Gjeniu sovjetik i futbollit të cilin bota s’e njohu kurrë

Shokët e tij të skuadrës Spartak-u i Moskës (Spartak Moscow), të cilët ishin me të në dhomën e ngrënies, ishin të shtangur. Në mars 1984, ata po përgatiteshin për ndeshjen e kthimit të një çerek finale të Kupës UEFA kundër Anderlecht, që zhvillohej në Tbilisi për shkak të motit të ftohtë në kryeqytetin Sovjetik.

Belgët kishin fituar ndeshjen e parë në Bruksel me rezultat 4-2, por Spartak-u ende mbante shpresë. Ata kishin një skuadër brilante, më të mirët e brezit. Por, diçka nuk ishte në rregull me super lojtarin e tyre.

Katër muaj më parë, Cherenkov kishte shkëlqyer në skenën evropiane, duke shënuar dy herë – përfshirë këtu një fitore dramatike në minutë të fundit – ku Spartak-u eliminoi Aston Villa.

Sipas raporteve, Villa ishte aq e impresionuar sa që u përpoq të merrte në skuadër të saj mesfushorin 24 vjeçar. Ata duhet ta dinin shumë mirë që Bashkimi Sovjetik nuk do të lejonte kurrë që futbollistët e tyre – e lëre më figura të mëdha si Cherenkov – të zhvendoseshin në skuadrat e vendeve perëndimore.

Në përgjithësi, viti 1983 kishte qenë një vit fenomenal për Cherenkov. Padyshim ai ishte futbollisti më i mirë në vend me ç’rast fitoi çmimin lojtari i vitit i Bashkimit Sovjetik, edhe pse Spartak-u përfundoi i dyti në kampionat.

Ai ishte një figurë e rëndësishme edhe për skuadrën kombëtare, ku shënoi dy herë në një “shkatërrim” të skuadrës së Portugalisë me rezultat 5-0 në kualifikimin për Kampionatin Evropian.

Një lartësim i tillë solli nivele të reja presioni.

“Barra psikologjike mbi të ndoshta ishte shumë e rëndë,” thotë Sergey Rodionov, super sulmuesi i Spartak-ut gjatë viteve 1980 dhe shoku më i ngushtë i Cherenkov.

Ata që ishin dëshmitarë të skenave të frikshme në Tbilisi nuk kanë dëshirë të flasin për to. Cherenkov përjetoi halucinacione, vizione të rreziqeve imagjinare dhe madje u përpoq të hidhej nga dritarja e hotelit.

Trajneri i Spartak-ut, Konstantin Beskov e dinte se ai nuk do të ishte në gjendje të luante kundër Anderlecht. Cherenkov nuk e kuptonte pse u largua nga lojtarët standardë.

Rodionov shënoi një gol të vonë në një fitore prej 1-0, por nuk ishte e mjaftueshme pasi që Spartak-u u mposht nga një rezultat i përgjithshëm 4-3. Por, disfata ishte gjëja e fundit në mendjet e lojtarëve.

Shëndeti i Cherenkov i shqetësoi ata. Pas kthimit në Moskë, ai u dërgua menjëherë në spital dhe u kthye në fushë në qershor.

Nga çfarë vuante ai? Askush nuk e di me siguri, por çfarëdo që ishte nuk u largua dhe vizitat në spital u bënë të shpeshta. Një gjë e tillë do të ndikonte në pjesën e mbetur të karrierës së tij dhe do të ishte pjesë e jetës së tij deri në fund.

“Fyodor kishte periudha depresioni dhe stresi, por ne kurrë nuk e kuptuam plotësisht natyrën e këtyre problemeve. Gjenitë nuk mund të diagnostikohen. Ne vetëm mund të hamendësojmë”, thotë Rodionov.

Kjo fjalë – gjeni – përdoret në mënyrë universale nga ata që panë Cherenkovin duke luajtur, dhe veçanërisht nga ata që ishin fatlum të ishin shokët e tij të skuadrës.

“Ai ishte një gjeni i rrallë që mund të driblonte, të asistonte dhe të gjuante”, thotë Vagiz Khidiyatullin, një mbrojtës në Spartak dhe skuadrat e Bashkimit Sovjetik të viteve 1980.

“Loja e tij ishte art i pastër. Me çdo lëvizje, ai e bënte jetën më të lehtë për shokët e tij të skuadrës dhe më të vështirë për kundërshtarët. Inteligjenca e tij ishte e jashtëzakonshme”.

Tifozët pëlqenin të shikonin Cherenkov në formë. Ai ishte i përshtatshëm në mënyrë të përsosur për stilin krijues dhe të asistimit të shkurtër, të favorizuar nga Beskov në Spartak.

Skuadra kishte fituar kampionatin në sezonin e parë të plotë të Cherenkov në formacion fillestar, në 1979. Që atëherë, ai e kishte karakterizuar Spartak-un. Përkrahësit e adhuronin atë.

Ai gjithashtu kishte një joshje unike e më të gjerë. Edhe ata që e përbuznin Spartak-un e donin Cherenkovin. Ai njihej si “futbollisti i njerëzve”. Aftësitë e tij të mprehta e delikate ishin të papërmbajtshme dhe personaliteti i tij e bëri atë të popullarizuar në çdo cep të Bashkimit Sovjetik.

Me zemër të mirë, bujar, modest dhe i ndrojtur, Cherenkov nuk i përshtatej modelit të zakonshëm të një super futbollisti. Në fakt, ai kurrë nuk u ndie si një yll.

“Fyodor gjithmonë pyeste veten: ‘Pse unë? Pse ma këndojnë emrin? Pse u pëlqej kaq shumë?’ Ai nuk mund ta kuptonte pse ishte kaq i popullarizuar”, thotë ish shoku i skuadrës Sergey Shavlo.

Cherenkov dukej se ishte një djalë i zakonshëm, i cili rastësisht ishte jashtëzakonisht i mirë në futboll. Ai ishte i afërt dhe i butë. Kurrë nuk refuzonte që ta fotografonin ose të nënshkruante një autograf. Pëlqente t’u bënte dhurata jo vetëm anëtarëve të familjes dhe miqve, por edhe fqinjëve dhe të huajve.

“Fyodor interesohej për njerëz. Mirësia e tij me të vërtetë nuk kishte kufij”, thotë Rodionov.

Vajza e Cherenkov, Anastasia, ishte një vajzë e vogël gjatë viteve të 80-ta.

“Unë nuk e kuptova madhështinë e babait tim, sepse nuk u soll si një yll”, thotë ajo. “Kur njerëzit e ndalnin në rrugë, ai thjesht fliste me ta në heshtje dhe me edukatë. I urrente komplimentet”.

Ishte modest edhe në dhomën e zhveshjes. Një përshtypje e brishtësisë, ndonëse, mund të ishte çorientuese.

“Fyodor kishte vullnet të fortë”, thotë Rodionov. “Ndokush mund të shpresonte ta shihnin sëmundjen e tij si një tregues të dobësisë, por në të vërtetë ishte pikërisht e kundërta.

“Imagjinoni sa e vështirë është të kthehesh në fushë të futbollit pas një periudhe krize në spital dhe të luash në nivelin më të lartë.

“Kjo është tepër e vështirë, si në aspekt psikologjik ashtu edhe fizikisht – veçanërisht pasi të mos jeni pjesë e shumë sesioneve stërvitore. Megjithatë, Fyodor arriti ta bënte një gjë të tillë, vazhdimisht. Dhe luajti shkëlqyeshëm”.

Gjerësisht i parë si futbollisti më i mirë sovjetik i dekadës, Cherenkov duhej të kishte marrë pjesë në tre Kupa Botërore, por u la jashtë në 1982, 1986 dhe 1990. U përjashtua edhe nga Euro ’88, dhe kështu mbeti relativisht i panjohur jashtë vendit të tij të lindjes.

Cili ishte arsyetimi pas vendimit për ta hequr? A ishte faji i sëmundjes? Është e pamundur të thuhet me siguri. Rodionov thotë se ai kurrë nuk do të fliste për këtë. Në 1982, shëndeti i tij përfundimisht nuk paraqiste ndonjë problem.

Ishte një faktor tjetër prapa mungesës së tij. A e shihnin menaxherët atë si një “rrezik”?

Në fillim të karrierës së tij, ylli Cherenkov kishte shkëlqyer në skuadrën kombëtare. Në moshën 20 vjeçare, shënoi në një fitore me rezultat 2-1 ndaj Brazilit në vitin 1980, një lojë miqësore e profilit të lartë që u zhvillua për të festuar 30 vjetorin e stadiumin Maracana. Tifozët e Brazilit ishin mjaft të impresionuar me aftësitë e tij. Dukej se ishte i destinuar për një karrierë të bujshme ndërkombëtare.

Me Beskov si trajner të Spartak-ut, mentorin e tij të dashur, që drejtonte skuadrën e pazakontë të Bashkimit Sovjetik me tre burra si trajnerë në Kupën e Botës të vitit 1982 (së bashku me Valery Lobanovsky të Dinamo Kyiv dhe Nodar Akhalkatsi të Dinamo Tbilisi), Cherenkov pritej të hynte në skuadër. E megjithatë, ai u la jashtë.

Pasi u rikuperua nga tronditja e tij e parë mendore në 1984, Cherenkov u bë pjesë integrale e planeve të Bashkimit Sovjetik për Kupën e Botës 1986, por përsëri u sëmur gjatë një kampi dimëror për stërvitje në Meksikë.

Kur menaxheri i atëhershëm Eduard Malofeev u zëvendësua në mënyrë të diskutueshme nga Lobanovsky disa javë para turneut, ishte e qartë që trajneri do të ndërtonte skuadrën e tij rreth lojtarëve të Kyiv-it që ai sapo kishte quar drejt një fitoreje triumfuese të Cup Winners’ Cup (Kupës së Fituesve të Kupës). Cherenkov lehtë mund të ishte përshtatur, por Lobanovsky me sa dukej kishte ide të tjera.

Frika për gjendjen e tij mund të ketë luajtur një rol, beson Rodionov.

“Është një turne i gjatë dhe sesionet stërvitore të Lobanovsky ishin jashtëzakonisht intensive”, thotë ai. “Niveli i detit në Meksikë është i lartë dhe kjo mund të jetë domethënëse. Ndoshta Lobanovsky nuk donte të rrezikonte”.

Në Spartak, Cherenkov lulëzonte ende, veçanërisht në vitet e çuditshme midis turneve të mëdha ndërkombëtare, duke e çuar skuadrën e tij në një ligë dhe kupë të dyfishtë në 1987, para se të fitonte përsëri kampionatin në 1989 kur ai gjithashtu u votua si lojtari i sezonit.

Në moshën 30 vjeçare, Kupa e Botës në Itali ishte shansi i tij i fundit për lavdi në një turne të madh. Por Lobanovsky përsëri zgjodhi të mos e thërriste atë, dhe viti 1990 ndoshta ishte viti më i zymtë për Cherenkov.

Ky ishte gjithashtu viti që ai zgjodhi të provonte fatin e tij jashtë vendit, pas rënies së Perdes së Hekurt. Duke kuptuar plotësisht se jeta do të ishte e pakëndshme jashtë Moskës, Cherenkov donte vetëm të shkonte në një aventurë të re së bashku me Rodionov.

Secili mori oferta të shumta veç e veç, por çuditërisht vetëm skuadra “Red Star” i divizionit të dytë francez pranoi t’i nënshkruaj të dy. Kështu talenti i madh sovjetik veshi fanellën parisiene krejtësisht të papërshtatshme për nivelin e tij. Problemet e tij psikologjike u bënë të papërballueshme, dhe ai u kthye në vendin e tij para kohës së përcaktuar.

Në muzgun e karrierës së tij unike, Cherenkov shkëlqeu në mënyrë sporadike përsëri në Spartak në 1991 dhe 1993, por kaloi të gjithë vitin 1992 jashtë futbollit për shkak të sëmundjes.

Kurdoherë që ai ishte i aftë të luante, tifozët vinin për ta parë me buzëqeshje në fytyrat e tyre. Ai ishte akoma “futbollisti i njerëzve” dhe vazhdoi të konsideroj i atillë edhe pas pensionimit në vitin 1994.

Me tu larguar futbollit, Cherenkov u zhduk nga jeta publike. Ai luftoi me periudha sëmundjesh që u bënë gjithnjë e më serioze të cilat paraqitën rrezik ndaj jetës së tij në më shumë se një rast.

Dashuria publike për të ishte e qartë për të gjithë kur ai vdiq në tetor 2014, në moshën 55 vjeçare. Ai humbi vetëdijen jashtë shtëpisë së tij dhe u shpall i vdekur pak pasi mbërriti në një spital lokal të Moskës. Përmes një autopsie u identifikua një tumor në tru.

Mijëra e mijëra njerëz shkuan në funeralin e tij, dhe jo vetëm tifozët e Spartak-ut. Ata që ishin të pranishëm mbanin shamitë e Zenit St Petersburg, CSKA Moskë ose Dynamo Kyiv, sepse Cherenkov bashkoi kombin. Ai ishte më shumë se vetëm një yll futbolli. Ai ishte një simbol i vërtetë i epokës së tij. Askush – madje as portieri i madh Lev Yashin – nuk u adhurua kaq sinqerisht nga kaq shumë njerëz.

“Unë e kuptova plotësisht dashurinë që njerëzit kishin për babanë tim pasi ai vdiq”, thotë Anastasia.

“Njerëzit vinin tek unë dhe më thoshin se një pjesë e shpirtit të tyre kishte vdekur me të. Ata vazhdojnë ta thonë këtë edhe sot. Është shumë prekëse. Unë jam shumë mirënjohëse ndaj tyre për faktin që ata ende e kujtojnë atë”.

Rodionov thotë: “Fyodor vazhdon të jetojë në zemrat e njerëzve. Ai u dha njerëzve dritë dhe drita u kthye tek ai”.

“Atij i pëlqente të luante futboll, edhe nëse ndonjëherë ishte e vështirë. Çdo prekje e topit ishte shërimi më i mirë për të. Ai ishte një gjeni me një fat tragjik.”