Receptorët e shijes janë krijuar për të evoluar dhe përshtatur me mjedisin që na rrethon, dhe preferencat tona ndryshojnë me kalimin e moshës. Shkencëtarët po mësojnë më shumë rreth ndryshimit të shijeve tona, por edhe se çfarë problemesh mund të lindin kur ilaçet shuajnë shqisat tona.
Si shijojmë?
Një person zakonisht ka rreth 10 mijë sytha shije të vendosura në gjuhën e tij, në anët dhe në çatinë e gojës. Brenda secilit syth shijeje ka qeliza individuale që secila ka nga 30 deri në 50 receptorë shijeje. Këto qeliza kanë një jetëgjatësi të shkurtër dhe plotësohen çdo dy javë.
Ka katër shije themelore që mund të dallojmë – të hidhura, të kripura, të tharta dhe të ëmbla.
Receptorët për secilën nga këto shije janë të vendosur në të gjithë gjuhën. Deri në vitet 1990, disa shkencëtarë i përmbaheshin “hartës së gjuhës”, e cila thoshte se pjesët e gjuhës ishin caktuar për shije specifike.
Thuhej se maja e gjuhës, për shembull, ishte më e pranueshme për shijet e ëmbla. Megjithatë, studimet zbuluan se receptorët për çdo shije janë të përhapur në të gjithë gjuhën, dhe nervat “chord tympani” (anterior) dhe “glossopharyngeal” (posterior) janë përgjegjës për ndërmjetësimin e shijeve.
Ushqimet aktivizojnë receptorët e shijes. Kur një person kafshon një patate të kripur franceze, Na+ depërton në qelizën e receptorit të shijes, e cila lëshon transmetues. Në mënyrë të ngjashme, një ushqim i hidhur, si ullinjtë, dërgon jone Ca2+ në qelizën receptore.
Mënyra se si ne i kodojmë këto shije me kuptimin është një përvojë individuale. Shkencëtarët kanë zbuluar se procesi ynë i kodimit ndryshon me kalimin e kohës, dhe kujtesa dhe perceptimi e formojnë atë.
Shijet në zhvillim
Shkencëtarët kanë vërejtur se foshnjat dhe të vegjlit tregojnë një preferencë të fortë për shijet e ëmbla. Kjo preferencë ishte dikur një avantazh evolucionar. Sheqeri nga frutat ose mjalti ishte një burim i shpejtë i karbohidrateve komplekse. Dhe frutat që ishin të ëmbël dhe të pjekur i jepnin një personi më shumë vlera ushqyese.
Preferenca për ushqimet e ëmbla zbehet në adoleshencën e vonë. Me kalimin e moshës, megjithatë, ne bëhemi më pak të varur nga profili i shijes së një artikulli ushqimor. Kujtesa dhe perceptimi ynë na mundëson të provojmë, madje të pëlqejmë, ushqime të reja.
“Ndërsa rritemi dhe ekspozohemi ndaj shijeve të ndryshme, ka shumë mësime që po ndodhin. Ne i lidhim shijet e ndryshme me pasoja të ndryshme”, thotë Nancy E. Rawson me Qendrën Monell Chemical Senses në Filadelfia.
Një person, për shembull, mund të mësojë se shijet e hidhura nuk janë të dëmshme dhe se lakrat e Brukselit janë vërtet të këndshme kur përzihen me një salcë proshutë. Kjo mund ta shtyjë një person të provojë më shumë shije të hidhura.
Kjo qiellzë në zhvillim, thotë Rawson, i lejon një personi të përshtatet me ndryshimet mjedisore, në të cilat disa ushqime mund të mos jenë të disponueshme ose të futen ushqime të reja.
“Shqisat tona janë të jashtëzakonshme. Ato ndryshojnë vazhdimisht gjatë gjithë jetës sonë”, thotë Raëson. “Kjo lejon sistemin të reagojë ndaj mjedisit në mënyrë që të mund të stimulojë llojin e duhur të sjelljes”.
Ngjashëm me mënyrën se si qelizat e lëkurës sonë plotësohen më pak me kalimin e moshës, Rawson thotë se qelizat tona të shijes zvogëlohen gjithashtu me kalimin e moshës. Për gratë, qelizat e shijes fillojnë të atrofizohen dhe zvogëlohen në numër pas moshës 40-vjeçare. Për meshkujt, ndryshimi fillon në të 50-at e tyre.
Ndjesia e nuhatjes gjithashtu zvogëlohet me kalimin e moshës së një personi. Pjesa më e madhe e ndjesisë së një shije vjen nga aroma dhe humbja e kësaj ndjesie mund të pakësojë kënaqësinë e një personi. Megjithatë, këto ndryshime janë graduale dhe jo të rëndësishme. Rawson thotë se një person mund të përshtatet dhe të shijojë ushqimin dhe të ngrënit gjatë viteve të tyre të vjetra. Problemi është kur medikamente të caktuara ndërpresin qelizat e shijes.
Çrregullime të shijes
Më shumë se 250 ilaçe dihet se ndikojnë në aromën ose shijen. Këto medikamente përfshijnë antibiotikë, ilaçe për uljen e kolesterolit dhe presionit të gjakut dhe anti-inflamatorë. Një person nuk ka nevojë për një recetë për të hasur në një ilaç për uljen e shijes. Fluticasone, një ilaç kundër alergjive pa recetë, mund të shkaktojë shqetësime të nuhatjes dhe shijes.
Medikamente të ndryshme gjithashtu mund të bëjnë që një person të ketë një shije metalike ose të hidhur në gojë. Fantogeusia, ose ndjesia e një shije pa stimuj, mund të rezultojë nga shumë medikamente të zakonshme.
Biguanidet, për shembull, përdoren për të trajtuar diabetin dhe mund të shkaktojnë një shtrembërim të shijes. Edhe medikamentet lokale mund të kenë efekt. Pikat e syve Dorzolamide, për shembull, përdoren për të trajtuar glaukomën. Por ato mund të krijojnë një shije të hidhur në rreth 25 përqind të gojëve të përdoruesve.
Ilaçe të tjera mund ta bëjnë shijen më të vështirë për t’u deshifruar. Enalapril, i cili përdoret në trajtimin e presionit të lartë të gjakut, si dhe për dështimin e zemrës, e bën më të vështirë shijimin e ëmbëlsirave.
Studimet zbulojnë se ka pasoja për njerëzit që nuk mund të nuhasin apo shijojnë më ushqimin e tyre. Ndërsa disa janë në rrezik për të humbur peshë dhe për të vuajtur deficite ushqyese, studimet kanë zbuluar se njerëzim me shqisa të heshtura janë në rrezik më të madh për obezitet. Mungesa e shijes së perceptuar i shtyn ata të hanë më shumë ose të kërkojnë kënaqësi në ushqime me yndyrë më të lartë.
“Unë mendoj se kjo është diçka që mjekët nuk janë të sintonizuar, por mund të ketë një ndikim më të madh në cilësinë e jetës, dietën dhe shëndetin e të ushqyerit”, thotë Rawson.
Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.
/Albanianpost.com
