonte në një mjedis të turbullt të populluar nga njerëz me shumë papastërti nën thonjtë dhe gjak në duar; jo njerëz, ndershmëria morale e të cilëve i bën ballë shqyrtimit nën dritat e tyre të shndritshme.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com