Lajme

Për Bosnjën dhe Hercegovinën ndarja mund të jetë edhe shërim


Bosnja dhe Hercegovina

Kriza e pafundme e Bosnje dhe Hercegovinës (BeH) mund të zgjidhet duke i lejuar asaj një ndarje paqësore, pasi që aktualisht ajo ka dështuar dhe për këtë besojnë shumë boshnjak.

Bosnja po shkon sërish në krizë. Milorad Dodik, anëtari serb i presidencës së BeH, kërcënon të tërheqë gjysmën e vendit me shumicë serbe nga institucionet shtetërore. Qëllimi i tij është shkëputja.

Ky është një moment i rrezikshëm për Bosnjën, por nuk është i pari dhe, nëse Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA) nuk ndryshojnë politikën e tyre ndaj Bosnjës, nuk do të jetë i fundit.

Amerika ndihmoi në krijimin e Bosnjës dhe ka një pozicion të bashkuar për të ndërhyrë. Megjithatë, shkëputja është një simptomë, dhe sëmundja është Bosnja.

Bosnja përbëhej nga tre grupet etnike – boshnjakët, serbët dhe kroatët, të jetonin në një shoqëri komplekse dhe të përzier, mirëpo kur Jugosllavia u shpërbë në fillim të viteve të ’90-ta, boshnjakët dhe kroatët votuan për shkëputje, por serbët rezistuan duke bërë që në vend të shpërthej lufta.

Pas një periudhe të gjatë luftimesh e krimesh, në fund të luftës, territoret e tre etnive ishin etnikisht homogjene.

Por, se ishte presidenti amerikan Klinton, ai i cili ndërhyri ushtarakisht dhe detyroi të tre palët të negociojnë ku u arrit një marrëveshje e njohur i Marrëveshja e Dejtonit.

Mirëpo, në dekadën pas Dejtonit, SHBA-të organizuan krijimin e një ushtrie të centralizuar, administratës tatimore dhe doganore, të cilat janë pikërisht institucionet nga të cilat Dodik tani dëshiron të tërhiqet.

Deri më sot, SHBA-të kanë mbikëqyrur proceset në BeH, duke përfshirë veton për ndryshimet kushtetuese.

Marrëveshja e Dejtonit

Politika e SHBA-ve është bazuar në një premtim për anëtarësimin përfundimtar të BeH në Bashkimin Evropian (BE) për të inkurajuar bashkëpunimin midis grupeve etnike, por boshnjakët e dinë që BE nuk do t’i pranojë, dhe se për këtë ka një arsye të mirë.

Që nga Dejtoni, ka pasur paqe, por pak më shumë: një ekonomi që po vdes dhe një pajtim i dështuar.

Marrëveshja e Dejtonit është kritikuar shpeshherë për mosfunksionimin e Bosnjës, por kjo është gjysma e vërtetë: Dajton Bosnia është jofunksionale – por cila pjesë nuk funksionon?

Ky nuk është Dejtoni, ai është krijuar për të parandaluar qeverisjen efektive dhe për të siguruar që asnjë nga tre grupet etnike të mos mund të dominojë të tjerët.

Jo, Bosnja është jofunksionale – ideja se ky territor, tre popujt e të cilit nuk kanë një identitet të përbashkët, formon një tërësi të arsyeshme. Një çerek shekulli në pajisjet mbështetëse të jetës tregon se nuk është kështu.

Rruga që askush nuk e ka marrë

Politikëbërësit e interpretojnë krizën aktuale si një provë të zgjidhjes së Perëndimit: rritja e presionit, vendosja e sanksioneve të reja ose vendosja e trupave shtesë.

Por për çfarë qëllimi? Amerika ende po përpiqet të rregullojë Dejtonin, por e trajton Bosnjën si të dhënë dhe më pas pyet veten pse terapia nuk po funksionon. Nuk ka asnjë strategji daljeje. Vetëm stabilizimi i pacientit, pa pushim.

Ndërkohë, gjysma e popullsisë së BeH do të mbështeste shkëputjen dhe gjysma e rinisë së saj dëshiron të emigrojë.

Pse të mos e shikojmë dilemën e Bosnjës përmes fakteve? Politika amerikane nuk funksionon sepse Bosnja nuk funksionon. SHBA-të ndërhynë për t’i dhënë fund luftës, por sfida tani është ndryshe.

Senatori i atëhershëm Joe Biden e mbështeti atë ndërhyrje. Presidenti Biden ka nevojë për një alternativë.

Ajo ekziston. Shkëputja nuk është vetëm një simptomë. Ajo mund të jetë një kurë.

Ka rezultate të realizueshme: një Bosnje më e vogël që mund ta menaxhojë veten në mënyrë efektive, duke bashkuar zonat kroate dhe serbe me Kroacinë dhe Serbinë, aranzhime tranziti për enklavat.

SHBA-të mund ta shkëmbejnë njohjen e pavarësisë me koncesionet serbe për reparacionet, faljet formale dhe garancitë për pakicat. Çështje të vështira që diplomacisë do t’i duhet t’i zgjidhte – dhe mundet.

Por Amerika nuk do të duhej të impononte ndarje – mjafton që ajo të mos e kundërshtojë atë.

Rreziqet dhe shanset

Shkëputja nuk ishte në tavolinë sepse Amerika e përjashtoi atë si një opsion të bazuar në tre supozime të paprovuara strategjike dhe morale.

Së pari, politikëbërësit supozojnë se shkëputja do të thotë luftë – dhe gjithashtu mund të vazhdojë paralizën. Dhe politika amerikane injoron burimin e mundshëm të dhunës.

Bosnja është aq e ndarë saqë shkëputja mund të arrihet në mënyrë paqësore nëse boshnjakët nuk fillojnë konflikte.

Së dyti, gjeopolitika e varfër supozon se për shkak se Rusia i mbështet serbët, Amerika duhet t’i kundërshtojë ata. Por brishtësia e Bosnjës krijon paqëndrueshmëri.

SHBA-të po ia lënë fortesën ballkanike Rusisë – pse? Pse të mos anashkaloni Rusinë dhe t’i afroni shtetet e reja të qëndrueshme me NATO-n, siç bëmë me Malin e Zi, Kroacinë dhe Slloveninë? Siguria dhe integrimi i rajonit në fakt do të ishte më i lehtë me subjektet që nuk janë aq të brishta nga brenda.

Së treti, ekziston një supozim që duket se jep një përgjigje për çdo dyshim për vazhdimin e politikave të dështuara: shkëputja do të konfirmonte gjenocidin.

Mirëpo, një Republika Srpska e pavarur do të kishte pak arsye për të përdorur dhunën, por detyrimi i komuniteteve të pavullnetshme në bashkim politik është destabilizues – siç e shohim tani.

Kjo nuk është e mençur dhe nuk sjell drejtësi për të vdekurit. Përkujtimet, dëmshpërblimet dhe gjyqet janë përgjigje domethënëse – por shteti? Vetëm nëse e duan të gjallë.

Bosnja nuk është një imperativ moral. Është një vend që ka dështuar – jo sepse është i varfër, i korruptuar dhe jofunksional, por sepse shumë boshnjakë nuk besojnë në Bosnjë.

Është politika e SHBA-ve që të këmbëngulë që ata të ndryshojnë mendje.

Mbështetja e shkëputjes në një vend tjetër mund të duket si ndërhyrje – por mbajtja me forcë e atij vendi gjithashtu është ndërhyrje.

SHBA-të kanë ndërtuar Bosnjën që nga viti 1995. Ri-angazhimi tani, duke përfshirë propozimet për të shfuqizuar Republikën Srpska – sikur nuk do të rrezikonte luftën – do të thotë edhe më shumë qeverisje. Pyetja është për çfarë qëllimi?

Nëse arsyeja është shmangia e shkëputjes, pyetja është pse. Nëse përgjigja është “shmangia e luftës”, pyetja është se ku po shkon politika jonë aktuale dhe sa ushtarë duhen.

Dhe kur kriza aktuale të kalojë, le të kemi guximin të pyesim nëse këmbëngulja për Bosnjën ka kuptim.

Deri kur Amerika do ta mbajë Bosnjën në krizë? Ndërsa funksionon? Derisa njerëzit e saj të pushojnë së kërkuari diçka tjetër?

Për momentin, kjo tingëllon si një eufemizëm. Aktualisht, përgjigja për pyetjen tonë të pabërë është “përgjithmonë”.

Autori i shkrimit, Timothy William Waters është profesor i drejtësisë në Universitetin e Indianës.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.

/Albanianpost.com


Lajmet kryesore