Dialogu dialektik “Nipi i Ramoit”

“Nipi i Ramoit”, vepra më e famshme e filozofit dhe dramaturgut francez Denis Diderot, është një paradoks monumental. Një shtjellim dramaturgjik dhe filozofik i kundërthënieve më të theksuara të jetës në shoqëri, por edhe mbi paradigmën aristoteliane të njeriut si kafshë shoqërore dhe racionale në përgjithësi.

“Nipi i Ramoit” është dialog dhe dialogjikë, fiksion dhe friksion, unitet në dualitet, filozofi dhe anti-filozofi, muzikë dhe disonancë, simetri në asimetri, dhe të gjitha kundërthëniet më të ashpra të realitetit të enkapsuluara në një.

Mjeshtri më i madh kundërthënieve, filozofi gjerman Hegeli, dhe mjeshtri më i madh i elegancës letrare, poeti dhe polimati Goethe, “Nipin e Ramoit” e baptizuan si një vepër që shpërthen si bombë në letërsinë franceze, dhe, thënë në fjalë të Goethe-s, “kërkohet aftësi e madhe të dimë se çfarë ka mbetur nën rrënoja nga shpërthimi, dhe si…”.

Te Denis Diderot, thelbësore bëhet ndërtimi i marrdhënieve dialogjike, si ajo mes lexuesit dhe veprës, individit dhe tërësisë, vështruesit dhe pikturës, subjektit dhe objektit, dhe shënohet një shkëputje rrënjësore nga diskurset monologjike dhe autoritare.

Edhe Tzvetan Todorovi vëren dialogjitetin e vetëdijes njerëzore kur shkruan se “Vetëm Adami mitik dhe krejtësisht i vetëm, duke i afruar virgjines dhe botës së pafolur, me diskursin e tij të parë, do të mund ti ikte këtij orientimi dialogjik të përbashkët në raport me diskursin e tjetrit”.

Autori këtë dialog e ndërton me një bashkëbisedim, ballafaqim, dhe luftë verbale mes dy personazheve, “Unë” dhe “Ai”. “Unë”, është vetëdija esëllike dhe morale e autorit, kurse “Ai” është elementi amoral që ai i gjuan Nipit të Ramoit.

Përshkrimi i parë që autori i bën nipit të Ramoit është “S’ka njeri që t’i ngjajë kaq pak atij, sa ai vetë herë-herë vetes së tij.” Në hyrje të veprës autori tregon natyrën skizmatike të psikikës së personazhit. Evidente është edhe elementi paradoksal i aktorit (vepër kjo e Diderot-it: Paradoksi i Aktorit).

Autori qartazi tregon tjetërsimin esencial të personazhit, jo tjetërsimi ose alienimi marksist ku subjekti njerëzor tëhuajësohet prej një gjendje origjinale në një gjendje të tjetërsuar inhumane, por këtu tjetërsimi bëhet bazament i qenies njerëzore.

Paralelisht me personazhin ekstatik të nipit të Ramoit që jep material performativiteti me bollëk për teatër, është ngjyrimi i tij me doza të mëdha të marrëzisë ose të marrit të Erasmus-it; gjithasthu edhe si mishërim i i personazhit të Lolos të Shakespeare-it, por edhe të Pantagruel-it të Rabelais, si i marri që thyen akullin e së vërtetës përmes marrëzisë, të vetmit që i lejohet të thotë të vërtetën.

Personazhi i ndërtuar si “Ai”, është Jean-Francois Rameau, Nipi i Ramoit, nipi i kompozitorit të famshëm Francez, Jean-Philippe Rameau.

“Ai” ishte edhe vetë kompozitor i disa pjesëve muzikore, dhe kishte edhe sukses të konsiderueshëm si mësues muzike, por ishte në masë të madhe i hendikepuar nga emri i madh “Rameau” i xhaxhait së tij.

Portreti që na pason nga autori na vie si i një njeriu që e ka pirë pikën e fundit të gotës dhe tanimë kujton atë pikë verë me mërzinë më të madhe, i cili kishte qenë pranuar në shtëpi të aristokratëve të pasur e të nderuar, dhe tanimë qe fundosur në varfëri të papërballueshme, në borxhe, i ç’iluzoniar nga çfarëdo shenjtërie e supozuar e jetës dhe nga religjioni.

Nje njeri i cili të gjithë moralin e sheh si gënjeshtra që të fortit i luajnë mbi të dobtit, por megjithë tragjedinë e gjendjes së tij dhe nihilizmin e tij fatal, mendja e tij është e veshur me briliancë racionale të pashembullt.

Me të drejtë pyet historiani i filozofisë Will Durant se “Si është e mundur që Diderot ta ketë pikturuar këtë personazh nëse së pari nuk e ka gjetur duke u zvarritur nën lëkurën e tij?”

Kritiku francez Hippolyte Taine “Nipin e Ramoit” e pati quajtur “…një përbindësh i pakrahasueshëm dhe një dokument i pavdekshëm”, kurse për kritikun Lester G. Cooker është një “…eksperiment moral dhe estetik, një eksperiment i cili na e shqetëson vetëkënaqësinë tonë dhe nuk na shpie në ndonjë konkluzion tek i cili mund të pushojmë kokën.”

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.