Cut/Copy/Paste dhe kuptimi i medias “digjitale”

Libri i autores Whitney Trettien “Cut/Copy/Paste: Fragments from the History of Bookwork” eksploron se si botuesit anglezë të shekullit të shtatëmbëdhjetë i prenë dhe rimontuan mediat e letrës në botime radikale, të porositura.

Kjo, duke argumentuar se kjo ‘libërbërje’ kontribuon në të kuptuarit e studimit dhe botimit digjital sot.

Nëpërmjet prozës së saj magnetike që rrëfen ngatërresa të çuditshme dhe të gëzueshme me fjalën e shtypur, Trettien zbulon se jetët e librave janë më të gjata dhe më të çuditshme nga sa imagjinojmë, shkruan kritiku Sam di Bella.

Mendimi digjital i paraprin kompjuterit, propozon Cut/Copy/Paste.

Në një analizë kaleidoskopike, historiania e medias Whitney Trettien paraqet një pamje të tërë të botimit të shekullit të shtatëmbëdhjetë përtej printimit të një shtypshkronjeje.

Në vend të kësaj, gërshërët, ngjitësi dhe rishikimet me bojë janë në qendër të “libërbërjes” së Trettien: përkufizohet si puna e bërë për të bërë libra dhe puna e bërë me libra.

Tre rastet e zgjeruara që përfshijnë Cut/Copy/Paste — ‘harmonitë’ ungjillore të familjes Little Gidding; botimet e çuditshme, të tejmbushura të Edward Benlowes; dhe historitë kalimtare të shtypit të John Bagford.

Të gjitha tregojnë se si botuesit anglezë të shekullit të shtatëmbëdhjetë mund të përdornin dhe inkurajonin shoqatën e lirë që hiperteksti dikur premtoi se do ta jepte.

Si e dimë? Nga gjurmët e punës së tyre, argumenton Trettien.

Trettien ndërton një model për një filozofi të fragmenteve të librave përmes fushave të historisë së librit, studimeve të shkencës dhe teknologjisë dhe arkeologjisë së medias.

Për këtë të fundit, ajo shmang atë që ajo e quan “prezentizëm joapologetik” duke u mbështetur në metodat materialiste feministe që i konsiderojnë marrëdhëniet po aq sa objektet.

Në vend të një historie të kodikut të autorizuar nga vetja, Cut/Copy/Paste është një histori e ndryshme, koleksione të çrregullta dhe Sammelbands – kodik të lidhur me tekste të shumta brenda tyre.

Rezultati njeh natyrën e përbashkët të autorësisë dhe prodhimit të librit:

“Vëllimet e montuara me dorë ofrojnë një vizion të librit si një teknologji botuese sintetike që mbledh materialisht dhe përpunon të kaluarën për lexuesit e ardhshëm. Ky është kodiku si kabinet kurioziteti dhe si fill lidhës, si një bibliotekë e porositur përpara ekzistencës së bibliotekave siç ne i njohim ato, si një terren për të marshalluar mediat e fragmentuara në makina të reja leximi”.

Megjithatë, pavarësisht se ka dhe iu referohet kaq shumë fragmenteve, vetë Cut/Copy/Paste nuk ndihet i fragmentuar dhe proza e tij është magnetike (një gjë e rrallë në një tekst akademik).

Në kapitullin e parë, “Cut”, Trettien fokusohet në librin e “harmonive” të prodhuara në Little Gidding nga familjet Ferrar dhe Collet.

Duke përdorur metoda të prerjes dhe ngjitjes për të shtruar gdhendje dhe imazhe nga Bibla të shtypura, autorët e Little Gidding u përpoqën të sintetizonin katër ungjijtë e Biblës në tekste kohezive.

Rezultatet bashkojnë narrativën dhe imazhet përgjatë jetës së Jezusit në kompozime të çuditshme që synojnë të jenë më informuese sesa pjesët e tyre përbërëse.

Të udhëhequr nga Mary Collet, komuniteti u rrit në famë derisa ‘hapësira e tyre krijuese’ u ndërpre nga Lufta Civile angleze.

Një harmoni u huazua në mënyrë të famshme nga Mbreti Charles I, i cili e shënoi tekstin me korrigjime vetëm për t’u vendosur më pas.

Harmonia e Mbretit u shfaq përfundimisht në Panairin Botëror të New York-ut të vitit 1939 si dëshmi e kulturës dhe qytetërimit të lartë britanik – të dhënë nga dora e mbretit si status i lartë dhe për këtë arsye pjesë e keqnjohjes së vazhdueshme të librave të fragmenteve.

Trettien përshkruan jetesën komunale në Little Gidding, e cila shkaktoi krijimin e librave të tyre proto-feminist.

Nëpërmjet letrave dhe botimeve të dhuratave të shkëmbyera mes familjes, ajo gjurmon nënshtrimin e vullnetit individual në urtësinë e përbashkët: “Ndërsa harmonitë u përpiluan nga fragmente materialesh të shtypura me synimin drejt qarkullimit më të gjerë midis klientëve të elitës, këto dorëshkrime funksionojnë më shumë si botime gjysmë private të bëra nga dhe për anëtarët e së njëjtës familje të shpërndarë për të riparuar dhe çimentuar marrëdhëniet ndërpersonale”.

Kapitulli i dytë i Cut/Copy/Paste kthehet në karrierën e gjatë botuese dhe patronazhin e Edward Benlowes. I njohur për format e tij të çuditshme poetike dhe botimet padyshim jo uniforme, Benlowes pothuajse doli nga regjistrimi bibliografik – Trettien tregon se si kujtesa e tij vazhdoi pothuajse tërësisht përmes talljes.

Shtëpia e tij në Brent Hall u bë një laborator ku ai përgatiti vëllime prezantimesh me porosi (shtypjet e tij sipas kërkesës) dhe një bibliotekë personale që do të vazhdonte të krijonte koleksionet në Kolegjin St. John në Oksford. I pamartuar dhe i ndihmuar nga shoku i tij i printerit Jan Schoren, Benlowes e vendosi jetën e tij në libra.

Në kapitullin e fundit, ‘Ngjit’, arrijmë në një figurë tjetër të shpërfilljes bibliografike.

Një këpucar i kthyer në agjent bibliotekë, John Bagford mblodhi efemera të printuara, mbeturina librash dhe ekzemplarë për dekada me synimin për t’i përdorur ato për të botuar një histori gjithëpërfshirëse të shtypjes.

Burimet e tij të pazakonta, megjithatë, hasën në mosmiratim nga bashkëmoshatarët e tij të klasës së lartë.

Aty ku Bagford e shihte punën e tij si shpëtim, të dhënat e shtypura më së shumti e kujtojnë atë si një hajdut dhe një shkatërrues librash.

Megjithatë, Trettien argumenton se shkathtësia e Bagford-it e bën punën e tij më të vlefshme si një burim bibliografik sesa kurimet e pastruara dhe të shtypura të bashkëkohësve të tij.

Por, të shkosh kundër sistemeve të klasifikimit ka rreziqet e veta.

Albumet e Bagford-it, grabitësit të mbeturinave të librave, u grabitën vetë nga kuratorë dhe arkivistë që kërkonin të bënin përsëri objekte të tjera të plota.

Shumë nga albumet e tij përmbajnë zona drejtkëndore, të zbardhura nga ngjitësi, ku printimet ishin shkëputur në mënyrë që ato të mund të përziheshin në ndonjë koleksion tjetër.

Do të duhej që Cut/Copy/Paste të kishte diskutuar më shumë lidhje me kolonializmin dhe kulturën ndërkombëtare të shtypit.

Meqenëse Trettien vendos njohjen e punës së panjohur si standard, ndihet e gabuar që këto dy tema të mos marrin më shumë vëmendje.

Libraria e hershme moderne në anglisht mbetet fokusi edhe kur merren parasysh lexuesit e mëvonshëm në SHBA dhe në Mbretërinë e Bashkuar.

Kjo mund të jetë për shkak se dy rastet e para kryesisht kanë të bëjnë me librat “homosocialë”, të cilët kanë dalë nga bashkëpunëtorë me prejardhje të ngjashme shoqërore. Por pse krijimi dhe shpërndarja e materialeve dhe printimeve të librit nuk mund të ishte një lloj librarie të shpërndara, asinkrone?

Cut/Copy/Paste është i lidhur me shkencat humane digjitale pasi Trettien sfidon imagjinatën e mediave të reja të librave si statikë dhe monolit – ajo beson se ato teori nuk qëndrojnë në studimin material dhe se ato fshijnë duart e shumta që punojnë në prodhimin e librave.

Si pjesë e kësaj sfide, supozoj, Trettien ka lëshuar Cut/Copy/Paste si një botim me qasje të hapur.

Puna për Trettien dhe bashkëpunëtorët e saj, mes tyre Penny Bee dhe Zoe Braccia, për të montuar këto materiale duhet të ketë qenë herkuliane.

Ato tregojnë përhapjen e punës gjinore në krijimin e librave dhe njohurive dhe se si mund të krijohen ‘vrimat e zeza historiografike’ në të ardhmen.

Siç tregon edhe Cut/Copy/Paste i Trettien-it, jetët e librave janë më të gjata dhe më të çuditshme nga sa imagjinojmë.

Marrë dhe përshtatur nga Sam di Bella/ Rishikimi i librit “Cut/Copy/Paste” 

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.