A duhet ta trajtojmë dhunën me armë si një krizë shëndetësore?

Të martën, 18-vjeçari i armatosur Salvador Ramos hyri me forcë në shkollën fillore Robb në Uvalde, Teksas, ku qëlloi dhe vrau 19 fëmijë të vegjël dhe dy mësues.

Sipas raporteve nga “Associated Press”, personi i armatosur përdori një pushkë të stilit AR, e cila ishte një nga dy armët që ai bleu ligjërisht disa ditë para sulmit.

“AP” gjithashtu raporton se Ramos kishte shpërndarë foto të dy pushkëve në mediat sociale, ku ai la të kuptohet se po planifikonte sulmin, duke shkruar se “fëmijët duhet të kenë kujdes”.

Ky ishte sulmi më vdekjeprurës në një shkollë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës që nga dhjetori i vitit 2012, kur një person i armatosur vrau 20 fëmijë dhe gjashtë të rritur në Sandy Hook Elementary në Neëtoën, Connecticut.

Tërbimi është gjithashtu pjesë e një tendence shqetësuese në vitet e fundit që ka parë rritje të dhunës me armë në të gjithë qarkun.

Ndërsa të shtënat masive të profilit të lartë si ai më i fundit në Teksas, kuptohet që tërheqin vëmendjen e botës, incidentet më pak të theksuara dhe më të vogla të dhunës me armë në mbarë Amerikën kanë vazhduar ta bëjnë këtë një kërcënim qendror shëndetësor endemik për jetën e përditshme amerikane.

Revista e shëndetit “Healthline” foli me ekspertë në lidhje me kërcënimin urgjent të dhunës me armë në këtë vend, se si është një shqetësim për shëndetin publik dhe mënyrat për të rritur ndërgjegjësimin në mënyrë që të miratohen ndryshimet e nevojshme.

Dhuna me armë – një problem serioz

Dhuna me armë në vetvete nuk është një fenomen endemik vetëm në SHBA, por statistikat janë shqetësuese kur krahasohen me pjesën tjetër të botës.

Në nivel global, vlerësohet se rreth 2 mijë njerëz lëndohen dhe 500 vdesin çdo ditë, ndërsa ka pasur gjithsej 1.4 milionë vdekje të lidhura me armë zjarri midis viteve 2012 dhe 2016, sipas organizatës “Amnesty International”.

Po brenda SHBA-ve?

Në Shtetet e Bashkuara, ka më shumë se 100 vdekje me armë çdo ditë dhe rreth 38 mijë çdo vit, sipas Giffords, organizatës së avokimit dhe kërkimit për kontrollin e armëve e bashkëthemeluar nga ish-Përfaqësuesja e SHBA-së Gabby Giffords.

Një raport i ri i vitit 2022 nga “Johns Hopkins” për “Zgjidhjet e Dhunës me Armë” bën një zhytje të thellë duke analizuar të dhënat e vdekjeve nga armët e zjarrit nga Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC). Të dhënat vijnë nga viti 2020 dhe janë më të fundit të disponueshme aktualisht.

Analiza e “Johns Hopkins” zbuloi se vdekjet e përgjithshme të lidhura me armët e zjarrit në vitin 2020 arritën në 45 mijë e 222 – një rritje prej 15 përqind nga viti i kaluar.

Kjo është më e larta e raportuar nga CDC që kur filloi regjistrimin e këtyre statistikave të armëve të zjarrit në vitin 1968.

Për ta vënë këtë shifër në perspektivë, mesatarisht 124 njerëz vdisnin nga dhuna me armë çdo ditë. Për më tepër, vrasjet me armë zjarri panë një rritje prej 35 përqind në vitin 2020, që do të thotë një rritje prej 5 mijë më shumë të këtyre vrasjeve në krahasim me vitin 2019, sipas një njoftimi për shtyp të Johns Hopkins.

Një analizë e vitit 2022 e të njëjtave të dhëna CDC të publikuara në “The Neë England Journal of Medicine” zbuloi se dhuna me armë tejkaloi edhe aksidentet me makinë si shkaku kryesor i vdekjeve mes të rinjve amerikanë në vitin 2020. Studiuesit gjetën një rritje prej 29.5 përqind në vdekjet e lidhura me armët midis Fëmijët dhe adoleshentët amerikanë deri në moshën 19 vjeç nga 2019 deri në 2020.

Kjo ishte “më shumë se dy herë më e lartë se rritja relative në popullatën e përgjithshme”, thuhet në gazetë.

Duke pasur parasysh se çështjet e vdekshmërisë, ndikimet e vazhdueshme shëndetësore të një plage me armë zjarri dhe ndikimi psikologjik që mund të ketë një vdekje ose lëndim me armë në një familje ose komunitet në përgjithësi, pse kjo nuk diskutohet si një krizë e shëndetit publik në të njëjtin nivel me pandeminë aktuale duke ndikuar në jetën tonë në mbarë vendin?

Ajo ka të bëjë pjesërisht me faktin se dhuna me armë është përshtatur si një “problem politik ose i drejtësisë penale”, tha Megan L. Ranney, një mjeke praktikuese e urgjencës, studiuese dhe avokate për qasje inovative ndaj shëndetit

“Çështja themelore e harruar është kur dikush tërheq këmbëzën, kjo shkakton probleme shëndetësore – tërheqja e këmbëzës nuk është e ndryshme nga dikush që ha në mënyrë të pashëndetshme ose përdor substanca ose vozit pa një rrip sigurie”, tha Ranney.

Ranney, e cila shërben si zyrtarja kryesore e kërkimit në Institutin Aspen, një organizatë jofitimprurëse që trajton dhunën me armë përmes një qasjeje të shëndetit publik, tha për “Healthline” se kjo qasje përfshin mbështetjen në të dhëna, edukimin dhe bashkëpunimin drejtpërdrejt me palët e interesuara të komunitetit.

“Ne duhet ta zhvendosim debatin nga politikat dhe drejtësia penale, dhe vetëm diskutimet për të drejtat e armëve dhe kontrollin e armëve, për t’u fokusuar në reduktimin e dëmit, identifikimin e faktorëve të rrezikut për lëndimin me armë dhe vdekjen, si dhe krijimin e edukimit dhe mesazheve të qarta”.

Megjithatë, ka pasur shumë postblloqe të ngritura për të parandaluar këtë lloj veprimi.

U desh deri në dhjetor të vitit 2020 që kërkimi i dhunës me armë të merrte fonde federale – hera e parë pas një hendeku 20-vjeçar.

Ranney tha se mungesa e gjatë e mbështetjes federale për të kuptuar dhunën me armë në këtë vend e bëri pothuajse të pamundur krijimin e programeve me ndikim të bazuar në prova në radhë të parë.

Pse shikimi i dhunës me armë si një shqetësim shëndetësor është një çështje kaq komplekse?

Është e rëndësishme të theksohet se çështja e dhunës me armë si një shqetësim i shëndetit publik është kompleks dhe i shumë-anshëm.

“Ashtu si me shumicën e krizave të shëndetit publik – merrni për shembull COVID-19 – çështja ombrellë e ‘dhunës me armë’ prek shumë aspekte të ndërlidhura të shoqërisë sonë në përgjithësi”.

Numri i dhunës me armë manifestohet në mënyra të ndryshme.

Pothuajse çdo person në këtë vend do të njohë të paktën një viktimë të dhunës me armë gjatë jetës së tyre, sipas Giffords.

Organizata e avokimit raporton se shumica – 59 përqind – e vdekjeve me armë janë vetëvrasje, të ndjekura nga vrasjet me 38 përqind. Të shtënat nga policia përbëjnë 1.3 përqind, të shtënat e paqëllimshme janë 1.2 përqind dhe 0.9 përqind përbëjnë “incidente të pacaktuara”, raporton Giffords.

Ashtu si krizat e tjera të shëndetit publik, dhuna me armë ekspozon çarje dhe pabarazi në shoqërinë tonë.

Civilët e zi të paarmatosur kanë 5 herë më shumë gjasa të pushkatohen dhe të vriten nga policia sesa bashkëmoshatarët e tyre të bardhë të paarmatosur.

Vrasjet me armë kanë një ndikim të lartë te njerëzit me ngjyrë në këtë vend, me meshkujt zezakë që përbëjnë më shumë se gjysmën – 52 përqind – të të gjitha viktimave të vrasjeve me armë, raporton Giffords.

Raporti nga Johns Hopkins zbulon se meshkujt e rinj zezakë – të cilët përfaqësojnë vetëm dy përqind të popullsisë totale të SHBA-së – përbënin 38 përqind të totalit të vdekjeve nga vrasjet me armë në vitin 2020.

Këto statistika për fëmijët dhe adoleshentët me ngjyrë janë të zymta. Analiza e Johns Hopkins zbulon se 52 përqind e vdekjeve të adoleshentëve zezakë midis 15 dhe 19 vjeç janë vrarë si rezultat i dhunës me armë.

Analiza zbuloi se të rinjtë me ngjyrë nga 15 deri në 34 vjeç kishin “mbi 20 herë” më shumë gjasa të vdisnin nga një armë në krahasim me bashkëmoshatarët e tyre meshkuj të bardhë. Nga viti 2019 deri në vitin 2020, të njëjtat të dhëna tregojnë një rritje prej 49 për qind të vrasjeve me armë midis femrave të zeza.

Robyn Thomas , drejtor ekzekutiv në Qendrën Juridike Giffords, i tha Healthline se shikimi i dhunës me armë përmes një lente të shëndetit publik përfshin qasjen e këtyre çështjeve të ndërlikuara në mënyrë holistike, duke i bërë jehonë Ranney se kjo përfshin parandalimin dhe trajtimin.

Kjo do të thotë të trajtosh secilën prej këtyre çështjeve të mëdha nën ombrellën e “dhunës me armë” me ndjeshmëri dhe nuanca.

Ballafaqimi me çështjen specifike të vetëvrasjes kërkon metodat e veta parandaluese në krahasim me trajtimin e vrasjeve.

Nuk ka një bisedë të vetme për të gjithë – secila prej këtyre çështjeve kërkon diskutime unike ndërmjet organizatave avokuese, mjekëve, zyrtarëve të shëndetit publik, ligjvënësve dhe udhëheqësve kulturorë.

Shkarkimi dhe publikimi i teksteve nga Albanian Post nuk lejohet pa përmendur burimin. Faleminderit për respektimin e etikës së profesionit të gazetarit.