Shtëpi për një planet që mbinxehet

Veriperëndimi i Paqësorit u godit Këtë verë nga një nga valët më të forta dhe të qëndrueshme të nxehtësisë në histori.

E përditshmja, “Financial Times”, tregon se ndryshe e quajtur “kupola e nxehtësisë”, ajo u vendos mbi Kaliforni, Oregon, Washington dhe British Columbia, duke thyer rekordet e temperaturës në rajon.

Që prej nisjes së regjistrimeve, korriku rezultoi muaji më i nxehtë i Tokës. Dhe Evropa ka regjistruar temperaturën e saj më të lartë në histori (48.8 gradë Celsius në Sicili).

Referuar të dhënave nga Organizata Botërore Meteorologjike tregojnë se nga viti 2011 deri në 2020-n ishte dekada më e ngrohtë e regjistruar në një prirje afatgjatë rritëse.

Ndërkohë, numri vjetor i ditëve që arrijnë 50 gradë Celsius në planet thuajse është dyfishuar që nga vitet 1980, nga 14 në 26.

Këtë muaj, më shumë se 200 revista mjekësore ndërkombëtare botuan një deklaratë të përbashkët duke paralajmëruar se “ndryshimi i klimës është kërcënimi më i madh për shëndetin publik global”.

Çdo vit, në mbarë botën njerëzit vdesin nga lodhja e shkaktuar nga i nxehti. Vetëm në Angli kishte më shumë se 2 mijë e 500 vdekje të lidhura me të nxehtin gjatë tre valëve në vitin 2020.

Kjo shifër shënon edhe numrin më të lartë që kur të dhënat filluan të mblidhen në vitin 2003, sipas Shëndetit Publik në Angli.

Mirëpo, shtëpitë në të cilat njerëzit jetojnë mund ta ndryshojnë këtë situatë.

Kur Paqësori Veriperëndimor u përfshi nën kupolën e nxehtësisë, një shtëpi e zakonshme qëndroi 20 gradë më e ftohtë brenda dhe ajo nuk ka ajër të kondicionuar.

Megjithatë, shumë shtëpi të reja, veçanërisht në Mbretërinë e Bashkuar, po rezultojnë më pak të afta të përballojnë nxehtësinë krahasuar me ato të vjetrat.

Duke iu drejtuar ajrit të kondicionuarm problemi përkeqësohet. Me pompimin e ajrit të ngrohtë në rrugë, shtohet efekti i ishullit të nxehtësisë urbane dhe gjithashtu emetimet e gazrave serrë.

Sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë, shitjet ndërkombëtare të njësive të ajrit të kondicionuar pothuajse u katërfishuan midis viteve 1990 dhe 2016. Madje, fuqia e konsumuar nga 1.6 miliardë njësi botërore në vit është më shumë se e gjithë energjia elektrike e përdorur në Afrikë.

“Që kur filluam të varemi nga karburantet fosile për ngrohje dhe ftohje, ne po ndërtojmë shtëpi pa marrë parasysh klimën”, ka thënë Eleni Myrivili, shefe e ngrohjes dhe elasticitetit për qytetin e Athinës, ku temperaturat arritën në 45 gradë Celsius këtë verë.

“Ne kemi humbur shekuj mençurie që na mësoi për mure të trasha izoluese, dritare të vogla, hije dhe pemë gjetherënëse të larta në jug dhe perëndim, ku nxehtësia rreh më fort dhe në zbardhjen e sipërfaqeve në pranverë për të pasqyruar nxehtësinë e verës”, ka shpjeguar ajo.

Kthimi në të kaluarën mund të jetë një mënyrë për të përballuar sfidat e ndërtimit të shtëpisë në të ardhmen. Arkitektura e lashtë e shkretëtirës iraniane, xhamat e mëdhenj të erës dhe kanalet ftohëse të ujit malor në qytetin e Trashëgimisë Botërore të Yazd-it, madje edhe çadrat e nomadëve të shkretëtirës janë një frymëzim për arkitektin Sue Roaf.

Ai është profesoreshë e inxhinierisë arkitektonike në Universitetin Heriot-Watt të Edinburgh-ut.

Roaf ka treguar edhe për pallatet shumëkatëshe – haveli – në nënkontinentin Indian. Me gjithë temperaturat e ditës në të 30 -at e larta, ambientet e brendshme mbeten të rehatshme falë oborreve me hije dhe “masës termike” të tullave dhe mermerit.

Kjo masë termike është aftësia e materialeve për të thithur ngadalë energjinë e nxehtësisë.

“Financial Times” tregon se ishte kjo arkitekturë popullore që frymëzoi dizajnin e shtëpisë 25-vjeçare të Roaf, Eco-House të Oxford-it. Masa termike e mureve të brendshme moderon temperaturën në ambiente të mbyllura. Ka ventilim, pa dritare në anën perëndimore ku dielli i ulët i pasdites është më i nxehti.

Një verandë siguron një pengesë për të minimizuar hyrjen e ajrit të nxehtë. Ka izolim të trashë. Pemët gjetherënëse japin hije. Në ditët e nxehta, Roaf hap dritaret në anën veriore për të tërhequr ajër të ftohtë dhe mban mbyllur dritaret me xham të trefishtë në anën jugore.

“Është njësoj si të lundrosh në një varkë…duhet të mësosh se si ta përdorësh shtëpinë tënde për ta mbajtur atë të freskët”, ka treguar Roaf.

“Deri në kohën kur ndërtohen ndërtesat e sotme, ne do të jemi në një botë edhe më të ngrohtë. Ne duhet të dizajnojmë për mbijetesë”, ka dalluar ajo.

Roaf i kundërshton arkitektët, të cilët specifikojnë dritaret e mbyllura, duke synuar që ndërtesat të ajrosen.

“Arkitektët i kanë shitur shpirtrat e tyre industrisë së ngrohjes, ventilimit dhe ajrit të kondicionuar. Ata duhet të marrin përsëri kontrollin dhe të jenë stilistë të mëdhenj klimatikë të së ardhmes”, ka thënë profesoresha.

“Në zonat urbane, zhurma, ndotja dhe shqetësimet e sigurisë nënkuptojnë që njerëzit nuk duan domosdoshmërisht të hapin dritare”, ka thënë Michael Swainson, inxhinier dhe kryetar i një grupi pune të caktuar nga qeveria që shqyrton një propozim të ri rregullimi të ndërtimit mbi mbinxehjen e banesave në Angli.

Aktualisht, propozimi ndodhet në shqyrtim dhe përfshin masa të tilla si kufizimet në zonat me xham. “Në këtë vend, të gjithë duket se duan dritare të mëdha me pamje. Kjo është mirë, por gjithashtu çon në mbinxehje”, ka shtuar Swainson.

Për sa i përket mbinxehjes, ajo ndodh kur më shumë nxehtësi hyn në një ndërtesë, më shumë sesa mund të largohet, ka treguar Swainson.

Megjithatë, ajo mund të parandalohet me masa të thjeshta. Me dritare të vogla ose mbrojtje nga drita për të kufizuar hyrjen e nxehtësisë dhe dritare të hapura ose ventilim mekanik për ta lejuar atë të ikë.

Në vendet më të ngrohta, masa të tilla kanë qenë prej kohësh praktikë e zakonshme. “Në Itali dhe Francë njerëzit shmangin diellin me grila të jashtme, duke lënë dritaret e hapura për çdo erë”, ka thënë ai.

Në Mbretërinë e Bashkuar, shtëpitë e reja po tregohen veçanërisht të prirura.

Raporti i Ministrisë së Strehimit, Komunitetit dhe Pushtetit Vendor në Shtëpinë Angleze 2019-2020, ka zbuluar se “banorët në shtëpitë e ndërtuara kohët e fundit kishin më shumë gjasa të raportonin mbinxehje sesa ata në shtëpitë e vjetra”.

Dhe arsyet kryesore për mbinxehje në shtëpitë e reja janë dizajni dhe kostoja e papërshtatshme.

“Ka shumë banesa të njëanshme të madhësisë së kutisë së këpucëve që po ndërtohen dhe shndërrime makthi të zyrave në banesa. Gjithashtu ndërtimi në masë të mjaftueshme termike deri në temperaturë të moderuar është i shtrenjtë. Ne kemi kaluar në ndërtimin e lehtë. Masës termike gjithashtu i duhet shumë kohë për tu ftohur kështu që ju duhet të lini dritaret hapur gjatë gjithë natës”, ka thënë Swainson.

Ai ka dalluar se mbinxehja e mundshme është një rast i “blerësit të kujdesshëm”.

Në Angli, qiramarrësit i drejtohen Sistemit të Vlerësimit të Shëndetit dhe Sigurisë së Strehimit. Një oficer i shëndetit mjedisor mund të udhëzojë një pronar për të marrë masa nëse një shtëpi është mbi 25 gradë Celsius për periudha të gjata.

Nga ana tjetër, për pronarët e shtëpive, Roaf ka disa ide.

“Ne kurrë nuk do të rindërtojmë çdo pronë në 20 vitet e ardhshme, por për disa mijëra paund mund të ndërtohet një cep i ftohtë”, ka vijuar ajo.

Një cep i ftohtë do të ishte në anën e një prone që merr më pak diell. Tavani i saj duhet të jetë i izoluar dhe çdo qilim duhet të merret për të zbuluar beton të ftohtë ose dërrasa dyshemeje me boshllëqe që ajri të qarkullojë.

Jashtë, muret dhe dritaret duhet të jenë të mbuluara me vegjetacion ose tendë me ngjyrë të errët që thith dhe shpërndan nxehtësinë. Ndërsa perdet e depërtueshme mund të spërkaten me ujë.

Po kështu, toka jashtë mund të njomet pas perëndimit të diellit për të ndihmuar ftohjen. Dhe çadrat duhet të tërhiqen gjatë natës për të lejuar që të hyjë ajri më i freskët.

Ashden, një organizatë bamirëse për ndryshimet klimatike me bazë në Mbretërinë e Bashkuar, po financon projekte nga Azia në Amerikën Latine, duke zhvilluar zgjidhje të përballueshme ftohëse që nuk shtojnë emetimet e gazrave serrë.

Në Medellín, Kolumbi, Ashden po ndihmon në mbjelljen e mijëra pemëve në rrugët e qytetit për të siguruar hije. Në Indi, cBalance, një ndërmarrje shoqërore në pronësi të punonjësve që punon për të luftuar efektet e ndryshimit të klimës, po ndihmon familjet e varfra në banesa joformale të transformojnë shtëpitë e mbuluara me kallaj që bëhen të nxehta.

Sipas “Financial Times”, masa të tilla si ekranet e lëvizshme të petëve të çatisë për të pasqyruar nxehtësinë e diellit, çatitë e gjelbra dhe muret e brendshme të shisheve plastike të ricikluara të mbushura me ujë për të siguruar masë termike, po gjykohen.

Ndërkohë, në Egjipt, praktika arkitekturore ECOnsult, e themeluar nga Sarah El Battouty, ka marrë fonde për të rritur mësimet e nxjerra nga akomodimi i saj për 138 punonjës në një fermë në oazën shkretëtirë perëndimore të Bahareya.

Në këtë vend, ku temperaturat arrijnë 50 gradë Celsius, ambientet e brendshme arrijnë ftohje me mbrojtje nga drita, ventilim natyral, masë termike të brendshme dhe tavan me energji diellore.

Më në jug, një arkitekt tjetër i frymëzuar nga arkitektura popullore është Paul Marais. Ai ka projektuar dy veti të tokës së përplasur në Botsvana, ku temperaturat e verës gjatë ditës arrijnë në të 40-tat, por netët janë të ftohta.

Në verë, shtëpitë, të cilat nuk kanë ajër të kondicionuar, mbajnë një temperaturë mesatare ditore prej 26 gradë Celsius.

“Muret e trasha dhe të errësuara të tokës të përplasura krijojnë hapësira të mëdha, duke mbajtur temperaturat e brendshme konstante duke nxjerrë energji të tepërt të nxehtësisë”, ka thënë ai.

“Qentë që flinin nën një pemë të madhe gjatë pjesës më të nxehtë të ditës, tani zgjedhin të flenë brenda shtëpisë pranë murit të rrënuar të tokës që ka pishinën jashtë”, ka shtuar arkitekti.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com