Opinione / Politikë

Globi i pa qeverisur


Benjamin Studebaker Benjamin Studebaker është një asistent i diplomuar i mësimdhënies në politikë dhe studime ndërkombëtare në Universitetin e Cambridge-it dhe një bashkëpunëtor i mësimdhënies në Gonville dhe Caius College, Cambridge.

Fundi i rendit liberal do të sillte kaos; kurse vazhdimësia, vuajtje të pakufizuar ekonomike. Çfarë duhet të bëjmë?

Pas ngjarjeve të Luftës së Dytë Botërore, administrata e Franklin D Roosvelt e pas saj ajo e Harry S. Truman në Shtetet e Bashkuara, solli ndërtimin e rendin botëror liberal – një set institucionesh ndërkombëtare të njohura dhe të pranuara nga komb-shtetet.

Qëllimi ishte që të kishte paqe dhe prosperitet të qëndrueshëm në dekadat pas shkatërrimeve të luftës, dhe që në këtë mënyrë të parandalohej përhapja e fashizmit dhe komunizmit. Por në 20-30 vjetët e fundit të shekullit të njëzet, rendi liberal ka pësuar ndryshime.

Mbrojta e Perëndimit nga komunizmi dhe fashizmi duke ngritur pagat, krijimin e programeve të mëdha sociale, dhe rrjeta sigurie nuk është më një gjë parësore. Në vend të kësaj, është kthyer në një motor globalizimi, duke e integruar ekonomikisht të gjithë botën nën një sistem singular. Rendi liberal është shndërruar nga një mjet mbrojtës i liberalizmit, në një mjet eksportues i saj në anembanë botën.

Rendi bashkëkohor liberal e arrin këtë duke i bërë të lëvizshme dy gjëra: kapitalin dhe fuqinë punëtore. Lëvizshmëria e kapitalit mundëson asetet dhe bizneset të zhvendosen ose lëvizin në lokacione të ndryshme ku ka rregulla të ndryshme ekonomike. Kur kapitali është lëvizës, ai nuk i parandalon individët dhe kompanitë që t’i zhvendosin asetet nga një ekonomi partikulare, dhe barrierat tregtare u mundësojnë bizneseve të operojnë jashtë vendi pa vendosjen e tarifave. Lëvizshmëria e fuqisë punëtore është që punëtorët të shkojnë prej vendi në vend, në kërkim të punëve që janë të rivendosura përmes lëvizshmërisë së kapitalit.

Rendi liberal mundëson qarkullimin e shpejtë të investimeve dhe njerëzve nga vendi në vend. Këto rrjedhje e lehtësojnë rritjen ekonomike dhe e reduktojnë koston e mallrave të konsumit, por ata gjithashtu edhe prodhojnë jostabilitet. Zhvendosja e shumave të mëdha të parave shumë shpejt në një pjesë të veçantë të botës krijon edhe flluska.

Tërheqja e shumave të mëdha të parave prej një vendi poashtu krijon tërheqje të kredive. Shtimi i shpejtë i numrave të mëdhenj të njerëzve në një rajon, dëmton shërbimet publike të saj dhe potencialisht krijon ulje të pagave. Tërheqja e shpejtë e një numri të madh të njerëzve prej një rajoni po ashtu harxhon trurin e tij, e zbraz atë rajon nga aftësitë e domosdoshme që i duhen për funksionim. Rendi liberal e mban kapitalin dhe fuqinë punëtore të lëvizshme, dhe e mirëmban këtë rrjedhim. Por nuk i qeverisë ato, dhe kjo do të thotë se ky rrjedhim mund të dalë jashtë duarsh dhe të shkaktojë probleme.

Rendi liberal ekziston në tri nivele: global, rajonal, dhe nacional. Në rendin global, rendi përmban organizata të mëdha ndërkombëtare që kryesisht përqendrohen në rregullimin e tregtisë, huazime dhe investime, si Fondi Monetar Ndërkombëtar, dhe Banka Botërore. Në nivelin rajonal, rendi liberal krijon marrëdhënie më të ngushta tregtare, përmes marrëveshjeve si Marrëveshja Amerikano Veriore për Tregti të Lirë (NAFTA) – tani edhe Marrëveshja ShBA-Meksikë-Kanada për Tregti të Lirë (USMCA) – dhe organizatat blloqe si Bashkimi Evropian (EU).

Në rastin e Bashkimit e Evropian, institucionet rajonale poashtu sigurojnë lëvizje të lirë  të njerëzve, valuta të përbashkëta, dhe një grup të përbashkët të rregullave dhe rregulloreve fiskale. Në nivelin nacional, rendi liberal mishërohet nga partitë politike të cilat janë të vendosura për mbrojtjen dhe mirëmbajtjen e saj, duke përfshirë shumicën e partive tradicionale të qendrës së djathtë, dhe qendrës së majtë.

Thënë ndryshe, rendi liberal përmban shumë integrim ekonomik, por ky integrim ekonomik ende varet nga përkushtimi dhe pjesëmarrja e përbashkët e shtet-kombeve. Institucionet që ekzistojnë në nivelin global dhe rajonal nuk janë lidhje direkte me votuesit. Ata mbështeten në aftësitë e partive nacionale që mbështesin rendin e konkurrueshmërisë politike në vendet e tyre. Kur partitë liberale dobësohen, dobësohet edhe rendi liberal.

12 vjet që nga kriza ekonomike globale e 2008-es, rendi liberal është i rrethuar në të gjitha anët. Në të majtën, partitë tradicionale socialdemokrate janë dobësuar, zhvendosur ose kapur nga kryengritës radikalë. Bernie Sanders e trazoi ekuilibrin e Partisë Demokratike në ShBA. Po të njëjtën gjë e bëri edhe Jeremy Corbin në Partinë Laburiste në Mbretërinë e Bashkuar. Në Francë, Partisë Socialiste ia ka zënë vendin La France Insoumise-ja radikale. Qendra e majtë tradicionale në Greqi është zënë në befasi nga SYRIZA radikale.

Në të djathtën, Donald Trump zhvilloi një pushtim armiqësor të Partisë Republikane në ShBA. Në Mbretërinë e Bashkuar, Partia Konzervative e nxori vendin jashtë Bashkimit Evropian. Republikanët në Francë janë sfiduar nga Marshimi Kombëtar (paraprakisht Fronti Kombëtar) i Marine Le Pen-it. Në Gjermani, Alternativa për Gjermaninë është tani partia opozitare më e madhe. Në Itali, Partia Demokratike e qendrës së majtë dhe Lëvizja Pesë-Yllëshe janë bashkuar që të formojnë një koalicion qeveritar të krahut të djathtë.

Të gjitha këto parti dhe lëvizje janë të interesuara të rishikojnë, dalin ose ta injorojnë në mënyrë performuese rendin liberal. Rusia brohorit prishjen e rendit, ndërsa Kina ka filluar ndërtimin e institucioneve alternative të saj.

Kjo krijon një situatë të vështirë për partitë politike. Rendi liberal ka siguruar integrim ekonomik, dhe ky integrim shpesh ka qenë edhe politikisht i pafavorshëm. Pas 2008-es, institucione globale dhe rajonale kanë shtyrë shumë shtete që t’i shkurtojnë shpenzimet publike, të eliminojnë programet sociale dhe t’i dobësojnë shërbimet publike dhe infrastrukturën.

Në shumë vende, standardet e jetesës kanë stagnuar ose edhe përkeqësuar. Lëvizshmëria e kapitalit e bënë të lehtë që miliarderët dhe korporatat të zhvendosin lehtë asetet e tyre anembanë botës, dhe kjo do të thotë se ata kanë shumë kontroll edhe mbi levat e qeverive nacionale.

Nëse një qeveri i rritë taksat për t’i mbështetur shërbimet publike, popullin dhe firmat që mundohet t’i taksojë vetëm se largohen, duke e deprivuar vendin edhe nga përfitimet e taksave, vendet e punës dhe investimet që ata njerëz i sillnin vendit. Recesioni pasues mund t’i kushtojë me shpejtësi asaj qeverie zgjedhjet e ardhshme. Për të tërhequr investime, qeveritë janë të detyruara të konkurrojnë me njëra-tjetrën për favor të oligarkëve dhe korporatave transnacionale. Kjo do të thotë të mbash të ulëta taksat dhe pagat, dhe rregulloret dhe ligjet e punës të dobëta.

Qeveritë nuk e kanë vullnetin për të rrezikuar në kapital që ikë duarsh. Pasojat e parashikuara ekonomike janë shumë të rënda, dhe pasojat ekonomike nënkuptojnë pasoja elektorale. Atëherë, si i qetësojnë ata votuesit e tyre? Votuesit e mbajnë mend kohën, kur jo shumë kohë më parë, shërbimet publike ishin të forta dhe jeta e tyre po përmirësohej. Ndërsa ata dëshirojnë që gjendja ekonomike të marrë fund, që gjërat të kthehen siç ishin dikur, qeveritë e tyre nuk mund ta japin atë. Nëse shtetet nuk mund t’i bëjnë votuesit të lumtur, ata duhet të gjejnë një mënyrë për të drejtuar inatin e votuesve diku tjetër.

Pra, në vend që të sfidojnë drejtpërdrejt rendin liberal, qeveritë nacionale bëjnë vetëm me gisht drejt tij, ndërsa kryesisht vazhdojnë të rreshtohen me të ekonomikisht. Trump ishte shumë i mirë në këtë karrem dhe ndërrim. Ai braktisi Partneritetin Trans-Pacifik të Barack Obamës (TPP) në favor të tarifave, por qëllimi i tarifave është të arrijnë me një shkop atë që Obama kërkoi të merrte me një karotë – lëvizjen e firmave dhe investimet nga Kina dhe në ekonomi të aleatëve të Paqësorit të ShBA-s. Trump i kornizoi tarifat si një përpjekje për të sfiduar rendin liberal dhe për të detyruar vendet e punës të kthehen në SH.B.A., por tarifat në të vërtetë nuk e arrijnë këtë – përkundrazi, ato i shtyjnë bizneset të lëvizin në shtetet fqinje, të tilla si Vietnami. Ky është qëllimi i tyre i vërtetë: ridrejtimi i investimeve nga Kina drejt aleatëve të ShBA-ve. Është qëllimi i njëjtë që i dha jetë TPP-së, por gjersa TTP-ja paraqitet sikur dëshiron të rrisë rendin liberal, tarifat paraqiten si sfiduese për të.

Trumpi ia doli t’i mënjanohej kësaj kur vazhdoi të mbështesë rendin liberal; kur të njëjtën kohë e kundërshton në publik, dhe vazhdon t’i mirëmbajë marrëdhëniet ekonomike që janë në themel të saj. Trumpi nuk është se thjesht pezulloi tregun me Kinën, sepse qëllimi i tij nuk është t’i jep fund varësisë së ShBA-së me produkte të lira të huaja, në vend të kësaj, ai dëshironte të performonte të fortin për audiencën në shtëpi.

Duke sharë Kinën dhe gradualisht duke dekurajuar firmat amerikane për të bërë biznes atje, Trump mund të duket se i qëndron rendit liberal ndërsa thjesht shkëmben një grup partnerësh tregtarë të Azisë Lindore me një tjetër. Në këtë mënyrë, ai merr kredi politike për shfaqjen armiqësore ndaj rendit liberal, pa ndërmarrë ndonjë veprim që do të rriste ndjeshëm koston e mallrave dhe shërbimeve në një periudhë afatshkurtër.

Trump interpretoi një vallëzim të ngjashëm me NAFTA-n. Fillimisht, ai deklaroi qëllimin e tij për të lënë marrëveshjen, vetëm për të vazhduar për ta ‘rinegociuar’ atë. Marrëveshja e rinegociuar tregtare, USMCA, është shumë e ngjashme me NAFTA-n por, për shkak se përmban koncesione të vogla kozmetike në pozicionin tregtar të ShBA-së, Trump duket se ka sfiduar në mënyrë domethënëse rendin liberal pa bërë realisht asgjë fare. Qeveria meksikane bëhet një luftëtar i përshtatshëm, por marrëdhëniet tregtare me të vazhdojnë njëjtë si më parë.

Votuesit duan katarsisin e retorikës antiestablishment, por ata nuk duan të paguajnë çmimin për politikën antiestablishment. Trump – i cili ka qenë gjithmonë një showman i mirë – ishte i lumtur ta bënte Ai ecën në një litar të ngushtë, duke u dukur se po luftonte rendin liberal pa e luftuar në të vërtetë.

Ky veprim ekuilibrues është vështirë të mirëmbahet. Nëse një qeveri e shtyn atë shumë larg kundër rendit liberal, urdhri do ta quajë blofin e tij, duke ekspozuar mungesën e gatishmërisë së saj për të paguar çmimin për kundërshtimin e vërtetë të rendit. Kjo është ajo që ndodhi me të majtën SYRIZA-s dhe udhëheqësin e saj Alexis Tsipras në Greqi. Përballja e saj me BE-në ishte shumë e drejtpërdrejtë që BE-ja ta toleronte, dhe BE-ja e detyroi Greqinë të pranonte pasojat ekonomike të tërheqjes nga rendi ose të pranonte mungesën e vullnetit të saj për të vazhduar. Sapo u zbulua blofi i Tsipras, partia e tij u diskreditua.

Në të njëjtën kohë, nëse një qeveri shmang retorikën bombastike dhe përpiqet të menaxhojë pritjet në popull, ajo mund të mos duket madje se është një kërcënim për rendin liberal. Kjo është ajo që i ndodhi Theresa May në Mbretërinë e Bashkuar. Si kryeministre, stili retorik i May-s nuk ishte shumë agresiv dhe marrëveshja për Brexit-in që ajo propozoi nuk bëri ndryshime të mëdha në marrëveshjet tregtare të MB-së me BE-në. Kjo bëri që krahu më antiestablishment i Partisë së saj Konservatore të rebelohej, duke e zëvendësuar atë me Boris Johnson. Johnson menjëherë shënoi një fitore elektorale duke drejtuar një fushatë shumë më të hapur antiestablishment, me retorikë shumë më luftarake anti-evropiane. Pasi Johnson fitoi, ai zbatoi një marrëveshje Brexit që ishte pothuajse e padallueshme nga May, dhe marrëdhëniet tregtare të MB-së me Evropën vazhdojnë kryesisht të pandryshuara për tani për tani.

Investitorët e dinë që marrëdhënia është e sigurt për momentin dhe Brexit nuk ka sjellë ende ndonjë rritje të madhe në koston e mallrave dhe shërbimeve. Performanca është ajo që ka rëndësi.

Nga pikëpamja e rendin liberal, kjo strategji është sub-optimale, dhe funksionon vetëm nga premisa se rendi liberal nuk gëzon shumë legjitimitet. Është një strategji defansive, e drejtuar në mirëmbajtjen e një rendi ndërkombëtar që nuk është se frymëzon më njerëz nga vetvetja. Rendi sigurisht se do të parapëlqente rikthimin e legjitimitetin e saj dhe t’i bëjë popullatat entuziaste për integrim të mëtutjeshëm. Duke e mbajtur veten përmes lejes që u jep kombeve që publikisht ta godasin në mënyrë performative, legjitimiteti i rendit liberal gërryhet edhe më shumë. Ajo humbet edhe kredibilitetin edhe bëhet jo frymëzuese. Kjo do të thotë që qeveritë duhet të shkojnë më tej dhe më tej me performancat e tyre të mospërfilljes për të vazhduar të kënaqin popullatat gjithnjë e më të vrullshme.

Me kalimin e kohës, kjo mund të prodhojë një qeveri që nuk shfaqet si performuese e sfidave, por që në të vërtetë është sfiduese. Nëse ajo qeveri vjen në pushtet në një shtet-komb që është i fortë dhe ka shumë pushtet, rendi mund të mos ia del për ta përmbajtur rebelimin e tij. Është një gjë të kërcënosh Greqinë ekonomikisht. Por është krejt tjetër gjë të kërcënosh Gjermaninë ose ShBA-në nëse Trumpi do të ishte më shumë se vetëm një performues, nëse ai njëmend do të besonte në narrativën nacionaliste që ai shiste, sepse, atëherë kjo gjë do të ishte tmerrësisht serioze.

Rreziku është që, duke kryer sfidë dje, Trump hapi rrugën për një administratë amerikane që është vërtet sfiduese pesë ose dhjetë vjet me radhë. Shumë shpesh strategjia elektorale e një gjenerate bëhet besimi i brezit tjetër. Trump nuk e zhbëri rendin liberal, por ai krijoi hapësirë për personin që do të mund ta bëjë. Për të parandaluar që kjo të ndodhë, rendi liberal ka nevojë që qeveritë të gjejnë një strategji elektorale më të mirë, më të qëndrueshme, që nuk minon aftësinë e rendit liberal për të rikthyer besimin dhe legjitimitetin.

Pra, jemi para një zgjedhje të tmerrshme. Ne mund të vazhdojmë të përqafojmë strategjinë nacionaliste të mbajtjes gjallë të rendit liberal duke krijuar kushtet në të cilat ai do të shuhet. Kjo do të përfundojë në shpërbërjen e rendit liberal, duke shkatërruar rritjen ekonomike, me rritje masive të kostove të mallrave dhe shërbimeve. Standardet tona të jetesës do të ulen në mënyrë dramatike. Shteti-komb do të rikthehet, por do ta paguajmë me çmimin e prosperitetit që ne kemi ndërtuar që nga Lufta e Dytë Botërore.

Ose ne mund të përqafojmë reforma radikale demokratike dhe të përpiqemi të bindim veten se ato do të na fuqizojnë, ose të paktën të na japin ndjenjën e kënaqshme të fuqizimit. Ne mund të tërhiqemi në lokalizëm, edhe pse vendimet kritike merren shumë larg nesh. Ne mund të ndërtojmë një fushë iluzionesh, ku institucionet në të cilat marrim pjesë nuk janë ato që formojnë jetën tonë.

Për fund, ne mund të përpiqemi ta shpëtojmë rendin liberal duke ndërtuar institucione që na mundësojnë të qeverisim me kuptim. Por për ta bërë këtë, ne do të duhej të mësojmë të bëjmë politikë me njerëz që janë ndryshe nga ne. A mund të bëhet kjo? Ndoshta jo. Dhe kjo do të thotë që ose shtetet kombëtare do të vrasin rendin liberal, ose ata do të gjejnë një mënyrë për ta maskuar atë në ëndrrat me sy hapur demokratike. Rendi liberal mund të mos zgjasë shumë më gjatë.


Lajmet kryesore